عباس عبدی، روزنامه نگار، در هم میهن نوشت: قصد نوشتن درباره فیلم عروسی دختر آقای شمخانی را نداشتم؛ ولی چون به موضوع مهم افکار عمومی تبدیل شد، گفتم شاید تحلیل من هم بتواند به درک بهتر این مسئله کمک کند.

این فیلم از چند زاویه مورد بحث قرار گرفته است. از نظر تجملات و سطح بالای هزینه ها، شرعی نبودن پوشش ها، نقض حریم خصوصی، منبع و انگیزه انتشاردهندگان، ریاکاری و… من نیز نگاه خود را از چند وجه آن تقدیم می کنم. در واقع می خواهم بگویم که چرا این فیلم تا این اندازه بازنشر و بازتاب پیدا کرده است؟ چنین فیلم هایی در شرایط متعارف جامعه ما اگر از مردم عادی باشد، اصلا مسئله مهمی محسوب نمی شود، ولی این فیلم چون در زمینه اجتماعی و سیاسی خاصی مطرح شده اهمیت زیادی یافته است.

اولین مسئله سطح اقتصادی عروسی است. می گویند داماد خرج کرده. این مسئله با توجه به اخبار دیگر درباره خانواده آقای شمخانی فاقد اهمیت است و این عروسی بازتاب محدودی از سطح زندگی آنان است. حدس می زنم که تا حد زیادی هم رعایت کرده اند که بیش از اندازه غیرمتعارف نشود و خیلی از هزینه ها هم به چشم نمی آید. به نظرم ثروتمند بودن نه تنها مذموم نیست، بلکه ممدوح هم می تواند باشد.

غربی ها را ببینید با افتخار ثروت خود را اعلام می کنند و اگر رتبه آنان کمتر از واقعیت شود اعتراض می کنند. مثل قدرت و هنر و علم، که سیاستمداران و ورزشکاران و هنرمندان و دانشمندان برتر به جایگاه خود افتخار می کنند. پس چرا در ایران ثروت مرتبط با قدرت مذموم معرفی می شود؟ به این دلیل ساده که رسیدن به ثروت ممکن است از طریق رانت و نه تولید باشد. منابع تولید ثروت ایلان ماسک شناخته شده است. کمابیش مسیر روشنی دارد. ولی در ایران هیچ کس نمی داند که این ثروت از کجا آمده است.

لذا پنهان کاری ثروت رفتاری عمومی می شود. اعتقاد ندارم که افراد با سطح پایین اقتصادی نمی توانند ثروت های کلان پیدا کنند. اغلب ثروتمندان واقعی خودساخته هستند و از طریق ارث به جایی نرسیده اند. ولی زندگی و مسیر آن ها به نسبت روشن است، حتی اگر قدری هم از رانت و شانس بهره مند باشند. ولی در نهایت پشتکار و تولید مبنای ثروت آن ها است.

به نظرم آقای شمخانی نتوانسته اند یا به هر دلیلی نخواسته اند که این مبنای ثروت خانواده را شرح دهند. به ویژه که تقریباً در 45 سال گذشته، همیشه در مدیریت سطح بالای سیاسی و نظامی کشور بوده اند و شغل اقتصادی مستقل و شناخته شده نداشته اند.

با توجه به غلبه رانت و نفتی بودن کشور و مسئله تحریم ها، نوعی بدبینی هم نسبت به فعالیت های اعضای خانواده ایشان وجود دارد. البته در این مرحله نمی خواهم داوری کنم، ولی این وظیفه خودشان است که در این موارد رفع ابهام کنند. این ثروتمندی نه تنها از این حیث مورد ابهام جامعه قرار می گیرد، بلکه به دلیل شرایط بد اقتصادی مردم، بیش از پیش حساسیت زا است.

بنابراین ایشان هنگامی که این عروسی را برگزار کردند (حتی اگر سال گذشته هم باشد) باید متوجه تبعات بازتاب آن می شدند و خود را برای در معرض اتهام و حمله قرار گرفتن آماده می کردند و نمی توان فقط به پخش کنندگان فیلم ایراد گرفت. پس اصل ثروتمند بودن مسئولین نظام، بدون ارجاع به یک فعالیت اقتصادی آزاد و مستقل از سیاست، جای ایراد و ابهام و پرسش دارد.

مسئله دوم؛ تعارض منافع است. ذهنیت مردم نسبت به تحریم و مسائل آن و نیز جایگاه آقای شمخانی در مسئله هسته ای و ذی نفع بودن فعالیت اقتصادی خانواده ایشان نوعی تعارض منافع را تداعی می کند که گویی نفع ایشان در وجود و تداوم تحریم است.

من نمی خواهم بگویم که چنین است، ولی در هر حال شکل گیری چنین ذهنیتی امری غیرطبیعی نیست، حتی طبیعی هم هست و باید به آن احترام گذاشت و اگر آن را درست نمی دانند، یا باید از مسئولیت مربوط کنار می رفتند یا فعالیت اقتصادی مرتبط با تحریم را کنار می گذاشتند.

مسئله سوم؛ ریاکاری است. هم در سطح ثروت و هم در سطح موضوعاتی از قبیل حجاب. هم به لحاظ جایگاه حقیقی ایشان و هم به لحاظ جایگاه حقوقی وی و از طرف حکومت. در واقع شعارهای رسمی و فردی زیادی در ضرورت ساده زیستی و پوشش زنان و حجاب و… در عرصه عمومی می دهند که این فیلم و سایر اخبار پیرامون بسیاری از افراد حکومت و منسوبین آنان ناقض این شعارها هستند، غیرممکن است که مقامات رسمی از این وضعیت مطلع نباشند.

برای نمونه تقریباً 90 درصد مسئولین اصلی کشور منازل شان در منطقه 1 و 2 و 3 و لواسانات است و ویلا دارند، و بسیاری از آنان در زندگی خصوصی به ویژه فرزندان شان به نسبت از نظر فرهنگی باز و از نظر اقتصادی سطح بالا زندگی می کنند، ولی پشت دوربین که می نشینند، جور دیگری خود را نمایش می دهند.

این ریاکاری بدترین عنصر رفتاری شایع در ایران است. جالب است که اگر ریاکاری نباشد، مردم مشکلی ندارند، مسئله مردم این نیست که مسئولین کشور مثلا رییس جمهور آنان ناهار چی می خورد یا خانه اش کجاست؟ این بدترین نوع کلاه برداری سیاسی است که فردی نان و پنیر بخورد یا کفش او پاره باشد ولی فساد در دوره مدیریت او بیشتر شده باشد.

مسئله مردم این است که مقامات کشور تا چه اندازه توانسته اند به خیر عمومی و رفاه و تولید اضافه کنند. با حداقل درآمد، حداکثر تولید را رقم بزنند نه با حداکثر درآمد حداقل تولد را؛ مثل آنچه که در زمان احمدی نژاد شاهد بودیم. ریاکاری، بزرگ ترین آفت است. آنکه علیه آمریکا شعار می دهد، ولی حتی کفش راحتی و کاپشن او آمریکایی است، باید ساکت شود! این رفتارش تیری است بر قلب مردم.

کسی که زندگی یمنی و پوشیدن لنگ را توصیه می کند ولی خانه اش رانتی و در بهترین نقطه شهر باشد، بدترین زخم را بر جامعه می زند. آنکه گرسنگی کشیدن را توصیه می کند ولی شکمش یک وجب جلوتر از چانه اش است نیز ریاکار است.

نکته و مسئله سوم؛ مصاحبه های آقای شمخانی پس از جنگ 12 روزه و نجات از حمله و اخبار گوناگون و متعارضی بود که درباره ایشان منتشر شد، و توضیحات آقای شمخانی نه تنها هیچ ابهامی را رفع نکرد که پرسش ها را به صورت تصاعدی افزایش داد. خُب! در این شرایط چه انتظاری دارید؟ هم چنین پاسخ ایشان به منتشرکنندگان و منتقدان خویش و توهین به آنان کمکی به تلطیف ماجرا نمی کند. ما نمی دانیم خطابشان علیه کی بوده؟ شاید علیه رقبای داخلی خودشان بوده که شاید زنان شان فیلم عروسی را گرفته اند. ولی مخاطب لزوماً متوجه این مخاطبان خاص نمی شود و آن را تعمیم داده و برداشت منفی می کند.

این نشان می دهد که مسئولین ایرانی فاقد درک رسانه ای و نحوه پاسخگویی هستند و هر گاه می خواهند سرمه در چشم موضوعی کنند، به جایش چشم آن را هم کور می کنند. عجیب است که کوچک ترین دردی بگیرند به پزشک مراجعه می کنند و در صورت نیاز به خارج می روند، ولی در این موارد خود را مجتهد مسلم می دانند و به جای خاموش کردن آتش خشم جامعه، یک بشکه بنزین نیز روی آن می ریزند!

نکته چهارم که به نظرم خیلی مهم است، انتظار داشتن از اینکه فیلم مذکور پخش نشود زیرا حریم خصوصی ایشان است و دیگران باید رعایت اخلاق را بنمایند. اولین بار در این زمینه نظرم را در جریان انتشار مصاحبه آقای ظریف با سعید لیلاز گفتم. این برداشت نابخردانه است که گمان کنیم تصویر یا صوتی دیجیتالی باشد و منتشر نشود. انتشار آن دیر و زود دارد ولی سوخت و سوز ندارد.

بنابراین آقای شمخانی و خانواده باید در همان زمان، خودشان را آماده انتشار می کردند، چون اگر فیلم عروسی مردم عادی منتشر نمی شود به دلیل نداشتن ارزش خبری آن ها است و الا همه ما از این فیلم ها در خانواده می بینیم و از کنارش هم می گذریم. به قول یکی از کارشناسان هیچ امر پنهانی در دنیای دیجیتال وجود ندارد.

شاید این مهم ترین خطا در تحلیل رویکرد دفاعی ایران بود که در جنگ 12 روزه نتیجه آن را دیدند. با انتشار این فیلم باید فوری آن را تایید کرده و می گفتند که بله فیلم واقعی است و عروسی ما همین است. نکته پنجم؛ برای من به عنوان یک بیننده رفتار شخص آقای شمخانی بیش از هر چیز دیگر مهم بود. تقریباً مشخص بود که او با این حضور سازگاری فرهنگی و عقیدتی یا مصلحتی ندارد. سرش کاملاً پایین بود. گو اینکه شاید زنان فاقد حجاب به او محرم بودند. با سختی جلو می رفت. هنگام بیرون رفتن با سرعت حرکت می کرد، گویی که عذاب می کشید و به نظرم چنین هم بود. پس چرا اساساً وارد این برنامه شد؟ شاید اگر خودش در فیلم نبود، انتشار این عروسی اهمیتی نمی یافت.

به نظر می رسد که فشار خانواده و فرزندان علی رغم خواست قلبی وی، موجب این حضور و حتی این مراسم شده است. چون آقای شمخانی آن قدر هوش دارند که بدانند این فیلم ها منتشر می شود و معنای آن چه خواهد بود؟ پس معلوم است پذیرش خواست خانواده را بر فشار اجتماعی و سیاسی ترحیح داده اند. این همان مسئله ای است که هنوز مدیران حکومتی نمی خواهند به آن اقرار کنند. نسل جدیدی در ایران آمده اند که ارزش ها و معیارهای آنان به کلی متفاوت است.

بیایید فرض کنیم که این عروسی در سال 1358 در خوزستان انجام می شد، واکنش به شدت منفی آقای شمخانی و نسل او از جمله امثال من در نفی و محکوم کردن آن قابل پیش بینی بود، در حالی که امروز خودشان آن را برگزار و شرکت می کنند. اگر حکومت همین حد از تحول را صادقانه به رسمیت بشناسد، مشکل ایران حل می شود.

نکته آخر؛ نیروهایی که به جبهه و جنگ منسوب هستند هر گاه طلبکارانه رفتار کنند، چه در صلاحیت خود برای مناصب حکومتی و چه در رانت و ثروت، در چه در برخورد با منتقدین بیشترین زیان را به آن جنگ و همرزمان شهیدشان نزد افکار عمومی می زنند.