رضا رییسی در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: روسیه تزاری مهم ترین همسایه ایران بزرگ در ابتدای قرن هفدهم بود. با روی کارآمدن پتر اول به عنوان پانزدهمین تزار و استراتژی او برای خارج کردن روسیه از خفگی ژئوپلیتیکی با ایده دستیابی به آب های آزاد، درست یک سال بعد از آنکه امپراتوری روسیه را بنا نهاد؛ با راه انداختن جنگ ایران و روسیه و تصرفات ارضی و انضمام بخش های زیادی از خاک ایران به روسیه، به عنوان اولین امپراتور روسیه جایگاه سیاسی خود را در جهان آن روزها به عنوان ابرقدرت اروپایی تثبیت کرد و اهمیت راهبردی ایران نزد حکمرانان روس را هویدا ساخت.

از همان سیصدوچهار سال پیش تا امروز، چه در زمان روسیه تزاری چه در دوران بولشویکی و اتحاد جماهیر شوروی و چه در طول دوران پساجنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق و دوران فترت روسیه در نظام بین المللی و چه در دوران تلاش پوتین برای احیای جایگاه روسیه در نظام بین الملل، نگاه روس ها به ایران در همه این دوران ها، نگاه خاص و ویژه ای بوده و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در هارتلند انرژی جهان و نیز موقعیت سوق الجیشی ایران در کریدورهای ارتباطی شمال-جنوب و شرق-غرب ایران را برای روس ها حائز اهمیت ویژه و منحصربه فردی کرده است. آنچنان که ایران در جنگ جهانی دوم پل پیروزی متفقین شد و روسیه در آستانه سقوط را از چنگ آلمان نازی بیرون کشید.

روس ها با گذر از دوران فتوحات ارضی و کشورگشایی پتر کبیر و اشغال بخش هایی از ایران در جنگ جهانی و گذر از موازنه گرایی های دوران جنگ سرد، در طول دو دهه اخیر که با زمامداری پوتین درصدد احیای قدرت خود در نظم نوین جهانی هستند، دوباره به سراغ ایران آمده اند و می دانند ایران کارت بازی موثری است که نه می توان از آن دست کشید و نه می توان رهایش کرد. از یک طرف، بی ثباتی در ایران آن هم در هارتلند جهان و در کنار دروازه های روسیه، مطلوب آنان نیست.

از طرف دیگر، ایران تنها کشور خاورمیانه است که در زمره شرکای راهبردی آمریکا به شمار نمی آید و امکان توازن سازی در معادلات ژئوپلیتیکی خاورمیانه را دارد و از دیگر سو، قدرت گیری و استغنای ایران و خروجش از زیر فشارهای غرب و بهبودی روابط دیپلماتیک آن با کشورهای غربی و عربی و حتی برقراری روابط استراتژیک با چین می تواند جایگاه ایران در طراحی ژئوپلیتیکی روس ها در مسیر پیشبرد منافع ملی کشورش را مخدوش کند.

روس ها طی دو دهه اخیر بازی رولت روسی را در مواجهه با ایران در دستور کار قرار داده اند؛ نه مستقیم به آن شلیک می کنند و به مصافش می آیند و نه انگشت را از روی ماشه می کشند و می گذارند که ایران به سلامت و به دور از تهدید و فشار با فراغ بال، مسیر خود را طی کند. بیایید مروری گذرا بر این سیاست پارادوکسیکال روس ها در قبال ایران داشته باشیم. همزمان با خلف وعده های بسیار و ملالت بار در پروسه ساخت نیروگاه اتمی بوشهر، آنان بارها در تحویل ادوات نظامی راهبردی از اس300و400 گرفته تا جنگنده های سوخو35 دست ایران را در بزنگاه ها در پوست گردو گذاشته اند.

در پرونده هسته ای و صدور شش قطعنامه الزام آور و خطرناک شورای امنیت نه تنها از حق وتوی خود استفاده نکردند که رای مثبت دادند و در جریان مذاکرات برجام سر بزنگاه نهایی به یکباره ساز مخالف کوک کردند و در روز پایانی عدم رضایت خود را به رخ کشیدند. در سوریه هم پشت بشار اسد را خالی کردند و با معارضان بستند و به روایت برخی بزرگان نظامی، به اسراییل در حمله به مستشاران ایرانی چراغ سبز نشان دادند.

درعین حال، در ماجرای اسنپ بک از ایران حمایت کردند و یا در حمله اسراییل و آمریکا به ایران در شورای امنیت و از بُعد دیپلماتیک از ایران دفاع کردند و یا به رغم مخالفت قبلی، به پیوستن ایران به پیمان بریکس و یا شانگهای چراغ سبز نشان دادند. این اتفاقات نشان می دهد که روس ها پیرو همان سیاست دوگانه مهارمحورند، نه می خواهند ایران را از زمره متحدان خود به دور ببینند و نه می خواهند با قدرت گرفتن ایران، نقش و جایگاه آنان کمرنگ شود.

اظهارات شائبه برانگیز و خلاف واقع اخیر لاوروف درباره ظریف و برجام را هم باید از همین زاویه نگریست. او حاضر شده بر رفاقت 30ساله شخصی اش با ظریف پای نهد و ادعاهایی مطرح کند که هر کس مذاکرات هسته ای را دنبال کرده باشد، می داند آن ادعاها محلی از اعتبار ندارد. اما چرا او چنین حرف هایی زد؟ برای اینکه ظریف نماد دیپلماسی تعاملی و برجام دستاورد فراموش نشدنی است که طی آن، نوع نگاه روس ها به ایران را هویداتر از هر زمان دیگری کرد و چه بهتر است که در اذهان عمومی با روایت سازی چهره او مخدوش و نقشه روسیه دیگرگونه جلوه گر شود؛ شاید که نپرسیم این رسم دوستی و رفاقت و اتحاد استراتژیک نیست.