فرارو- اختلاف تازه میان هند و ایالات متحده بر سر خرید نفت از روسیه، بار دیگر مسئله استقلال انرژی و جهت گیری سیاست خارجی دهلی نو را به صدر توجه جهانی کشانده است. در حالی که دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، مدعی شده است نارندرا مودی، نخست وزیر هند، قول داده واردات نفت از روسیه را متوقف کند، دولت هند با لحنی قاطع چنین توافقی را رد کرده و بر حق خود برای تصمیم گیری مستقل در حوزه انرژی تأکید ورزیده است.

به گزارش فرارو، این شکاف دیپلماتیک، که در بحبوحه رقابت های ژئوپلیتیکی و فشارهای غرب برای منزوی کردن کرملین شکل گرفته، نشانه ای روشن از پیچیدگی روابط دهلی نو و واشنگتن است. اختلاف کنونی نه تنها از استمرار تنش میان دو کشور حکایت دارد، بلکه بار دیگر آشکار می سازد که تلاش های ایالات متحده برای حذف روسیه از بازار جهانی انرژی با چالش های جدی روبه روست؛ چالش هایی که هند، به عنوان یکی از بزرگ ترین خریداران نفت جهان، نقشی تعیین کننده در آن ایفا می کند.

دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، روز چهارشنبه در اظهاراتی جنجالی و بحث برانگیز اعلام کرد که نارندرا مودی، نخست وزیر هند، به او اطمینان داده است که دهلی نو دیگر از روسیه نفت خریداری نخواهد کرد؛ اقدامی که ترامپ آن را بزرگ، تاریخی و بسیار مهم توصیف کرد. این ادعا به سرعت در رسانه های بین المللی بازتاب یافت و موجی از گمانه زنی ها را درباره چرخش احتمالی سیاست انرژی هند به راه انداخت.

اما تنها یک روز بعد، راندیر جیسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند، در واکنشی صریح و بی پرده، این ادعا را رد کرد و گفت: ما از هیچ گفت وگو یا توافقی میان نخست وزیر مودی و رییس جمهور ترامپ در این خصوص اطلاع نداریم. او همچنین تأکید کرد که موضع دهلی نو در زمینه تجارت انرژی، همواره بر پایه منافع ملی و نیازهای اقتصادی کشور تعیین می شود.

وزارت خارجه هند نیز در بیانیه ای رسمی، بدون اشاره مستقیم به نام روسیه، تصریح کرد که هند یکی از بزرگ ترین واردکنندگان انرژی در جهان است و سیاست انرژی این کشور بر سه اصل کلیدی استوار است: تضمین ثبات قیمت ها، تأمین پایدار منابع و تنوع بخشی به مسیرهای تأمین انرژی. در این بیانیه آمده است که دهلی نو بر اساس شرایط واقعی بازار و با هدف حفظ امنیت انرژی ملی تصمیم گیری می کند ؛ پیامی آشکار که نشان می دهد هند قصد ندارد در برابر فشارهای سیاسی خارجی از اصول استقلال انرژی خود عقب نشینی کند.

این موضع جدید در واقع ادامه همان سیاستی است که هند از زمان آغاز جنگ اوکراین در سال 2022 در پیش گرفته است؛ سیاستی مبتنی بر استقلال تصمیم گیری و حفظ توازن میان منافع اقتصادی و ملاحظات ژئوپلیتیکی. از آن زمان تاکنون، دهلی نو به یکی از خریداران اصلی نفت ارزان روسیه تبدیل شده و در عین حال، روابط تاریخی و استراتژیک خود با کرملین را حفظ کرده است.

در حالی که تحریم های گسترده غرب علیه صنعت نفت روسیه باعث سقوط چشمگیر قیمت ها شد، پالایشگاه های هندی از این فرصت برای خرید مقادیر عظیمی نفت با نرخ های پایین تر استفاده کردند؛ اقدامی که ضمن تقویت ذخایر انرژی کشور، فشار تورمی داخلی را نیز کاهش داد. با وجود انتقادهای پی درپی از سوی ایالات متحده و متحدانش، دهلی نو بارها تأکید کرده است که تصمیماتش در حوزه انرژی صرفاً بر پایه منافع ملی اتخاذ می شود و نباید در چارچوب رقابت های سیاسی غرب با روسیه تفسیر گردد. هند همچنین قرار است در اواخر سال جاری میلادی میزبان ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، باشد؛ دیداری که نشانه ای آشکار از تداوم روابط نزدیک و اعتماد متقابل دو کشور تلقی می شود.

دونالد ترامپ در ماه اوت، در واکنش به ادامه خرید نفت روسی از سوی دهلی نو، با اقدامی تنبیهی تعرفه های تازه ای بر کالاهای هندی وضع کرد و نرخ پیشین 25 درصدی را عملاً دو برابر ساخت؛ تصمیمی که از دید ناظران، نشانه ای از افزایش فشار اقتصادی واشنگتن بر هند برای کاهش همکاری هایش با مسکو است.

با این حال، کارشناسان انرژی معتقدند که توقف ناگهانی واردات نفت از روسیه برای هند تقریباً غیرممکن است. مو یو شو ، تحلیلگر ارشد شرکت تحقیقاتی کپلر، برآورد کرده است که روسیه در نه ماه نخست سال جاری میلادی به طور میانگین روزانه بین 1.7 تا 1.8 میلیون بشکه نفت به هند صادر کرده است؛ حجمی عظیم که به گفته او، جایگزینی آن در بازار آزاد هم از نظر کمیت و هم کیفیت نفت خام با دشواری های جدی روبه روست.

بر اساس داده های همین شرکت، در حالی که برخی پالایشگاه های دولتی هند به دلیل فشارهای سیاسی یا محدودیت های مالی خرید خود از روسیه را کاهش داده اند، شرکت های خصوصی مسیر متفاوتی در پیش گرفته اند و میزان وارداتشان را افزایش داده اند. در میان آن ها، شرکت ری لاینس اینداستریز اکنون به عنوان بزرگ ترین واردکننده نفت روسی از مسیر دریایی شناخته می شود.

در میانه این تنش ها، نارندرا مودی با ایستادگی در برابر فشارهای فزاینده واشنگتن، تلاش دارد تصویری از رهبری مقتدر، مستقل و متکی بر منافع ملی از خود به نمایش بگذارد؛ رهبرِ کشوری که در برابر قدرت های جهانی سر تسلیم فرود نمی آورد و تصمیماتش را بر پایه نیازهای داخلی و منافع راهبردی خود اتخاذ می کند.

با وجود تعرفه های تنبیهی و فشارهای سیاسی از سوی آمریکا، دهلی نو همچنان خرید نفت از روسیه را ضرورتی اجتناب ناپذیر برای تأمین انرژی بیش از 1.4 میلیارد نفر جمعیت کشور می داند. مقام های هندی تأکید می کنند که امنیت انرژی، برای اقتصادی در حال رشد مانند هند، خط قرمزی است که نمی توان آن را فدای رقابت های ژئوپلیتیکی کرد.

در همین راستا، اس. جایشانکار، وزیر خارجه هند در اظهاراتی صریح اذعان کرده است که کشورش با ایالات متحده اختلافاتی دارد و بخش عمده این مشکلات به مذاکرات تجاری حل نشده و مسائل تعرفه ای مربوط می شود. او در عین حال تأکید کرده که دهلی نو همچنان بر گفت وگو و راه حل های دیپلماتیک برای رفع اختلاف ها تکیه دارد و باور دارد روابط پایدار میان دو قدرت تنها از مسیر تعامل و احترام متقابل حاصل خواهد شد.

در سوی مقابل، دونالد ترامپ با بهره گیری از اهرم مذاکرات تجاری تلاش می کند بر دهلی نو فشار وارد کند تا واردات نفت از روسیه را متوقف سازد؛ اقدامی که آن را بخشی از راهبرد گسترده تر خود برای تضعیف درآمدهای انرژی کرملین می داند. او حتی وعده داده است که چین را نیز به اتخاذ گامی مشابه وادارد، اما در عمل، پکن تاکنون از چنین تحریم هایی مصون و خارج از دایره فشار واشنگتن باقی مانده است.

داده های رسمی گمرکی نشان می دهد که چین در سال گذشته میلادی حدود 109 میلیون تُن نفت روسی وارد کرده است ؛ رقمی که معادل 20 درصد از کل واردات انرژی این کشور است. در مقابل، واردات هند از روسیه در سال 2024 حدود 88 میلیون تُن برآورد شده است؛ تفاوتی که از نگاه کارشناسان، پرسش هایی جدی درباره معیارهای واشنگتن در اعمال فشارها ایجاد می کند.

مقام های هندی نیز آشکارا آمریکا را به رویکردی گزینشی و دوگانه متهم می کنند و می گویند واشنگتن در حالی دهلی نو را برای روابط اقتصادی اش با مسکو مورد انتقاد قرار می دهد که در قبال پکن، با احتیاط و مماشات برخورد می کند. از دید تحلیلگران، این نابرابری آشکار در سیاست های آمریکا، نه تنها بر روابط هند و ایالات متحده سایه انداخته، بلکه انگیزه دهلی نو برای حفظ سیاست استقلال انرژی و چندجانبه گرایی را بیش از پیش تقویت کرده است.

به باور تحلیل گران، سیاست دوگانه واشنگتن در قبال دهلی نو و پکن بیش از آن که صرفاً به نفت روسیه مربوط باشد، از نارضایتی دیرینه دونالد ترامپ نسبت به مواضع تجاری سرسختانه هند سرچشمه می گیرد. او بارها در سخنانش از آنچه بی انصافی تجاری هند می نامد، انتقاد کرده و تلاش کرده با اعمال فشارهای اقتصادی، دهلی نو را به امتیاددهی در مذاکرات دوجانبه وادارد. آلیشیا گارسیا هررو ، اقتصاددان ارشد مؤسسه مالی ناتیکس (Natixis)، در این باره می گوید که حمایت گرایی مزمن هند شامل تعرفه های بالا بر کالاهای کشاورزی، یارانه های سنگین دارویی و محدودیت های گسترده وارداتی یکی از موانع اصلی در مسیر دستیابی به توافق تجاری جامع با ایالات متحده بوده است.

در نقطه مقابل، ترامپ در برخورد با چین رفتاری نرم تر و حساب شده تر اتخاذ کرده و از اعمال تعرفه های مشابه بر واردات چینی خودداری کرده است؛ اقدامی که برخی ناظران آن را تلاشی برای جلب همکاری پکن در توافقی گسترده تر می دانند ؛ توافقی که نه تنها روابط تجاری، بلکه دسترسی آمریکا به منابع حیاتی همچون فلزات کمیاب چین را نیز دربر گیرد. به این ترتیب، به نظر می رسد عدم هماهنگی در رویکرد واشنگتن بیش از آنکه ناشی از اصول ژئوپلیتیکی باشد، بازتابی از منافع کوتاه مدت اقتصادی و محاسبات انتخاباتی ترامپ است؛ محاسباتی که می تواند مسیر روابط آمریکا با قدرت های نوظهور آسیایی را پیچیده تر از گذشته سازد.

فلزات کمیاب شامل 17 عنصر حیاتی برای صنایع خودروسازی، فناوری پیشرفته و تجهیزات نظامی به یکی از حساس ترین عرصه های رقابت اقتصادی میان چین و ایالات متحده تبدیل شده است. پکن در این حوزه برتری مطلق جهانی دارد و بیش از دو سوم تولید و فرآوری این عناصر را در اختیار گرفته است؛ جایگاهی که آن را به بازیگری تعیین کننده در زنجیره تأمین فناوری های نوین بدل کرده است. در هفته های اخیر، دولت چین با اقدامی کم سابقه، صادرات 12 نوع از این عناصر استراتژیک را محدود و شرکت های خارجی را ملزم به دریافت مجوز خرید از نهادهای دولتی کرد؛ تصمیمی که به طور آشکار درست پیش از دیدار برنامه ریزی شده میان دونالد ترامپ و شی جین پینگ اعلام شد.

در واکنش به محدودیت های تازه چین در صادرات فلزات کمیاب، دونالد ترامپ تهدید کرده است که از اول نوامبر تعرفه ای 100 درصدی بر تمام صادرات چین به ایالات متحده وضع خواهد کرد؛ تهدیدی که در صورت اجرا، می تواند آتش دور تازه ای از جنگ تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان را شعله ور سازد و بازارهای جهانی را بار دیگر با موجی از بی ثباتی مواجه کند.

با این حال، ترامپ هنوز دیدار برنامه ریزی شده خود با رییس جمهور چین، شی جین پینگ، را لغو نکرده و به نظر می رسد همچنان تلاش می کند از فضای گفت وگو برای چانه زنی، امتیازگیری و افزایش فشار دیپلماتیک بر پکن بهره ببرد. ناظران معتقدند او با این رویکرد، در پی حفظ توازنی ظریف میان تهدید و تعامل است ؛ راهبردی که یادآور تاکتیک های تجاری پرریسک و آشنای ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری اوست؛ تاکتیک هایی که همواره بر محور فشار حداکثری، تهدیدهای رسانه ای و توافق های لحظه ای استوار بوده اند.

در سوی دیگر این میدان پرتنش، روسیه همچنان بازیگری تعیین کننده در معادله انرژی هند باقی مانده است. بر اساس داده های شرکت تحلیلی کپلر، مسکو در حال حاضر بزرگ ترین تأمین کننده نفت هند به شمار می رود و نقش آن در ساختار انرژی دهلی نو بیش از هر زمان دیگری پررنگ شده است.

تنها در ماه سپتامبر، هند روزانه 4.5 میلیون بشکه نفت خام وارد کرده که از این میان 1.6 میلیون بشکه آن از روسیه بوده است؛ رقمی خیره کننده که نسبت به دوران پیش از جنگ اوکراین افزایشی 2250 درصدی را نشان می دهد. این جهش بی سابقه، جایگاه روسیه را به عنوان شریک انرژی راهبردی هند تثبیت کرده و همزمان تلاش های غرب برای منزوی سازی مسکو در بازار جهانی نفت را تضعیف نموده است.

طبق گزارش مرکز پژوهش در حوزه انرژی و هوای پاک ، هند اکنون پس از چین دومین خریدار بزرگ انرژی روسیه در جهان به شمار می رود. تخفیف های گسترده نفتی که کرملین برای جذب مشتریان آسیایی ارائه کرده، تأثیری چشمگیر بر اقتصاد هند گذاشته است: کسری حساب جاری کشور در سال مالی 2023 2024 حدود 65 درصد کاهش یافته و شرکت های پالایش نفت هندی، به ویژه ری لاینس اینداستریز بیشترین سود را از این شرایط برده اند. پالایشگاه عظیم ری لاینس اکنون به گونه ای برنامه ریزی کرده است که تا سال 2025 نیمی از نفت خام مصرفی خود را از روسیه تأمین کند.

تحلیلگران بر این باورند که آینده روابط دهلی نو و واشنگتن به میزان توان دو کشور در مدیریت این تعارض انرژی محور بستگی دارد. به گفته آنان، هند تلاش می کند میان استقلال عمل در سیاست انرژی و نیاز به همکاری اقتصادی با غرب تعادلی واقع گرایانه برقرار کند. آلیشیا گارسیا هررو ، اقتصاددان مؤسسه ناتیکس، در تازه ترین ارزیابی خود پیش بینی کرده است که طی سه تا شش ماه آینده، روابط هند و آمریکا به مرحله ای از تنش کنترل شده و عمل گرایانه خواهد رسید؛ مرحله ای که در آن دو کشور، ضمن حفظ اختلاف نظرها، از تشدید تقابل مستقیم پرهیز خواهند کرد. او همچنین احتمال داده است که در صورت کاهش نسبی واردات نفت روسیه از سوی هند، واشنگتن نیز بخشی از تعرفه های تجاری تنبیهی خود را تعدیل کند.

در شرایط کنونی، پرونده نفت روسیه برای هند فراتر از یک موضوع صرفاً اقتصادی است؛ این پرونده به نمادی از استقلال سیاسی و راهبردی دهلی نو تبدیل شده است. در نگاه دولت مودی، حفظ روابط انرژی با مسکو تنها به معنای تأمین سوخت ارزان یا تضمین امنیت انرژی نیست، بلکه بخشی از تلاشی گسترده تر برای تثبیت جایگاه هند به عنوان قدرتی مستقل در نظم نوین جهانی است. برای نارندرا مودی، ایستادگی در برابر فشارهای دونالد ترامپ و نپذیرفتن دیکته های واشنگتن، تنها دفاعی از منافع ملی محسوب نمی شود، بلکه جلوه ای از روایت قدرت هند نوین است؛ کشوری که می خواهد در نظم بین المللی پس از جنگ اوکراین، نه در جایگاه پیرو، بلکه به عنوان یکی از بازیگران تعیین کننده و تأثیرگذار ظاهر شود.