روز جمعه در کاخ سفید، دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، روسای جمهور امریکا و اوکراین، دیداری پرتنش و در عین حال تاریخی داشتند؛ دیداری که محور اصلی آن، درخواست کی یف برای دریافت موشک های دوربرد تاماهاوک بود.

به گزارش اعتماد، طی این دیدار زلنسکی امیدوار بود سفرش به واشنگتن با دریافت تعهداتی درباره تسلیحات جدید برای اوکراین همراه شود تا بتواند عمق خاک روسیه را هدف قرار دهد و فشار بر کرملین را افزایش دهد. اما ترامپ در این ملاقات که اتفاقا پس از گفت وگوی طولانی با ولادیمیر پوتین انجام شد، رویکردی محتاطانه تر اتخاذ کرد و اعلام کرد فعلا قصد ندارد موشک های تاماهاوک را در اختیار اوکراین قرار دهد. به ادعای ناظران و بر اساس آنچه که از تماس تلفنی ترامپ وپوتین منعکس شده، رییس جمهور امریکا مستقیم از پوتین پرسیده است: آیا ناراحت می شوی اگر چند هزار تاماهاوک به رقیبت بدهم؟ به ادعای رسانه ها واکنش کرملین نیز منفی بود و پوتین صراحتا از این ایده استقبال نکرد.

حال نیز برخی تحلیلگران معتقدند این گفت وگو نشان داد که هدف اصلی ترامپ از طرح موضوع ارسال موشک های تاماهوک، کشاندن مسکو به پای میز مذاکره است، نه صرفا افزایش توان نظامی اوکراین. گفتنی است موشک های تاماهاوک با برد تقریبی 1550 مایل، توانایی هدف قرار دادن زیرساخت های انرژی، پایگاه های نظامی و حتی تأسیسات نزدیک مسکو را دارند و به همین دلیل می توانند فشار روانی و سیاسی قابل توجهی بر روسیه وارد کنند. با این همه اوکراین نیز با وجود مخالفت ترامپ مبنی بر تحویل چنین موشک هایی همچنان امیدوار است در کنار موفقیت های اخیر با پهپادها و موشک های داخلی، روسیه را به صلح با خود وادارد.

در همین حال، زلنسکی نیز با تأکید بر آمادگی اوکراین برای مذاکره، خواستار تضمین های امنیتی دو جانبه از سوی امریکا شد و بار دیگر عضویت کشورش در ناتو را به عنوان اولویت اصلی مطرح کرد. او گفت: پوتین باید تحت فشار وادار به آتش بس شود. در همین راستا، ترامپ نیز در جمع خبرنگاران تأکید کرد که انعطاف پذیری می تواند شانس پایان دادن به این جنگ را افزایش دهد و افزود: تمام عمرم توسط بهترین ها بازی خورده ام، اما همیشه با موفقیت بیرون آمده ام. از این رو برخی ناظران مدعی اند نشست جمعه، اگرچه صریح و گاه پرتنش بود، اما بخشی از کارزار گسترده ای است که واشنگتن با همکاری اوکراین برای فشار به روسیه طراحی کرده است.

چرا که رشته ای از حملات موفق اخیر اوکراین به زیرساخت های انرژی و نظامی روسیه، با پشتیبانی اطلاعاتی امریکا، نشان می دهد که قدرت بازدارندگی کی یف در حال افزایش است. در عین حال، کاهش قیمت نفت و تأثیر آن بر ماشین جنگی پوتین، شرایط را پیچیده تر کرده است. در حالی که موشک های تاماهاوک همچنان گزینه روی میز هستند، ترامپ پیشنهاد برگزاری نشستی دیگر با پوتین در بوداپست طی هفته های آینده را مطرح کرده است.

این نشست می تواند فرصتی برای مذاکره مستقیم باشد و در عین حال، نقش میانجیگری واشنگتن را تقویت کند. با این همه هستند گروهی که همچنان تأکید دارند هدف ترامپ از اتخاذ چنین رویکردی نه صرفا ارسال سلاح، بلکه ایجاد چارچوبی است که جنگ تا حد زیادی در خطوط فعلی متوقف شود، روسیه کنترل نسبی خود را حفظ و اوکراین نیز تضمین های امنیتی دریافت کند. هرچند این رخداد ممکن است صلحی کامل و عادلانه به بار نیاورد، اما می تواند پیروزی نسبی برای کی یف و خط دفاعی مهم برای امنیت اروپا باشد. در این میان اما اختلاف نظر آشکار میان ترامپ و زلنسکی بر سر ارسال تسلیحات دوربرد، همچنان منعکس کننده پیچیدگی سیاست و دیپلماسی در اوکراین است. به گفته گروهی از ناظران، ترامپ با تأکید بر اهمیت تعادل میان دیپلماسی و توان نظامی، نشان داد که قصد دارد فشار حداکثری را با مدیریت دقیق و انعطاف پذیری ترکیب کند.

حال نیز با نزدیک شدن به نشست بوداپست، کارت های ترامپ هنوز روی میز هستند؛ از ارسال احتمالی تاماهاوک ها تا ایجاد مناطق پرواز ممنوع با حمایت اروپایی ها و هدف گیری زیرساخت های کلیدی روسیه. این پیچیدگی ها نشان می دهد که واشنگتن، کی یف و مسکو در این مقطع حساس، در تقاطع سیاست، جنگ و دیپلماسی قرار گرفته اند و هر تصمیمی می تواند مسیر آینده اوکراین و امنیت اروپا را تعیین کند. از این رو روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی نتایج احتمالی فعل و انفعالات اخیر اروپایی ها و نیز امریکا و همزمان کنشگری روسیه در قبال پایان جنگ در اوکراین با مرتضی مکی کارشناس مسائل اروپا گفت وگو کرده است. مکی در گفت وگوی اختصاصی اش با اعتماد ضمن تاکید بر اینکه جنگ اوکراین پیچیده و چندلایه است و مطرح شدن مساله ارسال موشک های تاماهوک و فشارهای سیاسی بر روسیه ابزاری برای مذاکره و فشار روانی اند، همزمان بر این باور است هرگونه توافق پایدار بدون مشارکت اروپا یا توجه به خطوط قرمز آنها ممکن نیست. مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به پرسشی درباره تحلیل نتایج نشست مهم میان زلنسکی و ترامپ در کاخ سفید گفت: جنگ روسیه و اوکراین، یا به عبارتی نبرد نیابتی میان روسیه و ناتو، ابعاد متعددی دارد و طرفین نه تنها در حوزه نظامی، بلکه در سطوح سیاسی، اقتصادی، روانی و رسانه ای تلاش می کنند یکدیگر را تحت فشار قرار دهند تا به اهداف خود دست یابند. به باور مکی، موضوع موشک های تاماهاوک، به ویژه پس از آنکه خود ترامپ نخستین بار آن را مطرح کرد، بازتاب گسترده ای در سطح اروپا داشت و واکنش های روسیه و اوکراین را برانگیخت. به گونه ای که تصور شد دستیابی اوکراین به این سامانه ها و ویژگی های آنها می تواند تهدیدی جدی علیه روسیه باشد و این کشور را وادار به بازگشت به میز مذاکره کند.

مکی در ادامه گفت: با این همه، دولت های اروپایی در برابر این موضوع بسیار محتاط عمل کردند؛ هرچند مخالفت صریحی نشان ندادند، اما بازتاب مواضع آنها نشان می دهد که نگران ایجاد تنش های جدید در میدان جنگ اوکراین هستند و عدم واکنش تندشان نیز به همین امر باز می گردد.

او همچنین تأکید کرد: در همین حال، روسیه به خوبی از توان فنی موشک های تاماهاوک آگاه است و می داند استفاده از چنین موشک هایی توسط کی یف تا چه اندازه می تواند زیرساخت های انرژی، اقتصادی و نظامی این کشور را تهدید کند. این موشک ها ضمن حرکت در سطح پایین برای رسیدن به هدف، عملکرد سامانه های دفاعی روسیه را دشوار می کنند و در عین حال توان تخریبی بالایی دارند. در این دیدار، پیام روشنی درباره توان تخریبی این موشک ها رسانه ای شد و نشان داده شد که این سلاح ها تا چه حد می توانند اهداف استراتژیک را تحت تأثیر قرار دهند. از این منظر، این اقدام به وضوح جنبه ای از فشار سیاسی و روانی علیه روسیه دارد.

به گفته مکی، از سوی دیگر، دونالد ترامپ در دیدار با زلنسکی با احتیاط بیشتری در خصوص این موضوع سخن گفت؛ این نشان می دهد که برخلاف گذشته، او رویکرد محافظه کارانه تری در برابر روسیه اتخاذ کرده است. زیرا در ماه های اخیر وعده ها و سخنان او تاکنون نتوانسته بخشی از اهداف موردنظرش در زمینه جنگ اوکراین جهت دستیابی به تفاهم با روسیه را محقق کند. بنابراین، این بار ترامپ با هوشمندی بیشتری سیاست های خود در قبال روسیه را پیش می برد و تلاش می کند مواضعش موثرتر و واقع بینانه تر باشد.

مکی در پاسخ به پرسش دیگری از اعتماد درباره ارزیابی اش از نتایج احتمالی دیدار آتی ترامپ و پوتین در بوداپست تشریح کرد: نشست دو هفته آینده میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در مجارستان نسبت به گذشته جدی تر خواهد بود. این نشست، پس از دیدار اخیر ترامپ و پوتین در آلاسکا و تقریبا با فاصله کمی برگزار می شود. به گفته مکی، این دیدار نشان می دهد که دو طرف، به ویژه روس ها، حاضر به ترک عرصه تنش نیستند و از آن برای تحکیم موقعیت خود در سطوح روانی و سیاسی استفاده می کنند. این درحالی است که هم زمان فشارها بر مسکو شدت یافته و تلاش های روسیه با هدفی دوگانه صورت می گیرد: هم اروپایی ها را در چارچوب جنگ هیبریدی تحت فشار قرار دهند و هم در فضای سیاسی و رسانه ای حداکثر امتیازات ممکن را از طرف مقابل کسب کنند.

این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت: دیدار زلنسکی و ترامپ در کاخ سفید نیز پس از تماس تلفنی طولانی ترامپ با پوتین انجام شد و بخشی از گفت وگوهای گذشته میان این دو رییس جمهور نیز در رسانه ها منعکس شد که بر اساس آن، ترامپ تأکید کرده است که آمادگی کرملین برای دستیابی به توافق هنوز وجود دارد، اما چارچوب و قواعد این صلح همچنان در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. به گفته مکی ترامپ همچنین به موضوع ویژه ای اشاره کرده است؛ اینکه اوکراین احتمالا آماده است بخشی از خاک خود را در راستای توافقات محتمل به روسیه واگذار کند. همزمان، زلنسکی نیز اعلام کرد که در گفت وگوهایش با ترامپ توانسته است تضمین های امنیتی دریافت کند. تمامی این شواهد نشان می دهد امکان دستیابی به چارچوبی برای سازش وجود دارد، اما جنگ اوکراین همچنان پیچیده و چندلایه است و تنها اوکراین نیست که در این عرصه نقش آفرینی می کند؛ بازیگران اروپایی نیز فعالانه در تحولات دخیل هستند.

مکی اما در ادامه و در پاسخ به این پرسش که رویکرد اروپا در قبال هر نوع توافق صلح احتمالی که توسط ترامپ برقرار شود را چگونه ارزیابی می کند، توضیح داد: نمی توان نقش فشارهای سیاسی، اقتصادی و روانی که کشورهای اروپایی طی بیش از سه سال گذشته علیه روسیه اعمال کرده اند را نادیده گرفت. با این حال، انتظارات و خواسته های دولت های اروپایی برای فروپاشی اقتصاد روسیه و توقف حمله به اوکراین محقق نشده است. روس ها با کسب موفقیت های جدید در آسیا و در حوزه انرژی، بخشی از خلأ بازار اروپا را پر کرده و درآمدهای نفتی خود را همچنان حفظ کرده اند. به باور این کارشناس روابط بین الملل، جنگ هیبریدی روسیه علیه اروپا با چند هدف عمده دنبال می شود. در هر حال، اروپایی ها از لحاظ مالی، نظامی و افکار عمومی با دشواری های زیادی مواجه هستند و با توجه به تلاش هایی که در راستای استقلال امنیتی خود انجام می دهند، این اقدامات شان تاثیری در روند تحولات اوکراین نداشته است.پ

اروپایی ها همچنین به دلیل رشد پایین یا صفر اقتصادی در اکثر کشورهای این قاره و ناپایداری سیاسی در قدرت های بزرگ مانند فرانسه و آلمان، عملا توان درگیری نظامی با روسیه را ندارند و اکنون به دنبال سیاست های تدافعی هستند تا یک دیوار دفاعی در برابر حملات هیبریدی روسیه ایجاد کنند. به گفته مکی، این موضوع نشان می دهد که اروپایی ها نیز خواهان جلوگیری از گسترش درگیری هستند. روس ها نیز در مقابل، تلاش می کنند به نوعی شکاف های داخلی در اروپا درباره نحوه برخورد با مسکو ایجاد کنند؛ چرا که برخی کشورهای اروپایی، از جمله مجارستان و اسلواکی، مواضعی متفاوت اتخاذ کرده اند و دیگر کشورهای اروپایی نیز احتمالا رویکرد مشابهی دارند، اما به دلیل موقعیت حساس کنونی، مواضع واقعی خود را علنی نمی کنند. چرا که افزایش فشارها با هدف تنش بیشتر با روسیه، همزمان شکاف در روابط فراآتلانتیکی را نیز تشدید خواهد کرد.

این کارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت وگویش تأکید کرد: به نظر می رسد اکنون دولت های اروپایی نسبت به تحرکات سیاسی اوکراین با امریکا و همزمان روسیه نگرانی کمتری دارند و بر این باورند که اوکراین ناگزیر به تن دادن به صلح اجباری نخواهد شد. در عین حال، در ارتباط با دیدار ترامپ و زلنسکی، هیچ موضع گیری آشکاری از سوی اروپایی ها مشاهده نشد؛ این گزاره نشان می دهد که دولت های اروپایی احتمالا منتظر نتایج مذاکرات هستند تا ببینند این روند به کجا خواهد رسید. اگر نتایج مذاکرات خطوط قرمز اروپا را زیر پا نگذارد، این کشورها از روند گفت وگوها با روسیه حمایت خواهند کرد.

مکی همچنین ادامه داد: اما اگر مذاکرات منافع یا خطوط قرمز این کشورها را نادیده بگیرد، اتحادیه اروپا با اتخاذ مواضع فعال تلاش خواهد کرد تا حداقل اهداف امنیتی و سیاسی خود را تأمین کند. این وضعیت نشان می دهد که کشورهای اروپایی با وجود فشارهای اقتصادی و سیاسی شدید، همچنان به دنبال مدیریت هوشمندانه و هماهنگ تنش ها با امریکا هستند و نمی خواهند بدون برنامه ریزی دقیق، وارد اقدامات ماجراجویانه علیه روسیه شوند. این کارشناس مسائل اروپا در پاسخ به پرسش دیگر اعتماد درباره سناریوهای احتمالی شکل گیری صلح میان روسیه و اوکراین، بدون در نظر گرفتن منافع اروپا و ایجاد شکاف های فراآتلانتیکی، تشریح کرد: جنگ اوکراین و روسیه در سه سال گذشته و به ویژه با بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید، به اندازه کافی روابط فراآتلانتیکی را تحت تأثیر قرار داده است. مواضعی که دونالد ترامپ طی ماه های اخیر در رابطه با موضوعات مختلف، از جمله ناتو و اروپا اتخاذ کرده، این موضوع را به خوبی نشان می دهد.

به باور مکی، سطح جدید تنش هایی که اخیرا میان روسیه و ناتو شکل گرفته، کمترین واکنش را از سوی امریکا به همراه داشت. این در حالی است که اروپایی ها انتظار واکنشی تند از سوی واشنگتن داشتند، اما چنین اتفاقی رخ نداد. اعلام امریکا مبنی بر اینکه در صورت هرگونه سازش در اوکراین هیچ نیروی نظامی به این کشور اعزام نخواهد شد، مواضع اروپا در قبال روسیه را تضعیف کرد، چرا که اروپایی ها انتظار داشتند با مواضعی سرسخت از سوی واشنگتن مواجه شوند که منجر به استقرار نیروهای امریکایی و ناتو در مرزهای روسیه و اوکراین شود.

مکی همچنین در ادامه گفت: با این حال، روسیه عملا با استقرار نیروهای ناتو در اوکراین مخالفت کرده و اعلام کرده است که در صورت هرگونه سازش با اوکراین، نیروهای غیراروپایی تنها در چارچوبی غیر از ناتو باید در مرزها مستقر شوند. در این زمینه، اینکه ترامپ توانایی دستیابی به توافقی با پوتین بدون همراهی اروپایی ها را دارد یا خیر، باید گفت اگر چنین توانایی وجود داشت، تاکنون اقدام کرده بود. با این همه، مواضع محتاطانه و محافظه کارانه ترامپ در واکنش به رویدادهای میدانی و گفت وگوهای تلفنی مداومش با روسیه، خود گواهی بر درک واشنگتن از محدودیت های عملی و ضرورت همراهی و همسویی با متحدان اروپایی است. هرگونه توافق یا صلحی که بدون مشارکت اروپا یا نادیده گرفتن خطوط قرمز آنها حاصل شود، پایدار نخواهد بود و بعید است ترامپ چنین توافقی را پیگیری کند.

مکی در ادامه گفت وگویش درباره رویکرد روسیه در قبال تشدید فشارها با هدف دستیابی به صلح با اوکراین خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که جنگ اوکراین از نگاه پوتین ماهیتی حیثیتی دارد، چرا که او سرمایه بسیار زیادی را در این نبرد به میدان آورده و عقب نشینی از خواسته های حداقلی خود، قطعا توان اقناع افکار عمومی داخلی روسیه را کاهش می دهد. به همین دلیل، روسیه در مذاکرات با امریکا و اوکراین تلاش خواهد کرد به گونه ای عمل کند که ضمن حفظ بخش هایی از خاک اوکراین، تضمین های امنیتی ویژه ای به اوکراین و اروپا ارایه دهد؛ از جمله عدم عضویت اوکراین در ناتو و همزمان کسب امتیازی با انجام رفع تدریجی تحریم های اعمال شده از سوی اروپا و امریکا علیه مسکو. به گفته این کارشناس مسائل بین الملل، پوتین قطعا در مذاکرات آتی با ترامپ و حتی با کشورهای اروپایی و همچنین زلنسکی، تلاش خواهد کرد امتیازات قابل توجهی از طرف های مقابل دریافت کند. وی همچنین می کوشد با تحقق این مطالبات، افکار عمومی داخلی روسیه را نیز قانع و تثبیت نماید.

مکی در پایان و در پاسخ به این پرسش که تحرکات سیاسی در قبال جنگ اوکراین چگونه تحولات خاورمیانه و کنشگری امریکا و روسیه در منطقه را متاثر خواهد کرد، گفت: با توجه به تحرکاتی که میان ایران و روسیه در جریان است، از جمله احتمال بازگشت برخی قطعنامه ها ذیل فعال سازی مکانیسم ماشه و همزمان ارسال پیام های دیپلماتیک از سوی ایران به مسکو در خلال سفر آقای لاریجانی به این کشور، دور از ذهن نیست که پوتین بخواهد نقش میانجیگر میان ایران و امریکا ایفا کند. البته تاکنون طرفین موضع رسمی اتخاذ نکرده اند، اما در آینده نزدیک احتمال اعلام مواضع روشن تر وجود دارد.

به باور مکی، همزمان و در هر حال، اگر نشست بوداپست به توافق اولیه و آتش بس در اوکراین منجر شود، سوال نخست این است که این توافق تا چه حد می تواند نقش روسیه در تحولات خاورمیانه را تقویت کند. با این حال، نباید فراموش کرد که دولت های اروپایی به شدت با ایفای نقش روسیه در خاورمیانه، به ویژه در موضوع ایران، مخالف هستند و به هیچ عنوان تمایلی ندارند فضای سیاسی منطقه را به کنشگری مستقل روسیه واگذار کنند. اما در شرایط موجود، این امریکا است که روند تحولات خاورمیانه را مدیریت می کند و از این رو اروپا کنشگری مستقلی از امریکا در این عرصه نخواهد داشت.