حمید روشنایی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: 18 اکتبر 2025 یا همان 26 مهرماه 1404 روز پایانی اجرای قطعنامه 2231 بود. اگرچه برخی کشورها به خواست ایران خواهان پایان تحریم ها شدند، اما به نظر نمی رسد سایه این تحریم ها از سر ایران کوتاه شود. مکانیسم ماشه یا همان اسنپ بک آخرین ضربه دولت های اروپایی و امریکا بود که بار دیگر یادآوری می کند حکایت همچنان باقی است.

تحریم ها یکی از ابزارهای مهم و رایج در روابط بین الملل است که دولت ها و نهادهای بین المللی برای اعمال فشار سیاسی، اقتصادی یا امنیتی بر دیگر کشورها یا بازیگران غیردولتی از آن استفاده می کنند. هدف اصلی تحریم ها تغییر رفتار، سیاست یا تصمیمات یک دولت است، بدون آنکه نیازی به توسل مستقیم به جنگ یا زور نظامی باشد. قدرت های بزرگ غالبا از تحریم ها برای وادار کردن کشورهای هدف جهت تغییر سیاست های خاصی استفاده می کنند یا با محدود کردن دسترسی کشور هدف به بازارهای جهانی، سیستم بانکی یا منابع مالی، هزینه اقتصادی تصمیمات آن کشورها را افزایش می دهند.

در هر صورت تحریم ها یک ابزار هستند که باید مانع از جنگ ها شود، اما در جهان امروز، تحریم وسیله ای شده است که قدرت های بزرگ جهت تحت فشار قرار دادن ملت ها (حتی بیش از دولت ها) به کار می گیرند. واقعیت این است که گرچه هدف تحریم ها معمولا دولت ها هستند، اما در عمل این مردم عادی هستند که به دلیل تورم، کمبود دارو یا کاهش رفاه و... تحت ستم قرار می گیرند.

هدف از تحریم ها علیه ملت ها، فشار به آنها جهت حرکت های شورشی و انقلابی است. این در حالی است که براساس ماده 2 بند 7 منشور ملل متحد، تحریم کشورها نباید دخالت در امور داخلی آنها باشد یا موجب کمبود امکاناتی مانند دارو و مواد غذایی شود که خلاف موازین حقوق بشری سازمان ملل است. از نظر سازمان ملل تنها تحریم هایی که توسط شورای امنیت این سازمان بر اساس اصل هفتم منشور ملل متحد تعیین می شود، مشروعیت دارد و تحریم های یکجانبه کشورها مورد تایید نیست. اما واقعیت این است که تحریم های یکجانبه از سوی امریکا تاثیر و قدرتش بسیار بیشتر از سایر تحریم هاست.

در خصوص ایران اکنون 3 تحریم وجود دارد: اولین آن تحریم های سازمان ملل است که براساس قطعنامه های بند هفتم منشور ملل متحد و در خصوص برنامه هسته ای ایران وضع و با برجام و قطعنامه 2231 منتفی شد. این تحریم ها با مکانیسم ماشه دوباره فعال شد که البته این بار برخی کشورها مشروعیت آن را نپذیرفتند.

دومین نوع تحریم، از سوی ایالات متحده امریکاست که از 8 نوامبر 1979 به دلیل اشغال سفارت امریکا آغاز شد و در سال های بعد موضوعاتی همچون برنامه هسته ای ایران، حقوق بشر و... به آن اضافه شدند. از سال 2000 امریکا تحریم های هوشمند را اضافه کرد که بر اساس آن افراد و سازمان ها و نهادها به صورت مشخص مورد تحریم قرار گرفتند. سومین نوع تحریم کشورمان مربوط به اتحادیه اروپا و انگلیس است که از سال 2008 آغاز و شامل موضوعات مختلفی از جمله حقوق بشرو اقلیت های قومی و مذهبی، برنامه هسته ای، پهپادها و ... می شود.

در سال های اخیر تحریم ها علیه کشورمان دامنه بسیار گسترده یافته است به نحوی که هم مسائل مختلفی را در بر گرفته و هم شامل بسیاری از فعالیت های سیاسی و اقتصادی کشورمان می شود. سخت ترین این تحریم مربوط به مسائل مالی و بانکی است که صادرات و واردات کشورمان را تحت تاثیر قرار داده و حتی شامل حساب های بانکی ایرانیان مقیم خارج نیز شده است. موضوع آنقدر سنگین است که گزارشگر ویژه سازمان ملل در سال 2022 آقای جاوید رحمان اعلام کرد: تحریم های یکجانبه ایالات متحده علیه ایران، در برخی موارد ممکن است مصداق مجازات جمعی و ناقض حقوق بشر بین الملل باشد.

بسیاری از کشورها از جمله کشورهای عدم تعهد، چین، روسیه و... نیز به این نوع تحریم ها علیه ایران و کوبا رسما اعتراض کرده اند و آن را غیرقانونی می دانند. تحریم ها امروز ابزار خطرناکی هستند که می توانند برای ممانعت از قرارگیری یک کشور در مسیر توسعه و پیشرفت مورد استفاده قرار گیرند و آنها را به انزوا بکشانند. برخورد با این تحریم ها نیز مهم است.

اینکه دولت ها بتوانند بر سختی ها و مشکلات تحریم فائق آیند و مانع از سقوط پول خود و فروپاشی اقتصادشان شوند، یک مدیریت بحران قوی می طلبد. دولت ها باید در صحنه بین المللی به خطرات استفاده از این ابزار هشدار دهند و دیگر کشورها را نسبت به آن بیدار کنند، زیرا با سیاست قدرت های بزرگ هر موقع ممکن است که چنین ترفندی شامل آنها نیز شود. دعوای تعرفه ای ترامپ می تواند به نوعی بخشی از تحریم های آینده باشد که شامل همه کشورها شود و زنگ خطر نابودی اقتصاد جهانی و جزیره ای شدن کشورها را به همراه داشته باشد. منفک کردن تجارت جهانی با استفاده از تعرفه و تحریم، نتیجه مناسبی به همراه نخواهد داشت.