فرارو- مهدی دهقان؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاریخچه به نسبت دور و درازی دارد. این فرهنگستان با هدف حفظ و اشاعه زبان فارسی بنیان گذاشته شد.

به گزارش فرارو، در سال های اخیر و با حاشیه سازی در مورد بعضی از واژه های جایگزین که فرهنگستان انتخاب کرده بود، نام و عملکرد فرهنگستان بیشتر از پیش زیر ذره بین قرار گرفته است. با این وجود به نظر می رسد که آشنایی بیشتر با این فرهنگستان، علاوه بر رفع ابهامات در بهبود عملکرد آن نیز دخالت خواهد داشت.

رفته رفته و با برقراری ارتباط با سایر ملل جهان، تعدادی از واژه های بیگانه وارد زبان فارسی شدند. این مسئله باعث شد تا ضرورت نگهداری از زبان فارسی به دغدغه ای عمومی بدل شود. اولین بار در زمان ناصرالدین شاه بود که ضرورت توجه ویژه به زبان فارسی به رسمیت شناخته شد. در سال 1281 خورشیدی بود که به دستور مظفرالدین شاه قاجار اولین انجمن برای نگهداری از زبان فارسی تاسیس شد. کلماتی از قبیل راه آهن حاصل این دوره از تاریخ هستند که با انتشار در روزنامه های رسمی رفته رفته جایگاه خودشان را در زبان فارسی پیدا کردند. این انجمن در نهایت به تعطیلی کشیده شد.

در ادامه مجامع مختلف در راستای نگهداری از زبان فارسی تشکیل شدند و کم کم جانشین هایی برای واژه های بیگانه علمی و غیرعلمی اختیار شد. به دستور رضاشاه، وزارت جنگ موظف شد تا با همکاری دیگر نهادهای رسمی کشور، برای لغات نظامی بیگانه معادل هایی پیدا کند. واژه هایی از قبیل: هواپیما، فرودگاه، خلبان، گردان و... حاصل فعالیت های آن دوره از تاریخ معاصر ایران هستند.

در سال 1314، محمدعلی فروغی، به شکل رسمی فرهنگستان زبان فارسی را تاسیس کرد و با بهره گیری از عده ای از اهالی فن، در راستای حفظ و اشاعه زبان فارسی کوشید. فروغی در سال 1317 برکنار شد و در نهایت دوباره در سال 1320 به خدمت گماشته شد. همچنین از سال 1325، ریاست فرهنگستان به ملک الشعرا بهار سپرده شد. در نهایت فرهنگستان در سال 1342 تعطیل شد.

در ادامه و در سال 1347، به دستو محمدرضاشاه پهلوی، فرهنگستان برای بار دوم فعالیتش را از سر گرفت. این فرهنگستان تا انقلاب سال 57 به فعالیتش ادامه داد و در نهایت با انقلاب 57 فعالیت آن متوقف شد.

پس از تعدیل چندساله فرهنگستان، نهایتا در سال 1368، اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تصویب رسید و در سال 1369 به طور رسمی فعالیتش را آغاز کرد. حسن حبیبی به عنوان اولین رییس فرهنگستان انتخاب شد و پس از او، غلامعلی حداد عادل این منصب را عهده دار شد. از اعضای برجسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی باید به بهمن سرکاراتی، احمد تفضلی، ژاله آموزگار و... اشاره کرد.

در طول سال های گذشته، فعالیت های فرهنگستان باعث به وجود آمدن حواشی بسیار زیادی شده است. این مسئله باعث شده تا شوخی ها و انتقادات زیادی به سمت فرهنگستان زبان و ادب فارسی روانه بشوند.

عده ای نیز دراین بین، حضور حداد عادل را به عنوان ریاست فرهنگستان مورد نقد قرار داده و او را به عنوان فردی که فرهنگستان با نام او شناخته می شود، دارای صلاحیت ندانسته اند. از طرف دیگر باوجوداینکه تعداد واژه های جایگزین شده توسط فرهنگستان کم نیست، اما تعداد به نسبت کمی از آن ها وارد ادبیات عموم مردم ایران شده است. البته نمی توان فرهنگستان را مقصر اصلی این اتفاق دانست. به هرحال واژه های جدید برای ورود به ادبیات عمومی یک کشور نیاز به تبلیغ و گذر زمان دارند.

از طرف دیگر، متاسفانه در سال های اخیر، پذیرش عمومی مردم نیز نسبت به واژه های جایگزین کمتر شده است و این مسئله را نمی توان به تنهایی به عهده فرهنگستان گذاشت. افزایش تعداد و گسترش پهنای رسانه های جمعی، نبود تبلیغات و همت کافی، عدم آموزش مناسب در سنین پایین و بسیاری از مسائل دیگر، ظرفیت واژه پذیری را در مردم ایران کاهش داده است.

یکی از مسائل مهم که باعث عدم استقبال مردم از واژه های جایگزین فرهنگستان می شود، کمبود تمایل قشر جوان جامعه به استفاده از این واژه هاست. چنان که این نسل، علاوه بر رد واژه های جایگزین، بعضا بین واژه های فارسی و واژه های بیگانه، برتری را به واژه های بیگانه می دهند؛ چنان که به عنوان مثال به جای واژه ناامن از واژه اینسکیور استفاده می کنند.

ذکر این نکته ضروری است که پس از حمله اعراب به ایران نیز اکثر واژه های عربی به وسیله افرادی وارد ادبیات فارسی شد که صحبت و نگارش به زبان عربی را عملی فرهیخته مآبانه می دانستند. امروزه نیز بنابه شرایط جامعه ایران، گویا استفاده از واژه های بیگانه به نوعی اظهارفضل بدل شده است که این مسئله تمایل واژه ‎پذیری نسل جوان ایران را کاهش می دهد.

به هرحال به نظر می رسد که نجات زبان فارسی از واژه های بیگانه نیاز به نوعی همکاری همگانی جدی و فارغ از سازمان و نهادهای دولتی دارد؛ دراین بین وظایف فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز به هیچ عنوان کوچک و کم به نظر نمی رسند.