فرارو دکتر عبدالله خلیفه الشایجی، استاد علوم سیاسی دانشگاه کویت

به نقل از روزنامه القدس العربی، راهبردهای دولت دونالد ترامپ در بسیاری از جنبه ها، هم پوشانی چشمگیری با دکترین جورج بوش پسر دارد. هر دو بر پایه تشدید درگیری ها، توسل به جنگ های پیش دستانه و بی اعتنایی نسبت به نهادهای بین المللی و اصول منشور سازمان ملل بنا شده اند؛ با این باور مشترک که امنیت ایالات متحده تنها از مسیر قدرت نظامی و اقدامات یک جانبه تأمین می شود.

پس از حملات یازدهم سپتامبر 2001 به دست القاعده، جورج بوش پسر با هدف صیانت از امنیت ملی آمریکا جنگ های پیشگیرانه را در پیش گرفت. او با اعلام آغاز جنگ علیه ترور ، دستور حمله به افغانستان و سپس عراق را صادر کرد و مبارزه با گروه های اسلام گرای تندرو را به محور اصلی سیاست خارجی واشنگتن تبدیل ساخت؛ مسیری که در دوران باراک اوباما و نخستین سال های ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز ادامه یافت و در دولت جو بایدن با چهره ای متفاوت دنبال شد.

دونالد ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود، شعار دیرینه صلح از مسیر قدرت را احیا کرد و آن را در عمل، با حمله به تأسیسات هسته ای ایران در ژوئن 2025 به نمایش گذاشت؛ حمله ای که در میانه جنگ دوازده روزه میان ایران و اسراییل رخ داد و طی آن، دولت ترامپ برای نخستین بار مستقیماً و به صورت نظامی علیه ایران وارد عمل شد. این اقدام، علاوه بر جنبه راهبردی، اهداف سیاسی روشنی نیز داشت و این تلاشی برای تثبیت تصویر ترامپ به عنوان فردی مقتدر و بی پروا در برابر افکار عمومی و پایگاه رأی دهندگانش در داخل آمریکا بود.

ترامپ پیش تر بارها مدعی شده بود که اگر انتخابات 2020 از او دزدیده نمی شد و در قدرت باقی می ماند، نه ولادیمیر پوتین جرأت حمله به اوکراین را پیدا می کرد و نه حماس عملیات طوفان الاقصی را آغاز می کرد. او حتی با غرور اعلام کرده بود که قادر است جنگ روسیه و اوکراین را پیش از بازگشت دوباره به کاخ سفید پایان دهد و بحران غزه را نیز در زمانی کوتاه خاتمه بخشد. اما این اظهارات، بیش از آن که بر پایه واقعیت های ژئوپلیتیکی استوار باشند، بازتابی از خودباوری افراطی و نمایش سیاسی او برای بازسازی چهره ای قهرمانانه و منجی گونه از خود بود.

دونالد ترامپ هرگز نمی تواند نقشی بی طرف و پذیرفتنی در میانجی گری مناقشات خاورمیانه ایفا کند؛ زیرا خود آشکارا جانب یکی از طرف ها را گرفته است. او در سخنرانی بی سابقه ای در کنست اسراییل، با صراحت اعلام کرد که حامی شماره یک اسراییل است. در همان مراسم، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، نیز او را بهترین رییس جمهور آمریکایی در تاریخ روابط اسراییل و ایالات متحده خواند؛ تعبیری که بیش از هر چیز بازتاب هم پوشانی کامل رویکردهای دو دولت در قبال فلسطین و معادلات منطقه ای است.

ترامپ در همان سخنرانی یادآور شد که به توصیه و با حمایت مالی شلدون ادلسون، میلیاردر بانفوذ یهودی و مالک امپراتوری کازینو در لاس وگاس، تصمیم به انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به اورشلیم گرفته است. او اذعان کرد که پس از دریافت 400 میلیون دلار کمک مالی از ادلسون برای کارزار انتخاباتی سال 2016 خود، این تصمیم جنجالی را عملی کرده است.

دونالد ترامپ با اعلام رسمی قدس به عنوان پایتخت ابدی و غیرقابل تقسیم اسراییل و به رسمیت شناختن حاکمیت این رژیم بر بلندی های اشغالی جولان، مسیر تازه ای در سیاست خاورمیانه ای واشنگتن گشود؛ مسیری که در پایتخت آمریکا از آن با عنوان امتیازات بدون مطالبه یاد می شود. در چارچوب این سیاست، بدون آن که از اسراییل تعهدی برای پیشبرد روند صلح یا تحقق راه حل دوکشوری گرفته شود، تمامی برگ های برنده دیپلماتیک و سیاسی یک طرفه در اختیار تل آویو قرار گرفت.

ترامپ در همان سخنرانی در کنست فاش کرد که بنیامین نتانیاهو در چهار دیدار خود از کاخ سفید، خواستار دریافت مجوز معاملات تسلیحاتی جدید با آمریکا شده و او نیز با این درخواست موافقت کرده است. اما آنچه واکنش های گسترده بین المللی را برانگیخت، نه توافقات پشت پرده، بلکه لحن آشکاراً ستایش آمیز و تحریک آمیز ترامپ نسبت به ارتش اسراییل بود. او با افتخار از مهارت اسراییل در استفاده از تسلیحات آمریکایی سخن گفت و تأکید کرد که ارتش اسراییل در جنگ غزه عملکردی درخشان داشته است .

این اظهارات، در نگاه افکار عمومی جهانی، به منزله تأیید و همراهی ایالات متحده با جنایات جنگی و پشتیبانی از عملیات نسل کشی علیه غیرنظامیان در غزه تعبیر شد. سخنان ترامپ نه تنها مشروعیت هرگونه ادعای او برای میانجی گری میان اسراییل و فلسطین را از میان برد، بلکه تصویری از رییس جمهور آمریکا ترسیم کرد که نه داوری بی طرف، بلکه مدافعی تمام قد از سیاست های تهاجمی و یک جانبه گرایانه اسراییل است.

پیش از آن که جوهر توافق نامه ای که با دخالت مستقیم بنیامین نتانیاهو تنظیم شده بود خشک شود، دونالد ترامپ با لحنی تهدیدآمیز هشدار داد: با یک کلمه از طرف من، اسراییل بازخواهد گشت تا مبارزه با حماس در غزه را از سر بگیرد اگر آن ها از تحویل سلاح هایشان خودداری کنند! او سپس تاکید کرد: اگر حماس سلاح هایش را زمین نگذارد، ما آن ها را از دستشان خواهیم گرفت.

اما اندکی بعد، موضع ترامپ به طرز چشمگیری تغییر کرد. او در اظهاراتی متناقض، ابتدا از جنگ حماس علیه شبه نظامیان سرکش مورد حمایت اسراییل مانند گروه یاسر ابوالشباب تمجید کرد و سپس ناگهان بازگشت و دوباره حماس را تهدید نمود: اگر حماس به کشتار مردم در غزه ادامه دهد، چاره ای جز دخالت و نابود کردنشان نخواهیم داشت! این تهدید در حالی مطرح شد که ساعاتی پیش از آن، ترامپ از کشتن افرادی که خارج از قانون عمل می کردند، تمجید کرده بود.

این مواضع ضدونقیض نشان می دهد آنچه امروز در غزه جریان دارد، بیش از آن که آتش بسی پایدار باشد، نوعی توقف موقت جنگ است؛ وضعیتی شکننده که می تواند با کوچک ترین فشار سیاسی از سوی ترامپ و متحدانش فروبپاشد و نتانیاهو را به ازسرگیری حملات سوق دهد. خودِ ترامپ مدعی است این درگیری هشتمین جنگی است که او موفق به متوقف کردن آن شده، اما درباره ی صحت این ادعا و هفت جنگ دیگر، پرسش ها و تردیدهای جدی وجود دارد. برای نمونه، درگیری های مسلحانه میان کامبوج و تایلند صرفاً زدوخوردهای مرزی محدود بود و هرگز به جنگی تمام عیار تبدیل نشد. در توقف همان درگیری نیز نقش اصلی را میانجی گری مالزی ایفا کرد و تأثیر تهدید ترامپ مبنی بر افزایش تعرفه های گمرکی، اگر هم وجود داشته، بسیار ناچیز بود.

ادعاهای دونالد ترامپ درباره ی نقش خود در توقف جنگ ها در نقاط مختلف جهان، بیش از آن که بر واقعیت های میدانی تکیه داشته باشد، بازتابی از میل او به بزرگ نمایی و ساختن چهره ای صلح ساز از خود است. او مدعی است که توانسته درگیری های صربستان و کوزوو را متوقف کند، در حالی که در آن منطقه اساساً جنگی تمام عیار وجود نداشت و تنها اعتراضات و تنش های مرزی در جریان بود.

همین طور، ادعای او درباره ی توقف جنگ میان مصر و اتیوپی نیز بی پایه است؛ زیرا در آن مقطع اصلاً جنگی برای متوقف کردن وجود نداشت. ترامپ همچنین با افتخار اعلام کرده بود که توانسته به جنگ سه دهه ای میان رواندا و کنگو پایان دهد، اما واقعیت آن است که نقش اصلی در کاهش تنش میان دو کشور را دولت قطر ایفا کرد و ترامپ صرفاً میزبان نمایندگانی از دو طرف در آمریکا بود تا از این موقعیت برای نمایش دیپلماتیک خود بهره ببرد.

در خصوص درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیز، ترامپ ادعا کرد که با میزبانی رهبران دو کشور در کاخ سفید، آتش بس را برقرار کرده است؛ حال آن که تا امروز هیچ توافق صلح رسمی میان دو کشور امضا نشده و منازعه همچنان در اشکال مختلف ادامه دارد. اما شاید بحث برانگیزترین مورد، ادعای ترامپ درباره ی توقف جنگ اسراییل و ایران باشد. این ادعا نه تنها خلاف واقع است، بلکه تناقضی آشکار در خود دارد؛ چرا که ترامپ شخصاً در عملیات موسوم به چکش نیمه شب شرکت داشت؛ همان عملیات بمباران تأسیسات هسته ای ایران که به تشدید تنش ها و گسترش دامنه جنگ انجامید. چگونه ممکن است کسی که خود یکی از طرف های درگیر بوده، مدعی برقراری صلح و توقف جنگ شود؟

این همان باور بنیادین دونالد ترامپ است: این که صلح نه از مسیرِ گفت وگو و سازش، بلکه از راه قدرت، فشار، تهدید به تحریم، افزایش تعرفه های گمرکی و حتی توسل به نیروی نظامی به دست می آید. او به طور تلویحی از احتمال تجهیز اوکراین به موشک های تاماهاوک سخن می گوید تا ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، را به پای میز مذاکره بکشاند. هم زمان، نیروهای نظامی آمریکا را در پورتوریکو مستقر کرده و دستور حمله به قایق های تندروی وابسته به کارتل های مواد مخدر در نزدیکی سواحل ونزوئلا را صادر می کند؛ با این ادعا که این قایق ها حامل محموله های قاچاق مواد مخدر به مقصد ایالات متحده اند؛ ادعایی که هرگز با مدرک مستند پشتیبانی نشد. این در حالی است که بخش عمده ای از مواد مخدر وارداتی به آمریکا، حدود 40 درصد، از مسیر کلمبیا وارد می شود.

با چنین کارنامه و رویکردی، پرسش اساسی این است که چگونه ترامپ خود را صلح ساز و متوقف کننده ی هشت جنگ معرفی می کند؟ چگونه به رؤسای پیشین آمریکا طعنه می زند که هیچ جنگی را پایان نداده اند، در حالی که او مدعی است در مدت تنها نه ماه، هشت جنگ را متوقف کرده است؟ ادعایی که نه تنها فاقد پشتوانه واقعی است، بلکه حتی وزیران دفاع و خارجه اش نیز با وجود تکرار آن، نتوانستند شواهدی در تأییدش ارائه دهند. با این همه، ترامپ همچنان در پی ساختن افسانه ای تازه از خود است.