فرارو- بارش شهابی جباری یکی از پدیده های نجومی جذاب و منظم سالانه است که هر ساله در ماه اکتبر (مهر-آبان) رخ می دهد. این بارش شهابی به دلیل سرعت بالا و درخشندگی شهاب هایش شناخته شده و فرصتی عالی برای علاقه مندان به آسمان شب فراهم می کند.

به گزارش فرارو، در 1404، اوج این بارش مصادف با 30 مهر است که شرایط ایدئالی برای مشاهده در ایران دارد، زیرا با ماه نو همراه است و آسمان تاریک خواهد بود. در ادامه، به طور کامل و مستند به توضیح این پدیده، منشأ آن، زمان بندی دقیق و نکات مشاهده در ایران می پردازیم.

بارش شهابی جباری (Orionids) یکی از دو بارش شهابی اصلی مرتبط با دنباله دار هالی (1P/Halley) است. این بارش زمانی رخ می دهد که زمین از میان جریان غبار و ذرات یخی باقی مانده از دنباله دار هالی عبور می کند. این ذرات با ورود به جو زمین با سرعت بالا می سوزند و خطوط نوری درخشانی به نام شهاب ایجاد می کنند. نام "جباری" از صورت فلکی جبار (Orion) گرفته شده، زیرا نقطه تابشی (radiant) شهاب ها در نزدیکی ستاره قرمز رنگ بتلجوز (Betelgeuse) در این صورت فلکی قرار دارد. با این حال، شهاب ها می توانند در هر نقطه ای از آسمان ظاهر شوند و نه فقط نزدیک به جبار.

دنباله دار هالی هر 75-76 سال یک بار به دور خورشید می چرخد و آخرین بار در سال 1986 از منظومه شمسی داخلی عبور کرد. دفعه بعدی در سال 2061 قابل مشاهده خواهد بود. بارش جباری دومین بارش ناشی از این دنباله دار است؛ بارش اول، اتا آکوآریدز (Eta Aquariids) در ماه می (اردیبهشت) رخ می دهد.

شهاب های جباری به دلیل سرعت بالای شان (حدود 66 کیلومتر بر ثانیه یا 41 مایل بر ثانیه) برجسته هستند، که آنها را به یکی از سریع ترین بارش های شهابی تبدیل می کند. این سرعت باعث می شود گاهی دنباله های درخشان (persistent trains) ایجاد کنند که چند ثانیه تا دقیقه باقی می مانند، و حتی گلوله های آتشین (fireballs) تولید کنند. بیشتر شهاب ها سفید رنگ هستند و رنگ های متنوعی ندارند.

بارش شهابی جباری هر سال از حدود 2 اکتبر تا 7 نوامبر (10 مهر تا 16 آبان) فعال است. اوج فعالیت در سال 2025 در 21 اکتبر (30 مهر) رخ می دهد، با پیش بینی اوج در ساعت 00:00 UTC (ساعت هماهنگ جهانی). به وقت ایران (IRST = UTC +3:30)، این معادل 3:30 بامداد 30 مهر است. اما بهترین زمان مشاهده از نیمه شب تا سحر است، زمانی که نقطه تابشی در آسمان بالاتر قرار دارد.

در شرایط ایدئال (آسمان تاریک و بدون ماه)، می توانید 10 تا 20 شهاب در ساعت ببینید. در سال های استثنایی مانند 2006-2009، نرخ به 50-75 شهاب در ساعت رسیده، اما برای 2025 چنین افزایشی پیش بینی نمی شود. خوشبختانه، اوج بارش با ماه نو (new moon) در 21 اکتبر مصادف است، که آسمان را کاملاً تاریک می کند و شرایط عالی برای مشاهده فراهم می آورد.

در ایران، بارش از هر نقطه ای قابل مشاهده است، زیرا در نیمکره شمالی قرار داریم و صورت فلکی جبار در آسمان جنوبی شرقی طلوع می کند. اوج فعالیت ممکن است در بعدازظهر 30 مهر (حدود 16:00 IRST) باشد، اما مشاهده واقعی بعد از غروب آفتاب و طلوع رادیانت (پس از ساعت 22:00) ممکن است. همزمان، بارش شهابی جنوبی توریدز (Southern Taurids) نیز فعال است، که ممکن است شهاب های بیشتری اضافه کند.

برای مشاهده بارش شهابی جباری در 30 مهر، به نکات زیر توجه کنید:

زمان مناسب: از نیمه شب تا سحر (حدود 00:00 تا 05:00 بامداد). رادیانت پس از ساعت 22:00 طلوع می کند و هر چه بالاتر برود، شهاب های بیشتری قابل مشاهده است.

مکان ایدئال: جایی دور از آلودگی نوری شهرها، مانند کویرها، کوهستان ها یا پارک های تاریک. در ایران، مکان هایی مانند کویر مرنجاب، دشت لار یا مناطق روستایی مناسب هستند. آسمان باید صاف باشد.

ابزار لازم: هیچ ابزاری نیاز نیست؛ فقط با چشم غیرمسلح نگاه کنید. تلسکوپ یا دوربین دوچشمی میدان دید را محدود می کند. دراز بکشید و به کل آسمان نگاه کنید، نه فقط به رادیانت.

نکات ایمنی و راحتی: لباس گرم بپوشید (شب های پاییزی سرد است)، صندلی یا کیسه خواب ببرید، و حداقل 20-30 دقیقه صبر کنید تا چشمان تان به تاریکی عادت کند. از گوشی موبایل اجتناب کنید تا دید شب تان حفظ شود.

اگر هوا ابری بود، شب های قبل یا بعد (29 مهر تا 1 آبان) نیز شانس خوبی دارید.

این بارش نه تنها زیبا است، بلکه فرصتی برای کمک به علم فراهم می کند؛ می توانید گزارش شهاب های دیده شده را به انجمن های نجومی مانند American Meteor Society ارسال کنید. اگر علاقه مند هستید، اپلیکیشن هایی مانند Sky Tonight می توانند موقعیت رادیانت را نشان دهند.