قرار نبود بیکار بمانند؛ نه به کار دولتی دل بسته بودند و نه امیدی به استخدام داشتند. نسلی بودند مسلط به زبان و اینترنت که می خواستند از پشت لپ تاپ به جهان وصل شوند. اما در میانه محدودیت های مالی و تحریم های دوباره جان گرفته، همان مرز مجازی هم برایشان بسته شده است؛ بخشی از نسل Z که با فریلنسری بین المللی زندگی می کرد، امروز با ناامنی، سردرگمی و آینده ای مبهم روبه روشده است.

به گزارش اقتصادنیوز، در چند سال اخیر و به ویژه بعد از بحران کرونا هزاران جوان ایرانی، به ویژه از نسل Z، راهی تازه برای امرار معاش پیدا کردند: کار از پشت لپ تاپ برای کارفرمای خارجی و با درآمد ارزی. پلتفرم هایی مثل Upwork و Fiverr تا پیش از 2020 پنجره ای رو به فرصت بودند؛ جوانانی که از حقوق پایین و بی اعتمادی به بازار داخلی خسته بودند، تصمیم گرفتند خودشان مشتری جهانی پیدا کنند.

علی، برنامه نویس 26ساله از تهران، روایت می کند که منتظر پروژه داخلی نمانده و کدنویسی برای یک استارتاپ در برلین را ترجیح داده تا ریال را به دلار تبدیل کند. برای بسیاری، این مسیر یعنی استقلال از ساختار رسمی، از ساعت کاری و از بی ثباتی کار سنتی؛ اما همین استقلال امروز دوباره و پساماشه در تله محدودیت ها گرفتار شده است.

با فعال شدن مکانیسم ماشه و تشدید محدودیت های مالی، فریلنسرهای ایرانی با موج تازه ای از مشکل مواجه شدند. پلتفرم های بزرگ، دسترسی کاربران ایرانی را یکی یکی محدود یا مسدود کردند؛ حتی با تغییر آی پی (IP) هم درِ بسیاری از سرویس ها باز نمی شود.

زهرا، طراح رابط کاربری، می گوید برای تأیید حساب در برخی پلتفرم ها باید گذرنامه و قبض رسمی آدرس ارائه کند؛ با مدارک ایرانی رد می شود و با مدارک غیرواقعی ریسک بسته شدن حساب بالاست؛ یعنی هیچ مسیر امن و پایداری وجود ندارد. بسیاری روایت می کنند که چندبار حساب ساخته اند و هر بار بعد از چند هفته با هوشمندی ضدتحریم ها بسته شده است.

برداشت درآمد بزرگ ترین کابوس فریلنسرهای ایرانی است. به دلیل تحریم های بانکی، انتقال مستقیم پول از کارفرمای خارجی به حساب داخلی ممکن نیست. بسیاری ناچارند سراغ واسطه ها، صرافی ها یا کیف پول های رمزارزی بروند؛ راه هایی که هم پرهزینه اند و هم پرریسک.

لیلی، مترجم آزاد، تجربه می کند که بین واریز کارفرما تا دریافت واقعی، دو هفته زمان می سوزد و درصد قابل توجهی از مبلغ کم می شود. برخی مجبورند از حساب دوست یا آشنا در خارج کمک بگیرند؛ روشی پر از سوءتفاهم و خطر بلوکه شدن. احساس مشترک آن ها این است: پول روی کاغذ هست، اما لمس کردنش دشوار و نامطمئن است.

مشکل فقط انتقال پول نیست. قطعی اینترنت و نوسان برق، سرعت پایین آپلود و اختلال سراسری می تواند به از دست رفتن موعد تحویل، افت رتبه حساب کاربری و قطع همکاری های بعدی بینجامد.

آنطور که فریلنسرها مطرح می کنند، یک بار قطع برق وسط آپلود فایل کافی است تا پروژه چندهفته ای دود شود و اعتبار حرفه ای آسیب ببیند. از سوی دیگر، بسیاری از همکاری ها قراردادی رسمی و قابل پیگیری ندارند؛ اگر کارفرما بگوید کیفیت مطلوب نبوده و درصدی را نپردازد، عملاً نهادی برای احقاق حق وجود ندارد. در چنین فضایی، واژه حرفه ای گری زیر سایه ی ریسک های ساختاری کم رنگ می شود. نه قراردادی وجود دارد، نه قانونی و نه پیگرد قانونی.

بازار جهانی فریلنسرها رقابتی است. فریلنسرهای کشورهایی با هزینه زندگی پایین تر قیمت های جذاب تری پیشنهاد می دهند، آن هم بدون گره های تحریمی.

اما جوان ایرانی باید هم زمان با تفاوت قیمت جهانی رقابت کند و هزینه های اضافی ناشی از محدودیت های داخلی را هم بپردازد. نتیجه این که برای برنده شدن پروژه، نرخ را پایین می آورد و سود واقعی اش پس از کارمزدها و تبدیل ارز کمتر از انتظار می شود. سجاد، طراح گرافیک، می گوید برای لوگوی 50دلاری باید با کسی رقابت کند که حساب بانکی بین المللی، اینترنت پرسرعت و زیرساخت پایدار دارد؛ اما او حتی از تضمین برق خانگی و اینترنت پایدار مطمئن نیست.

هم زمان با رشد فریلنس بین المللی، شرکت های واسطه نقدکردن درآمد ارزی در داخل هم رشد کرده اند. این شرکت ها خدماتی برای دریافت و تبدیل مبالغ ارائه می دهند، اما بسیاری از فریلنسرها از کارمزدهای سنگین و شفافیت پایین گلایه دارند. تجربه ها از کارمزدهای 8 تا 15 درصدی در هر تراکنش می گویند؛ یعنی بخشی از دست رنج قبل از رسیدن به حساب، آب می رود.

رها، تدوین گر ویدئو، حساب می کند که برای نقدکردن 500 دلار، حدود 70 دلار کارمزد داده و بخشی از یک هفته کار از بین رفته است. برخی هم می گویند سخت گیری صرافی ها به بانک های بین المللی شبیه شده، اما پشتوانه ی حقوقی روشنی وجود ندارد؛ اگر پول جایی در مسیر گم شود، پاسخ گویی مشخصی در کار نیست.

ترکیب محدودیت های فنی و مالی، فشار تازه ای بر روان نسل Z وارد کرده است. جوانی که قرار بود نماد آینده ی کار باشد، امروز هر بار که وارد حساب کاربری اش می شود، نگران فعال بودن یا نبودنش است. لیلی می گوید نه شغل رسمی دارد و نه درآمدی که بشود روی آن حساب کرد؛ این وضعیت بیش از آن که اقتصادی باشد، روانی است. وقتی از آن ها درباره ی آینده می پرسی، پاسخ ها بین مهاجرت و بی خیالی تاب می خورد. برنامه نویسی 24ساله می گوید کار با خارج قرار بود راهی برای ماندن باشد نه رفتن، اما حالا به این فکر می کند که شاید راه دیگری نمانده است.

فریلنسرهای ایرانی بخشی از طبقه ی متوسط جدیدی بودند که اقتصاد دیجیتال شکل داد؛ طبقه ای که در آمار رسمی کمتر دیده می شود اما زیر پوست شهر و شبکه های اجتماعی حضور پررنگی دارد. برآوردهای غیردولتی نشان می دهد در سال 1402 بیش از 250 هزار فریلنسر فعال در کشور کار آنلاین انجام داده اند و حدود یک سوم آن ها تجربه ی پروژه ی بین المللی داشته اند؛ اما این روزها و به خصوص با فعال شدن مکانیسم ماشه و تشدید محدودیت های مالی مسیر دسترسی و نقدکردن درآمد دشوارتر شده است.

بخشی از نسل Z با امید جهانی شدن و اتصال دیجیتال قد کشید، اما امروز در جایی ایستاده که نه در اقتصاد جهانی جای امنی دارد و نه در اقتصاد داخلی ثباتی. هویت شغلی دارد، اما ثبات ندارد؛ کار دارد، اما امنیت ندارد. هر تصمیمی، از گرفتن پروژه ی خارجی تا انتخاب یک واسطه، ممکن است گامی به جلو یا لغزشی به عقب باشد.

این نسل هنوز می خواهد بماند و بسازد، اما با هر قطع اینترنت، هر محدودیت تازه و هر حساب بلوکه شده، معلق تر از قبل می شود؛ نسلی که برای فرار از بحران به کار پناه برد، و حالا خودِ کار به بحران بدل شده است.