دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ ترین دریاچه های شور جهان و یک اکوسیستم منحصر به فرد، سال هاست که با بحران آب و چالش های جدی مواجه شده است.

به گزارش ایسنا، خشک شدن این دریاچه نه تنها بر سلامت اکوسیستم منطقه تأثیرات منفی گذاشته بلکه بر زندگی مردم محلی و کشاورزی نیز اثر عمیق و مخرب به همراه داشته است. به گفته یک کارشناس آب دریاچه ارومیه قابل احیا وکلید موفقیت، اجرای قوانین موجود است.

حالا زمینی که پیش تر دریاچه ارومیه بود، تنها در مناطقی نمناک است. دریاچه ارومیه پیش تر مثالی از یک اکوسیستم منحصر بفرد و یکی از بزرگ ترین دریاچه های شور جهان بود اما حالا برای عبرت آموزی از آن یاد می شود تا همان شرایطی که برای این پهنه آبی پیش آمد، برای دیگر مناطق تکرار نشود.

عوامل خشکی دریاچه ارومیه را می توان مدیریت نادرست منابع آب، کشاورزی غیرپایدار و آلودگی محیط زیست عنوان کرد؛ عواملی که نه فقط موجب خشکی دریاچه شده اند که خود به تغییرات اقلیمی و بحران آب دامن زده اند.

محسن موسوی خوانساری - کارشناس آب و محیط زیست - در خصوص ضرورت احیا و وضعیت فعلی دریاچه ارومیه اظهار کرد: دریاچه ارومیه زمانی نقش تعدیل کننده هوا و رطوبت منطقه را داشت؛ حکم شادابی مردم دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بود و به اکوسیستم، حیات وحش جزایر و مرغان مهاجر حیات می بخشید اما امروزه دریاچه عملاً خشک شده است که نتیجه اش هم خیزش گردوغبار نمکی به سمت تبریز و هم افزایش قابل توجه دمای متوسط در منطقه ارومیه است که مشکلاتی را برای باغداران، کشاورزی و زندگی مردم ایجاد می کند.

وی در خصوص امکان سنجی احیای دریاچه ارومیه گفت: پاسخ من مثبت است و دریاچه ارومیه قابل احیاست چون در برنامه ششم توسعه ذکر شده و به ویژه در برنامه هفتم تصریح شده که باید 15 میلیارد مترمکعب برای تالاب ها و تعادل بخشی آب صرفه جویی شود و سهم دریاچه ارومیه در این میان قابل توجه است بنابراین در برنامه هفتم توسعه تکلیف کرده است که سهم آب دریاچه ارومیه در نظر گرفته شود.

موسوی ادامه داد: در سند امنیت غذایی مصوب 1402 نیز تکلیف شده است که باید 30 میلیارد مترمکعب آب صرفه جویی شود. روان آب حوضه دریاچه ارومیه یک دهم آب تجدیدپذیر کشور است بنابراین به طور قطع از 30 میلیارد متر مکعب صرفه جویی حدود 3 میلیارد مترمکعب سهم دریاچه ارومیه است.

این کارشناس آب افزود: اگر دو سند اجرا شوند، می توان سالانه حقآبه محیط زیستی دریاچه را تخصیص داد و در افق حدود 10 سال دریاچه را به حالت تعادل رساند.

موسوی تاکید کرد: باید در مسیری حرکت کنیم که به دریاچه ارومیه هرساله سه میلیارد متر مکعب آب اختصاص یابد.

وی با بیان اینکه مسئله اصلی اجرای قانون است، گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه زیر نظر استانداری آذربایجان غربی باید از همین ابتدای سال آبی برنامه عملیاتی رهاسازی را تدوین کند. با توجه به پیش بینی زمستان پربارش، بهترین زمان رهاسازی از سدهای مشرف به رودخانه های دریاچه ماه های بهمن، اسفند و فروردین است. بر همین اساس لازم است 30 تا 40 درصد ورودی سدها در فصل سرد رهاسازی شود.

موسوی ادامه داد: اگر آب به بهانه کشاورزی و شرب پشت سدها نگه داشته شود، در فصل بهار و با آغاز بارش ها امکان رهاسازی در فصل زراعی از دست می رود. ستاد احیای دریاچه ارومیه با توجه به مقدار برف در ارتفاعات و پیش بینی سازمان هواشناسی، باید هر مقدار آب که می شود را در فصل سرد رهاسازی کند بنابراین با اتکا به ماده 38 برنامه هفتم و احکام سند امنیت غذایی، تأمین حقآبه زیست محیطی ارومیه و برنامه ریزی و مدیریت رهاسازی در فصل سرد، ضروری است، به خصوص با توجه به اینکه بیشتر رودخانه های منتهی به دریاچه سد مخزنی دارند و حدود 90 درصد جریان آب در آذربایجان غربی است.

وی در خصوص اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز گفت: زمان دولت دوازدهم 27 اقدام در ستاد احیا مصوب شد که همه آن ها باید دنبال شود اما اقدام عاجل و احیاگر سریع، رهاسازی آب از سدها به ویژه سدهای بوکان، مهاباد و شهرچای است. 26 اقدام دیگر نیز باید به تدریج و مستمر پیش برود چون زمان بر هستند.

این کارشناس آب با اشاره به 27 اقدام مصوب شده، مهم ترین حلقه مفقوده را کاهش واقعی مصرف آب کشاورزی دانست و گفت: ما باید مصرف آب کشاورزی را تا 40 درصد کم کنیم اما پیاده سازی الگوی کشت کم آب بر بدون کاهش محسوس سطح زیرکشت که حالا بیش از600 هزار هکتار در حوضه است و افزایش محسوس سطح گلخانه ها ممکن نیست.

وی افزود: انتقال پساب تصفیه خانه های تبریز و ارومیه به دریاچه نیز حائز اهمیت است. این پساب باید به دریاچه برسد و استفاده آن در صنایع به جای دریاچه، اشتباه است.

این کارشناس آب ادامه داد: در دولت آقای روحانی عمدتاً کارهای سخت افزاری انجام شد؛ تونل، سردهنه و زیرساخت احداث شد اما امروز دریاچه ارومیه به کارهای نرم افزاری و مدیریتی نیاز دارد که اتفاقا پول لازم ندارد اما این مدیریت تا به حال انجام نشده است.

وی اثر احیای تالاب بر اقتصاد و جامعه محلی را نیز تشریح کرد و گفت: اثبات شده تالاب احیا شده منافع بیشتری نسبت به استفاده های جایگزین مانند افزایش سطح زیر کشت دارد همچنین احیای دریاچه بر بهداشت عمومی، کاهش بیماری های پوستی در شرق دریاچه، حفظ کلونی های زنبور عسل و جلوگیری از فروپاشی زنجیره های تولید عسل، کاهش گردوغبار نمکی و تعدیل دما اثر مستقیم دارد. مطالعات گسترده ای در این رابطه در دولت دوازدهم انجام شد و نتایج آن در دانشگاه صنعتی شریف موجود است.

این کارشناس آب و محیط زیست در خصوص اقداماتی که به ضرر دریاچه ارومیه تمام می شود، اظهارکرد: نمونه روشن یک اقدام نادرست، ساخت کارخانه قند در مهاباد است. نباید این کارحانه احداث می شد. هر قدمی که انگیزه کشت چغندر قند را افزایش بدهد، مردم را به سمت کشت چغندر بهاره که بسیار آب بر است سوق می دهد. ما باید کشت ها را تا حد امکان به سمت پاییزه ببریم تا از بارش های پاییزه و زمستانه یعنی آب سبز استفاده شود. کاشت بهار آب بر و تنش زاست.

موسوی در پایان تاکید کرد: این عمل مثال صادرات آب مجازی حوضه دریاچه است چرا که این کشت آب بر مواد اولیه صنایع شیرینی سازی در مناطق مرکزی کشور را تامین می کند.