فرارو- بعد از دماوند، حالا تفتان با انتشار گاز از دهانه اش خبرساز شده و گمانه زنی ها درباره احتمال فوران آن، ذهن مردم را درگیر کرده است.

به گزارش فرارو، در تاریخ هزاران ساله ایران کوه های آتشفشانی حضور داشته اند که همچنان استوار ایستاده اند. در این دوران لحظاتی ثبت شده اند که نشان از فوران آتشفشان دارند. حال وقتی از گوشه و کنار ایران خبری در مورد زلزله شنیده می شود، اگر کوه آتشفشانی آن حوالی باشد، بررسی ها در مورد تاثیر آن بر فوران آتشفشان یا برعکس ذهن زمین شناسان را درگیر می کند. مردم اما به کوه های آتشفشان نظیر دماوند و تفتان به چشم مخاطره ای طبیعی می نگرند در حالی که از نکات مثبت آن و تاثیراتی که بر اقتصاد شهر می تواند داشته باشد بی خبرند.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، در گفت وگویی با فرارو به بررسی این مساله پرداخته است:

مهدی زارع به فرارو گفت: در روزهای اخیر گزارشی از برخاستن گاز از دهانه کوه تفتان به دست نرسیده است، اما در چند سال اخیر گزارش هایی وجود داشته. در سال های 1402 و 1403 گزارش های متعددی بوده که فعالیت های مختلفی از جمله دود و بخار داشته اند. کوه تفتان یک آتشفشان فعال است که اکنون در حالت خواب قرار دارد. این نوع آتشفشان ها احتمال فعالیتشان وجود دارد. اما برای این مسئله شواهد و نشانه هایی وجود دارند که شش مورد هستند. اگر بیشتر آن ها حاصل شود، فوران اتفاق می افتد، اما برای تفتان چنین شواهدی مشاهده نمی شود.

او افزود: از جمله شواهدی که نشان دهنده فعالیت کوه های آتشفشانی هستند، می توان به زلزله های فراوان و پرتراکم در چند ماه اخیر، خروج بخار و گازها و محلول های گوگردی، تغییر ترکیب چشمه های آب گرم اطراف، تغییر ترکیب آب های سطحی اطراف و همچنین تغییرات نقشه برداری که نشان دهنده تغییر شکل سطح در بازه زمانی طولانی است، اشاره کرد.

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی گفت: جمعیتی که در اطراف تفتان زندگی می کنند در شعاع 100 کیلومتری حدود 100 هزار نفر است. پرجمعیت ترین شهر اطراف آن، خاش، در 40 کیلومتری قله قرار دارد و جمعیتی نزدیک به 50 هزار نفر دارد. با این حال، از نظر جمعیت انسانی، منطقه اطراف تفتان پرجمعیت نیست و روستاهایی با هزار تا دو هزار نفر نیز در اطراف آن وجود دارند.

او افزود: اگر فعالیتی رخ دهد، می تواند موجب مشکلاتی مانند آلودگی آب و هوا شود که ناشی از فعالیت آتشفشانی است. در مرحله گدازه نیز مسائلی مانند حرارت و خروج آتش می تواند به محیط اطراف آسیب برساند. با این حال، اگر به جنبه انسانی توجه کنیم، شرایط آتشفشان دماوند بسیار خطرناک تر است؛ محیط انسانی آن قابل توجه و پرریسک است. تهران در فاصله 80 کیلومتری دماوند قرار دارد و نشانه هایی که در تفتان دیده می شوند، در دماوند نیز وجود دارند، اما سیستم آتشفشانی دماوند بزرگ تر است. در شعاع 100 کیلومتری دماوند حدود 15 میلیون نفر زندگی می کنند .

این مهندس زلزله گفت: زلزله های اخیر که اطراف شهر دماوند رخ داده اند، در واقع متاثر از فعالیت آتشفشان این کوه هستند. به عنوان نمونه، زلزله ای که در 17 اردیبهشت 1399 اتفاق افتاد، نشان دهنده تأثیر سیستم آتشفشانی بر روی گسل مشا است که سپس منجر به رخ دادن زلزله شد. این گسل در فاصله 5 کیلومتری شهر دماوند، 10 کیلومتری پردیس و 30 کیلومتری تهران قرار دارد.

او ادامه داد: در مورد آتشفشان تفتان نیز، دو گسل مهم وجود دارد: گسل سراوان در جنوب, گسل زاهدان در شمال و گسل نهبندان نیز در غرب تفتان واقع شده است. در صورتی که آتشفشان تفتان فعال شود، فعالیت آن می تواند بر این گسل ها تأثیر بگذارد. بعلاوه کوه هایی که از نظر زمین شناسی آتشفشانی هستند، مانند بزمان، سبلان و سهند، نشانه هایی از فعالیت زمین شناسی دارند، اما در حالت خواب قرار دارند و فوران نمی کنند.

زارع گفت: در مورد پیشینه تاریخی تفتان، گزارش ها نشان می دهند که این آتشفشان فوران هایی داشته و گدازه هایی بیرون آمده اند، اما این فوران ها به نظر نمی رسد حجم زیادی گدازه داشته باشند. به عنوان نمونه، فوران سال 1902 میلادی رخ داده است که مربوط به دوره مظفرالدین شاه می شود. در سال های 67 تا 68 نیز گزارش هایی از فوران تفتان منتشر شد، اما این فوران ها گدازه نداشتند و تنها گازهای گوگردی از دهانه خارج شد.

به گفته او: اطلاعات مستندی درباره تعیین سن فعالیت های گذشته تفتان وجود ندارد؛ برخی مطالعات سن فعالیت آن را حدود 700 هزار سال پیش و برخی دیگر حدود 7 هزار سال پیش نشان می دهند، اما هیچ کدام دلیلی بر فوران کامل ارائه نمی کنند. در مورد آتشفشان بزمان، فعالیت هایی حدود 600 هزار سال پیش ثبت شده و تعیین سن روی سنگ های آن انجام شده، اما برای تفتان و سایر آتشفشان ها اطلاعات پیوسته و جامع وجود ندارد.

این زلزله شناس گفت: اطلاعات ما در مورد دماوند بیشتر است؛ ایرانیان و پژوهشگران خارجی مطالعات متعددی روی آن انجام داده اند. تعیین سن نشان می دهد که دماوند حدود 24 هزار سال پیش فعال بوده و آخرین فوران قابل استناد آن مربوط به 7200 سال پیش است. در مورد فوران احتمالی حدود 3000 سال پیش، شواهد پایه قوی ندارد. دماوند فعال است و در چند هزار سال اخیر فوران نداشته، اما گاهی فعالیت هایی مانند خروج بخار و گازهای گوگردی رخ داده است؛ به عنوان مثال سال 67 و همزمان با آن زلزله هایی نیز ثبت شده است، نمونه ای دیگر سال 86.

او افزود: مطالعه ای که چهار سال پیش انجام شد نشان می دهد گسل مشا در بخش شرقی دماوند دچار شکستگی شده و اتاق ماگمایی با حجم گدازه زیادی در عمق 3 تا 4 کیلومتر تا 13 تا 14 کیلومتر وجود دارد. مشا بیشترین میزان زلزله را نیز نشان می دهد. بنابراین فعالیت آتشفشانی و زلزله دماوند در یک عمق رخ می دهند.

زارع گفت: اما این آتشفشان ها نکات مثبت هم دارند. به عنوان مثال، اتاق ماگمایی دماوند نسبتاً نزدیک سطح زمین قرار دارد و از نظر زمین گرمایی، هر فعالیتی که بشر بخواهد انجام دهد، بسیار به صرفه است. برای مقایسه، در یک اتاق ماگمایی در شمال استراسبورگ که در عمق 5 کیلومتری قرار داشت، برای دسترسی به حرارت آن، باید چاه هایی با عمق 5000 متر حفر می کردند و این کار را انجام دادند. در حالی که اتاق ماگمایی دماوند در عمق حدود 3 کیلومتری زمین است، یعنی با حفر 3000 متر می توان به آن دسترسی پیدا کرد. این چاه ها پیچیده نیستند و با تکنولوژی معمولی می توان انرژی زمین گرمایی به دست آورد و برای تأمین برق منطقه از آن استفاده کرد. با سرمایه گذاری بیشتر، حتی می توان انرژی بیشتری از آن استخراج کرد.

در نهایت او تاکید کرد: آتشفشان ها مزایای دیگری نیز دارند و کانی ها و مواد معدنی زیادی را به سطح زمین می آورند. به عنوان مثال، منطقه اطراف تفتان کمتر برخوردار است، اما با سرمایه گذاری روی تفتان و بزمان می توان از این منابع بهره برداری کرد و در توسعه منطقه به کار گرفت. در افق 10 تا 15 ساله و با تأمین زیرساخت ها، می توان این ظرفیت ها را عملیاتی کرد. بنابراین طبیعت این ثروت را ایجاد کرده است؛ یعنی اگر خطری دارند، مزایایی هم دارند. حتی می توان با استفاده از انرژی زمین گرمایی، برق منطقه تفتان را تأمین کرد.