علیرضا سلطانی در شرق نوشت: نشست توافق صلح غزه در شهر شرم الشیخ مصر، با حضور گسترده رهبران کشورهای منطقه، جهان اسلام و برخی قدرت های غربی، رویدادی مهم و پر از بیم و امید برای آینده خاورمیانه بود. این نشست که با هدف پایان دادن به جنگ خونین غزه و گشودن مسیر صلحی پایدار برگزار شد، درعین حال پرسش های فراوانی درباره میزان تعهد طرف ها، نقش آمریکا و اسراییل و نیز پیامدهای احتمالی آن بر معادلات منطقه ای و جهانی برانگیخت.

برخی آن را گامی رو به جلو در مسیر آشتی و بازسازی غزه دانستند و برخی دیگر، آن را توافقی شکننده و زودگذر ارزیابی کردند. آنچه بیش از هر چیز بر نشست توافق صلح غزه در شهر شرم الشیخ مصر سایه افکند و از اثربخشی آن به عنوان مقدمه ای برای ایجاد صلح پایدار در خاورمیانه کاست، شوی تبلیغاتی دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا بود.

ترامپ با برپایی کارزار رسانه ای گسترده از روزهای پیش از برگزاری نشست، زمینه ایجاد شک و تردید در میان محافل سیاسی و رسانه ای نسبت به عمق واقعی این توافق و میزان تأثیر آن در فرایند صلح خاورمیانه را فراهم کرد؛ هرچند رهبران کشورهای مهم منطقه، جهان اسلام و همچنین رؤسای کشورهای انگلیس، فرانسه و ایتالیا در این نشست حضوری پررنگ داشتند.

رفتار سیاسی ترامپ در دوران ریاست جمهوری اش که با تصمیم های پیش بینی ناپذیر، تحقیر و تمسخر رهبران کشورها، بی توجهی به پروتکل های سیاسی و تشریفاتی و خودشیفتگی افراطی همراه است، عملا جدیت و اثربخشی نشست ها و رویدادهای بین المللی را تحت تأثیر قرار داده است. رهبران کشورها نیز صرفا به امید دریافت امتیازاتی از دولت آمریکا یا حل برخی مناقشات جهانی، ناگزیر رفتارهای غیرمتعارف ترامپ را تحمل می کنند؛ اما این همراهی، هرگز همراه با اعتماد به ثبات تصمیمات او نیست.

حتی متحدان استراتژیک آمریکا نیز از ناپایداری و بی ثباتی سیاست های این کشور در امان نمانده اند. هرچند اسراییل و شخص نتانیاهو تا حدودی از این قاعده مستثنا هستند، اما واقعیت آن است که حتی تل آویو نیز در برابر نوسانات سیاست های واشنگتن مصون نیست؛ هرچند نفوذ درخور توجه لابی یهودی بر ترامپ و دولت او را نمی توان نادیده گرفت.

این وضعیت از سوی محافل سیاسی، اقتصادی و رسانه ای بین المللی، به ویژه در داخل ایالات متحده، با نگرانی و تردید دنبال می شود. از دید این محافل، سیاست های کاخ سفید برخلاف گذشته که بر پایه مشورت های کارشناسی گسترده استوار بود، اکنون بیش از هر زمان دیگری به اراده و نگاه شخص ترامپ وابسته است و این امر موجب شده تا سیاست گذاری های آمریکا فاقد ثبات و جامعیت لازم باشد.

نتیجه چنین رویکردی، نوعی سرگردانی در میان شرکت ها، نهادهای اقتصادی و حتی ساختارهای سیاسی داخلی آمریکا ازجمله دستگاه های فدرال و دولت های ایالتی است. اختلافات اخیر دولت ترامپ با برخی ایالت ها در موضوعات مختلف و مناقشات بودجه ای که به تعطیلی دولت فدرال انجامید، نشانه ای روشن از همین بی ثباتی است.

با این شرایط، باید اذعان کرد که با وجود اراده جدی کشورهای حاضر در نشست شرم الشیخ برای موفقیت توافق صلح غزه -از کشورهای منطقه گرفته تا دولت های اروپایی- و نیز تلاش ترامپ برای معرفی این توافق به عنوان یک دستاورد بین المللی در شرایط ناکامی اش در پرونده جنگ اوکراین، اما سستی ساختار توافق و چشم انداز مبهم اجرای آن از یک سو و نبود تضمین کافی برای پایبندی اسراییل از سوی دیگر، آینده آن را در هاله ای از ابهام قرار داده است.

هرچند آزادی گروگان های اسراییلی، دولت نتانیاهو را زیر فشار افکار عمومی داخلی و بین المللی برای پایان جنگ در غزه قرار داده، اما واقعیت این است که اسراییل در عمل برای اراده جهانی و افکار عمومی اهمیتی قائل نیست. نتانیاهو که در سال های اخیر برای بقا و فرار از پرونده های قضایی خود بحران آفرینی کرده، با ادامه رفتارهای ماجراجویانه این امر را تأیید می کند.

او طی دو سال جنگ در غزه و پس از حادثه هفتم اکتبر، با وجود هزینه های سنگین سیاسی، اقتصادی و نظامی، در تحقق هدف اصلی یعنی نابودی حماس ناکام ماند و توافق صلح غزه که یکی از طرف های آن حماس است، خود گواهی بر این ناکامی محسوب می شود.

درواقع جنگ اسراییل و حماس -با وجود خسارت های سنگین به مردم غزه- پیروزی روشنی برای اسراییل به همراه نداشت؛ زیرا حماس نه تنها از میان نرفت، بلکه اکنون به عنوان یکی از طرف های امضاکننده توافق صلح شناخته می شود. این توافق، ضمن آزادی گروگان های اسراییلی، آزادی حدود دو هزار زندانی فلسطینی را نیز در پی داشت و زمینه شکل گیری اراده ای بین المللی (هرچند محدود) برای بازسازی غزه را فراهم کرد؛ همان غزه ای که پیش تر ترامپ و نتانیاهو از تخلیه آن و انتقال ساکنانش سخن می گفتند.

طبیعی است که با وجود رضایت ظاهری اسراییل از آزادی گروگان ها، بعید به نظر می رسد ماجراجویی های نتانیاهو برای پنهان سازی ناکامی هایش به سادگی پایان یابد؛ مگر آنکه او و حزب لیکود، دست کم برای مدتی قدرت را به رقبای سیاسی واگذار کنند که البته فرایندی پیچیده و دشوار است. از این رو نمی توان انتظار داشت خاورمیانه در کوتاه مدت به ثبات و آرامش سیاسی و امنیتی دست یابد.

در چنین شرایطی، نقش و جایگاه ایران نیز حائز اهمیت است. ایران با وجود دعوت رسمی دولت مصر، در نشست شرم الشیخ حضور نیافت، اما با صدور بیانیه ای ضمن حمایت تلویحی از برگزاری نشست و توافق، نقشی مثبت و غیرمستقیم در شکل گیری آن ایفا کرد.

با این حال، با وجود اظهارات اخیر ترامپ درباره تمایل به مذاکره با ایران و نیز سخنان ولادیمیر پوتین مبنی بر تمایل نداشتن اسراییل به درگیری نظامی با تهران، به نظر نمی رسد ایران از وضعیت نه جنگ، نه صلح در قبال آمریکا و اسراییل خارج شده باشد.

سیاست اعلامی ترامپ مبنی بر ایجاد صلح پایدار در خاورمیانه با حضور ایران، می تواند در آینده ای نزدیک مباحث فراوانی را برانگیزد. بهترین سناریو برای ایران در چشم انداز میان مدت، جهت جلوگیری از ورود به مواجهه نظامی، همراهی مستقیم یا غیرمستقیم با کشورهای عربی و اسلامی در موضوع فلسطین است؛ چه در سطح منطقه ای و چه در سطح سازمان های بین المللی. چنین رویکردی می تواند از یک سو اتهام بی ثبات سازی منطقه را از ایران دور کند و از سوی دیگر، زمینه را برای آغاز مذاکرات سیاسی و رسیدن به توافقی جامع فراهم بیاورد.