نبرد میان طالبان و ارتش پاکستان در مرز مشترک افغانستان و پاکستان از روز پنج شنبه 17 مهر پس از آنکه اسلام آباد عملیات هوایی برای هدف قرار دادن نورولی محسود، یکی از رهبران ارشد تحریک طالبان پاکستان در کابل انجام داد، آغاز شد. در طول نزدیک به 10 روز زد و خورد مسلحانه در مرز مشترک دو کشور، هر دو طرف مدعی تلفات گسترده در طرف مقابل شدند. یک شنبه این هفته با میانجی گری قطر و ترکیه، طالبان و دولت پاکستان در دوحه به یک تفاهم برای آتش بس و توقف درگیری ها رسیدند. درگیری در مرزهای شرقی ایران بار دیگر نگرانی ها را در مورد امنیت منطقه پس از روی کار آمدن طالبان در کابل دامن زده است.

به گزارش هم میهن، ایران سال 2021 از عقب نشینی کامل آمریکا از افغانستان به دلیل پایان یافتن جنگ داخلی 20 ساله در افغانستان و بازگشت ثبات و امنیت به این کشور استقبال کرده بود اما از سرگیری ناآرامی ها در افغانستان پس از شروع جنگ با پاکستان، بار دیگر این نگرانی را ایجاد کرده است که سیاست های طالبان بار دیگر باعث ناامنی و بی ثباتی در مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران شود.

طالبان و دولت پاکستان، هر دو یکدیگر را به حمایت از تروریسم متهم می کنند. پاکستان مدعی است که گروه تحریک طالبان پاکستان که در مناطق قبیله نشین و ایالت خیرپخونخوا مستقر هستند، از افغانستان تغذیه می شوند و حمایت کابل را پشت خود دارند. عملیات پاکستان در هدف قرار دادن پایتخت افغانستان قرار بود که رهبر این گروه شبه نظامی را حذف کند.

هرچند گروه تحریک طالبان پاکستان مدعی شده است که نور ولی محسود، رهبر این گروه همچنان زنده است، اما هنوز شواهدی معتبر از زنده ماندن این رهبر خود بعد از حملات هدفمند اسلام آباد ارائه نشده است. دولت پاکستان در سال های پس از خروج آمریکا از افغانستان به شدت با چالش تروریسم مواجه شده است. بر اساس آمار منتشرشده تعداد تلفات نیروهای امنیتی و نظامی پاکستان در طول سال 2024 بر اثر عملیات تروریستی برابر با مجموع آمار تلفات 10 سال گذشته بوده است.

همزمان طالبان پس از شروع درگیری های اخیر مدعی حمایت دولت پاکستان از گروه تروریستی داعش شده است. سخنگو و معاون سخنگوی امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) مدعی شده اند که عملیات تروریستی داعش در سال های گذشته در ایران و روسیه، از جمله حمله تروریستی به مراسم سالگرد شهادت سردار سلیمانی در کرمان، از خاک پاکستان برنامه ریزی و اجرا شده است.

این ادعاها نگرانی های ایران در مورد گسترش تروریسم در منطقه را افزایش می دهد. در طول سال های گذشته ایران هم در نتیجه حملات داعش و هم در نتیجه حملات گروه های تروریستی در سیستان و بلوچستان آسیب هایی را تجربه کرده است. عملیات تروریستی در خاک ایران، زمستان سال 1402 باعث واکنش تهران و حملات ایران به مواضع گروه جیش العدل در خاک پاکستان و حملات متقابل پاکستان به خاک ایران شد. ناآرامی و بی ثباتی در مرزهای افغانستان و پاکستان، باعث تشدید خطر اشاعه تروریسم در منطقه خواهد شد و می تواند آثار بلندمدت امنیتی بر ایران بر جا بگذارد.

محمدرضا بهرامی، دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بحبوحه درگیری میان پاکستان و طالبان به کابل سفر کرد و با وزیر امور مهاجرین و وزیر داخله امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) دیدار و گفت وگو کرد. بهرامی در این سفر نسبت به تنش های اخیر میان افغانستان و پاکستان ابراز نگرانی کرد و گفت، ایران آماده است در صورت موافقت کابل، نقش میانجی میان طرفین را بر عهده گیرد.

نماینده ویژه وزارت امور خارجه در امور افغانستان در گفت وگو با وزیر داخله طالبان بر موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر پیوستگی امنیت و ثبات منطقه ای، ضرورت هوشیاری همه کشورهای همسایه برای صیانت از صلح و امنیت بر اساس حُسن همجواری و احترام به تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی را یادآور شد و نسبت به سوءاستفاده برخی بازیگران فرامنطقه ای از شرایط موجود برای برهم زدن ثبات و امنیت در منطقه ابراز نگرانی کرد. نهایتاً این قطر بود که ابتکار عمل آتش بس میان پاکستان و طالبان را بر عهده گرفت و یک شنبه این هفته توانست با دعوت از نمایندگان کابل و اسلام آباد زمینه ساز توقف درگیری ها میان دو طرف شد.

طرف های مختلف فرامنطقه ای و منطقه ای به دلیل مسائل ژئوپلیتیک و مناقشه های تاریخی از ناآرامی و بی ثباتی در منطقه منافع مختلفی می برند. شاید نخستین کشوری که از درگیر شدن پاکستان در جنگ استقبال می کند، دشمن تاریخی اسلام آباد، یعنی هند باشد. درست در همان روزهایی که درگیری میان طالبان و پاکستان آغاز شد، امیرخان متقی، وزیر خارجه امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) برای سفری دیپلماتیک به هند سفر کرده بود.

هند مستمراً پاکستان را به حمایت از گروه های ترویستی و دامن زدن به ناامنی در خاک هند (به ویژه کشمیر تحت کنترل هند) متهم می کند و در برابر پاکستان هم اتهام های مشابهی را به هند وارد می کند و این کشور را به حمایت از گروه های تروریستی که با دولت مرکزی پاکستان مقابله می کنند، متهم کرده است. تردیدی وجود ندارد که هند از مشغول شدن هر چه بیشتر پاکستان در بی ثباتی داخلی و درگیری با همسایه شمالی استقبال می کند.

در عین حال ایالات متحده آمریکا که سال 2021 بعد از دو دهه خاک افغانستان را ترک کرد، این روزها بار دیگر ابراز تمایل کرده است که پایگاه هوایی بگرام در خاک افغانستان را در اختیار خود بگیرد. افزایش ناامنی در افغانستان و درگیر شدن طالبان در یک جنگ جدید ممکن است باعث شود تا طالبان برای تامین امنیت خود به این تمایل آمریکا واکنش مثبت نشان دهد. طالبان تاکید کرده است که هیچ برنامه ای برای واگذاری پایگاه نظامی بگرام به یک دولت خارجی ندارد. قدرت های منطقه ای و همسایگان افغانستان هم با بازگشت آمریکا به بگرام به شدت مخالفت کرده اند و هم ایران، هم روسیه و هم چین نسبت به چنین اتفاقی اظهار نگرانی کرده اند.

ایران، روسیه و چین، سه قدرت منطقه ای با نفوذ در افغانستان از ناامنی و بی ثباتی در افغانستان اظهار نگرانی می کنند و بعید است که از درگیری های مرزی میان پاکستان و طالبان خرسند باشند. این سه قدرت منطقه ای هرچند در ماه های ابتدایی پس از روی کار آمدن طالبان در کابل، سعی در اتخاذ سیاست مشترک در قبال حکومت طالبان داشتند و شرط تشکیل حکومت فراگیر را برای به رسمیت شناختن حکومت جدید در این کشور مطرح کردند، اما به تدریج سیاست های آنها از هم فاصله گرفت.

روسیه تصمیم گرفت که نخستین کشوری باشد که حکومت طالبان را بر افغانستان به رسمیت می شناسد و اجازه داد که طالبان رسماً پرچم خود را بر فراز سفارت افغانستان در مسکو بیافرازد. چین هر چند هنوز مشروعیت حکومت طالبان را رسماً نپذیرفته است، اما روابط اقتصادی و تجاری بسیار نزدیکی با این گروه برقرار کرده است و مقام های اقتصادی چین به صورت مستمر به کابل سفر می کنند تا پروژه های سرمایه گذاری در افغانستان را پیش ببرند. ایران هم مانند چین هرچند سفارت و سرکنسول گری افغانستان را به نمایندگان طالبان تحویل داده است، اما هنوز رسماً مشروعیت حکومت طالبان را نپذیرفته است.

با این حال روابط بالفعل ایران و طالبان ادامه دارد و به رغم برخی اختلاف نظرها از جمله در موضوع حقابه هیرمند، ایران عملاً حکومت طالبان را بر افغانستان پذیرفته است. از نظر ایران که بیش از هر زمان دیگر دچار مشکلات اقتصادی داخلی است و با جمعیت چند میلیون نفری مهاجران افغان در خاک خود مواجه شده است، ثبات در افغانستان یکی از اولویت های جدی سیاست خارجی محسوب می شود.

ناامنی در افغانستان نه تنها باعث توقف پروژه بازگرداندن مهاجران و پناه جویان افغان از خاک ایران می شود، بلکه نگرانی ها در مورد امنیت مرزهای شرقی و نفوذ تروریسم را نیز افزایش می دهد. در عین حال، ایران پس از دو دهه حضور ایالات متحده آمریکا در مرزهای شرقی خود، خواستار استمرار وضعیت کنونی و دور ماندن قدرت های غربی از خاک افغانستان است. جنگ پاکستان و طالبان می تواند باعث کاهش قدرت و نفوذ طالبان و افزایش ناامنی در افغانستان شود که منافع کلیدی ایران را در همسایه شرقی به خطر می اندازد.