در سال های اخیر، چهره ی بسیاری از خیابان ها و معابر شهرهای کشور، به ویژه در تهران، با تابلوهای تازه ای همراه شده است. تابلوهایی که نام های جدیدی بر خود دارند و گاه هنوز برای ساکنان آن محله ناآشنا هستند.

به گزارش ایلنا، تغییر نام معابر در پایتخت دیگر به رخدادی کم تکرار شباهت ندارد؛ در گوشه وکنار شهر، هر از گاه تابلویی پایین می آید و تابلوی دیگری جای آن را می گیرد. این دگرگونی ها، هرچند در ظاهر به تغییر چند واژه در نام خیابان ها محدود می شوند، اما در واقع بخشی از حافظه ی عمومی شهر را تحت تأثیر قرار می دهند. گویی شهر، هر بار با نامی تازه، بخشی از گذشته ی خود را بازنویسی می کند.

برای بررسی دقیق تر ابعاد این روند و فهم تأثیر آن بر مدیریت شهری، به سراغ سید عباس رجایی عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و مدیریت شهری دانشگاه تهران رفتیم تا از منظر تخصصی، به پرسش های پیرامون این تغییرات پاسخ دهد. در ادامه متن این مصاحبه را می خوانید:

‎اصولاً تغییر نام خیابان ها در نظام مدیریت شهری چه زمانی و با چه هدفی توجیه پذیر است؟

اصولاً نامگذاری خیابان ها تحت شرایط متفاوتی رخ می دهد. یکی از موارد ممکن است مغایرت با آیین نامه نام گذاری اماکن و خیابان ها مصوب 1375 باشد که برخی شرایط برای انتخاب نام خیابان را برشمرده است. مرجع تصویب و تغییر، شورای شهر است که بر اساس برخی معیارها نسبت به تغییر نام اقدام می کند مانند تکراری بودن نام معابر، بزرگداشت شخصیت های ملی، علمی و مذهبی، شهدا (شاید بیشترین نامگذاری در کوچه ها در شهرها را شامل می شود)، درخواست و مطالبات مردم که گاهی ساکنان یک محله یا کسبه یک خیابان، با ارائه درخواست جمعی و استدلال های محلی (مانند هویت بخشی به محله، قدردانی از یک شخصیت محلی یا رفع یک نام نامناسب) پیشنهاد تغییر نام را می دهند. باید توجه داشت که تغییرات بنیادین مانند انقلاب مهمترین نقش را در تغییرات عمده نام خیابان ها ایفا می کند.

آیا در دنیا هم چنین روندی وجود دارد یا این موضوع بیشتر خاص شهرهای ایران است؟

تغییر نام مکرر خیابان ها و معابر به طور کلی یک آسیب است. ولی در برخی مواقع آنچه رخ می دهد ناشی ازعدم دقت در گذشته بوده و اصلاح می شود. ولی در برخی مواقع، این مشکلات در بحث نام خیابانی به سبب تکرار شدن برخی معابر ممکن است نیاز به تغییر باشد. مثلاً در تهران ما در یک زمان صدها معبر و حتی بعضاً خیابان های فرعی و کوچه و بن بست به یک نام داشتیم. مسلما برخی از تقاضاها و تغییرات لازم ولی برخی تغییرات به سبب اثرگذاری بسیار زیاد مشکلاتی به همراه دارد.

تغییر مکرر نام خیابان ها چه تأثیری بر هویت شهری و حافظه جمعی شهروندان دارد؟ آیا این تغییرها می تواند باعث نوعی بی اعتمادی یا بی تفاوتی نسبت به نمادهای شهری شود؟

بحث بی اعتمادی را نمی توان مطرح کرد، ولی این تغییرات مکرر در برخی از معابر با اسامی که سال ها مورد استفاده قرار گرفته و به نوعی در حافظه جمعی مردم تثبیت شده است را تحت تاثیر قرار می دهد. حداقل برخی تغییرات تا یک نسل و حتی دو نسل هنوز بنام گذشته آن مورد استفاده قرار می گیرد. که اینها ناشی از تثبیت در حافظه، خاطره های جمعی و به نوعی هویت های شکل گرفته ناشی از نام مکان یا معبر است. بطوری که برخی از افراد مثلاً خود را بچه خیابان فلان معرفی می کنند یعنی محل تولد و دوران بچگی با همان نامی که شناخته می شده مورد استفاده قرار می گیرد.

برخی مواقع نام یک مکان یا معبر به سبب یک رخداد تاریخی در آن است. مانند خیابان هفده شهریور که یادآور شهدای هفده شهریور است و به سرعت به سبب نام گذاری و تغییر مناسب در میان مردم پذیرفته می شود چون با یکی از مهمترین روزهای انقلاب مرتبط است که برای همه مردم احترام و اهمیت ویژه دارد.

اما خیابان بی سیم (یادگاری از اولین تجهیزات مخابراتی در دوران جنگ جهانی دوم که این نام برای این معبر گذاشته شد) و خیابان تیر دوقلو (یادگاری از برق کشی سراسر تهران) یعنی همراه خود یک اتفاق، یک تاریخ، یک خاطره جمعی را دارند. اگر به تغییر این نوع خیابان ها اقدام کنیم بدون شک بر یک هویت جمعی اثرگذار است. به عبارتی چه معبری و با چه نامی را تغییر می دهیم بسیار مهم است.

به طور کلی تغییرات مکرر نام در مرحله اول مکان را از نظر هویتی و خاطره جمعی کم رنگ و بی اهمیت می کند. در انتخاب نام معابر هدف فقط انتخاب یک نام برای یک معبر نیست بلکه باید ارتباطی بین این نام تاریخ، فرهنگ و ارزش های یک جامعه برقرار کند. بدون شک تغییر مکرر از نظر اجتماعی و روانی برای ساکنان یک معبر که سال ها با آن زندگی کرده و خاطرات دارند می تواند سخت باشد.

از نظر اقتصادی و اجرایی، تغییر نام خیابان ها و معابر چه هزینه هایی برای شهرداری، ادارات پست، آدرس دهی، نقشه ها و خدمات آنلاین و میزان حجم ترافیک خواهد داشت؟

از نظر اقتصادی همه این تغییرات به خصوص تغییرات معابر اصلی بسیار پرهزینه است. ما در کشور یک کد پستی 10 رقمی داریم که بر خلاف بسیاری از کشورها که کد پستی آدرس ساختمان است، ما با دقت بالایی تا یک واحد مسکونی کد پستی داریم. پس در مرحله اول با تغییر نام، تمام آنچه نظام نامه شناسه پستی است را تحت تاثیر قرار می دهد. چرا که براساس این آدرس در بسیاری از سامانه ها، بسیاری از بانک، مدارس، معاملات و… سر و کار دارید. بدون شک بروزرسانی هزینه دارد یا نهایتا ثابت ماندن اطلاعات آدرس در پست خود یکی دیگر از مشکلات ناشی از تغییر مکرر نام است.

از سوی دیگر، اگر از مشکلات آدرس دهی بگذریم، هر معبر بسته به اهمیت خود برای تغییر نام هزینه دارد. این هزینه در یک کوچه تغییر چهار تابلو ایستاده و دیواری است و در یک معبر اصلی شهر تغییرات تابلوها و مسیرها در کل یک شهر است. پس هزینه بزرگی می توان به دنبال داشته باشد.

خدمات آنلاین ما نیز مبتنی بر نام معابر است. نه بر اساس کد، شما نام را جستجو و نزدیکترین را بر اساس آن نام تعیین می کنید. در شهرهای بزرگ غالبا تغییرات در سطح معابر اصلی و مهم به سرعت در نرم افزارها بروز می شود ولی در سایر معابر بسیار زمان بر خواهد بود. البته هر چه یک سیستم خدمات مسیریابی اطلاعات مناسبی دریافت کند، خدمات بهتری ارائه و میزان تردد و مسافت حرکت و زمان را می تواند مدیریت کند. همه این موارد در مدیریت ترافیک فردی بسیار موثر است.

به طور کلی نام گذاری معابر دو شکل دارد؛ یکی نامگذاری بر اساس اسم که با توجه به همه جنبه ها در یک کشور تعیین و ممکن است با تغییرات کم (در کشورهایی که ثبات سیاسی در دوران مختلف داشته) و با تغییرات ریشه ای مانند کشورهایی که در آن ها انقلاب یا تغییرات عمیق اجتماعی و سیاسی رخ داده شکل بگیرد.

از این منظر آنچه اشکالات فراوان ایجاد می کند تغییرات مکرر نام معابر است که به مشکلات آن اشاره شد. ولی برخی به سبب رفتار شتابزده در تغییرات ایجاد می شود که ممکن است سال ها مدیریت شهری را دچار مشکل کند.

سیستم های مبتنی بر شناسه یکتا که حداقل خیابان ها علاوه بر اسامی خود از کدهای جغرافیایی استفاده می کنند بهترین راه برای مدیریت مکانی شهرهاست. در این سیستم بزرگراه ها، معابر اصلی و… بر اساس یک کد یا شناسه شناسایی می شوند و کدها اغلب کمک کننده به همه بخش هاست. البته بسیاری از بسترهای آن با کد پستی قبلاً فراهم شده و نیازمند یک عزم جدی برای یکپارچه سازی آن است.