فرارو- استفان والت استاد روابط بین الملل دانشگاه هاروارد و نظریه پرداز رئالیسم تدافعی.

به نقل از نشریه فارن پالیسی، همهٔ ما می توانیم از توقف موقت کشتار در غزه سپاسگزار باشیم؛ از اینکه تبادل گروگان های اسراییلی و زندانیان فلسطینی در جریان است و کمک های بشردوستانه سرانجام با آزادی بیشتری به مردم رنج دیده می رسد. جای تعجب ندارد که دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، در پی این آتش بس خود را پیروز میدان بداند و آن را سپیده دم تاریخی خاورمیانه ای نوین بنامد؛ عبارتی که پیش تر نیز از زبان او و بسیاری از رؤسای جمهور پیشین آمریکا شنیده شده است. امیدوارم این بار حق با او باشد، هرچند بعید است کسی بخواهد بر آن شرط ببندد.

اما دو پرسش اساسی همچنان بی پاسخ مانده است: نخست، آیا این آتش بس دوام خواهد داشت؟ و دوم که پاسخ پرسش نخست تا حد زیادی به آن وابسته است آیا روابط اسراییل با جهان به ویژه با متحد دیرینه اش ایالات متحده، در مسیری تازه قرار گرفته که بتواند سرانجام به صلحی پایدار منتهی شود؟ در مورد پرسش اول، خوش بینی چندان آسان نیست. همان طور که منتقدان یادآور شده اند، طرح صلح کنونی حاصل کار میانجی گرانی آمریکایی است که آشکارا جانب اسراییل را گرفته اند. نتیجه، توافقی است که بیشتر به اولتیماتوم می ماند تا مصالحه ای مذاکره شده.

طرح، هرچند برخی از خواسته های حداکثری جناح راست افراطی اسراییل را رد می کند از جمله الحاق رسمی غزه یا اخراج دائمی ساکنان فلسطینی آن اما در مقابل، از فلسطینیان می خواهد مجموعه ای از اقدامات دشوار و تقریباً غیرقابل راستی آزمایی را بپذیرند: خلع سلاح کامل حماس، نابودی تمام تونل های زیرزمینی، حذف کامل حماس از هرگونه فرآیند سیاسی، و اصلاحی ریشه ای اما مبهم در ساختار تشکیلات خودگردان فلسطین.

نظارت بر اجرای توافق نیز قرار است برعهدهٔ نهادی خارجی باشد که زیر نظر هیئت صلحی به ریاست شخص ترامپ فعالیت خواهد کرد؛ هیئتی که تصمیم می گیرد هر طرف تا چه اندازه به تعهداتش عمل کرده است. بااین حال، مهم ترین ضعف این طرح آن است که مسائل سیاسیِ بنیادین را به زمانی نامعلوم در آینده موکول کرده و در برابر ادامهٔ سیاست اسراییل در گسترش تدریجی کنترل بر کرانهٔ باختری سکوت کرده است. این سکوت، همان تکرار آشنای الگوی دهه های گذشته است؛ همان داستان قدیمیِ لوسی، چارلی براون و توپ فوتبال : فرصتی بی پایان برای اسراییل تا ادعا کند فلسطینیان به درستی به تعهدات خود عمل نکرده اند و بنابراین مجاز است بار دیگر فشارها را افزایش دهد یا چرخهٔ خشونت را از سر گیرد.

برای باور به موفقیت طرح صلح ترامپ ، باید پذیرفت که جامعهٔ جهانی و به ویژه ایالات متحده حاضر است به طور مداوم و بی وقفه بر اسراییل فشار وارد کند تا این کشور را به پایبندی به توافق کنونی و حرکت به سوی راه حلی عادلانه و پایدار برای مناقشهٔ تاریخی با فلسطینیان وادارد. بی تردید، این واقعیت که ترامپ سرانجام از تاکتیک های وقت کشی بنیامین نتانیاهو خسته شده و او را وادار به پذیرش این آتش بس محدود کرده است، نشان می دهد که رؤسای جمهور آمریکا در صورت تمایل، اهرم فشار قابل توجهی در اختیار دارند. اما پرسش اصلی این است: آیا اراده ای برای استفاده از این اهرم وجود دارد؟

هیچ نشانه ای دیده نمی شود که نتانیاهو، ائتلاف راست گرای حاکم یا بخش بزرگی از جامعهٔ اسراییل آمادهٔ پذیرش یک راه حل واقعی دوکشوری یا حتی نوعی کنفدراسیون تک دولتی باشند ؛ حتی اگر حماس و دیگر گروه های تندرو فلسطینی کاملاً به حاشیه رانده شوند. در چنین شرایطی، با توجه به شخصیت دمدمی، حوصلهٔ اندک و بی میلی ترامپ به جزییات، بعید است او پیگیری مستمری در این مسیر داشته باشد.

البته مشکل فقط شخص ترامپ نیست. در طول دهه ها، قدرت های جهانی همواره تمایل داشته اند طرف های درگیر را به آتش بس موقت وادارند؛ همان گونه که ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی در جنگ های عرب و اسراییل در سال های 1956، 1967 و 1973 چنین کردند و واشنگتن نیز بارها پس از آن نقش میانجی مقطعی ایفا کرده است. اما این قدرت ها هرگز حاضر نشده اند زمان، انرژی و سرمایهٔ سیاسی کافی را برای دستیابی به توافقی عادلانه و پایدار صرف کنند.

به همین دلیل است که تمامی طرح های صلح پیشین، از توافقات اسلو و نشست کمپ دیوید 2000 گرفته تا کنفرانس آناپولیس 2007 و حتی چهارگانهٔ خاورمیانه سرانجام به شکست انجامیدند. اگر دستیابی به صلح واقعی منوط به فشار مداوم آمریکا باشد، پرسش دوم اهمیت حیاتی پیدا می کند: آیا روابط میان واشنگتن و تل آویو در حال تغییری بنیادین است که بتواند احتمال صلح را حتی مستقل از ارادهٔ ترامپ افزایش دهد؟

تحولات پس از حملهٔ 7 اکتبر 2023 شاید نشانه هایی از چنین تغییری باشند. حملهٔ حماس بهای سنگینی برای این گروه در افکار عمومی جهان داشت، اما پاسخ بی رحمانه و ویرانگر اسراییل نیز آسیب شدیدی به اعتبار بین المللی خود وارد کرد. اکنون کشورهای متعددی از بریتانیا و فرانسه گرفته تا کانادا و استرالیا به طور رسمی دولت فلسطین را به رسمیت شناخته اند.

در همین حال، روند عادی سازی روابط اسراییل با جهان عرب عملاً متوقف شده است. و شاید مهم تر از همه، در خود آمریکا نیز افکار عمومی به شکل محسوسی دگرگون شده است: شمار فزاینده ای از آمریکایی ها اکنون خود را بیش از اسراییلی ها با فلسطینیان همدل می دانند. بر اساس تازه ترین نظرسنجی ها، 41 درصد از مردم آمریکا اقدامات اسراییل را نسل کشی یا چیزی نزدیک به آن می دانند، در حالی که تنها 22 درصد آن را قابل توجیه می شمارند.

حمایت از اسراییل در میان افکار عمومی آمریکا به ویژه در میان دموکرات ها و مستقل ها، به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسیده است. با این حال، موج انتقاد تنها محدود به جناح چپ نیست؛ شماری از چهره های شاخص محافظه کار از جمله استیو بنن، تاکر کارلسن و مارجوری تیلور گرین، نمایندهٔ جمهوری خواه کنگره نیز حملات تندی را متوجه سیاست واشنگتن کرده اند.

دموکرات ها عمدتاً از منظر دغدغه های حقوق بشری و پیامدهای انسانی جنگ در غزه به مخالفت برخاسته اند، در حالی که منتقدان محافظه کار، این حمایت بی قید و شرط از کشوری که به طور فزاینده ای رفتار سرکشانه دارد را مغایر با اصل اول آمریکا می دانند. اما آنچه این اختلاف نظرها را ملموس تر کرده، هزینه های مستقیم و گزاف این رابطهٔ ویژه است. اسراییل بزرگ ترین دریافت کنندهٔ کمک نظامی خارجی از ایالات متحده است و دولت آمریکا رسماً متعهد شده که برتری کیفی نظامی این کشور را در منطقه حفظ کند؛ حتی با وجود آن که اسراییل امروز اقتصادی ثروتمند دارد و در ردهٔ شانزدهم درآمد سرانهٔ جهانی قرار گرفته است. علاوه بر آن، این کشور زرادخانه ای پیشرفته از سلاح های هسته ای در اختیار دارد.

رقم معمول کمک های نظامی آمریکا به اسراییل، حدود 4 میلیارد دلار در سال بود، اما با آغاز جنگ اسراییل و حماس، این عدد جهشی بی سابقه یافت و به حدود 22 میلیارد دلار رسید ؛ باری سنگین که مستقیماً بر دوش مالیات دهندگان آمریکایی قرار دارد. همین حمایت بی قید و شرط، یکی از دلایل اصلی تداوم احساسات ضدآمریکایی در خاورمیانه است؛ هرچند رهبران کشورهای منطقه همچنان برای دریافت تسلیحات، سرمایه گذاری و دسترسی به بازارهای جهانی ناگزیر از جلب رضایت واشنگتن اند.

اما هزینه های این رابطه تنها مالی نیست. قدرت نرم آمریکا نیز به شدت آسیب دیده است، زیرا تداوم این حمایت ها در تضاد کامل با ادعاهای دیرینهٔ واشنگتن دربارهٔ دفاع از حقوق بشر و ارزش های لیبرال قرار دارد. این دوگانگی اخلاقی، اعتبار جهانی آمریکا را در برابر رقبایی چون روسیه و چین تضعیف کرده است ؛کشورهایی که حالا به سادگی می توانند از معیار دوگانه ایالات متحده بهره برداری تبلیغاتی کنند.

شاید این مسئله برای دولت ترامپ، که ارزشی برای مفاهیم حقوق بشر یا مشروعیت بین المللی قائل نیست، چندان اهمیت نداشته باشد؛ اما از منظر تاریخی، چنین رویکردی در تضاد آشکار با آرمان های لیبرال آمریکاست که زمانی مبنای سیاست خارجی این کشور محسوب می شد. در کنار این پیامدها، روابط ویژه سبب شده کشوری کوچک با جمعیتی کمتر از ده میلیون نفر، سهمی نامتناسب از توجه سیاسی و رسانه ای قدرتمندترین کشور جهان را به خود اختصاص دهد. کافی است حجم پوشش خبری اسراییل را با گزارش هایی که دربارهٔ کشورهایی بسیار بزرگ تر و استراتژیک تر همچون هند، ژاپن، اندونزی، نیجریه یا برزیل منتشر می شود، مقایسه کنید.

برای درک این عدم توازن کافی است بدانیم اتریش، کشوری با جمعیتی تقریباً برابر و تولید ناخالص داخلی مشابه اسراییل و میزبان شماری از نهادهای بین المللی، به ندرت در رسانه های آمریکا موضوع بحث است. در مقابل، اسراییل موضوع اصلی ده ها اندیشکده، گروه لابی گری و کمیتهٔ سیاسی در واشنگتن است؛ سازوکارهایی که عملاً سیاست گذاران آمریکایی را وادار می کنند زمان و انرژی بی سابقه ای را صرف منافع کشوری کنند که بسیاری از شهروندان آمریکا دیگر نسبت به آن همان احساس همدلی گذشته را ندارند.

موضوع اسراییل مدت هاست از سطح سیاست خارجی فراتر رفته و به اعماق عرصهٔ فرهنگی، دانشگاهی و فکری آمریکا نفوذ کرده است. حمله های اخیر به دانشگاه ها دلایل گوناگونی دارند، اما اتهامات اغراق آمیز یهودستیزی که علیه دانشجویان از جمله دانشجویان یهودی منتقد جنگ غزه مطرح می شود، این موج را تشدید کرده است. بخش مهمی از این فشارها به انگیزهٔ سیاسیِ محافظت از اسراییل در برابر انتقاد و حفظ روابط ویژه بازمی گردد؛ روابطی که حالا بیش از هر زمان دیگری زیر سؤال رفته اند.

در واقع، حضور پررنگ و دائمی اسراییل در سیاست واشنگتن به سطحی بی سابقه رسیده است. از جیمی کارتر که دو هفته از دوران ریاست جمهوری خود را صرف مذاکرات کمپ دیوید کرد، تا بیل کلینتون، جورج بوش پسر، باراک اوباما و جو بایدن که بارها هفته ها از وقت خود را صرف مسائل خاورمیانه کردند ؛ همهٔ رؤسای جمهور آمریکا ناگزیر بخش چشمگیری از سرمایهٔ سیاسی شان را صرف این کشور کوچک کرده اند.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجهٔ کنونی، طی چهار سال کاری خود 16 بار به اسراییل سفر کرده، اما فقط چهار بار به کل قارهٔ آفریقا. حتی دونالد ترامپ، با وجود شعارهای انزواگرایانه اش، نتوانست از این چرخه جدا بماند و سیاست اسراییل را به طور کامل به زیردستانش بسپارد. هر ساعت از وقت رییس جمهور و مقامات عالی رتبه که صرف این موضوع می شود، ساعتی است که نمی تواند صرف مسائلی گردد که مستقیماً به امنیت و رفاه مردم آمریکا مربوط است. همین واقعیت است که بسیاری از ناظران را به این نتیجه رسانده است: آمریکا باید رابطه ای عادی با اسراییل برقرار کند.

در چنین چارچوبی، واشنگتن دیگر تظاهر نخواهد کرد که منافعش همواره با اسراییل یکی است. هنگامی که اسراییل در جهتی عمل کند که با سیاست های آمریکا همسو است، شایستهٔ حمایت خواهد بود؛ اما اگر اقداماتی برخلاف منافع واشنگتن انجام دهد باید با واکنش صریح و مخالفت قاطع روبه رو شود. منتقدان ممکن است بگویند رابطهٔ عادی با اسراییل بی معناست، زیرا تاریخ خاص این کشور، تجربهٔ تلخ یهودستیزی، میراث هولوکاست و موقعیتش در منطقه ای متلاطم آن را از دیگر کشورها متمایز کرده است. شاید چنین باشد، اما در سال 2025، همین ویژگی های غیرعادی دلیلی برای کاهش حمایت بی قید و شرط آمریکا است.

به گفتهٔ ایان لستیک، تحلیلگر برجسته، اسراییل روزبه روز بیشتر به دولت دیوانه شباهت می یابد:

الف - دنبال کردن اهداف تهاجمی که اغلب به زیان دیگران است؛

ب - پایبندی افراطی به این اهداف؛

ج - احساس برتری اخلاقی در عین آمادگی برای رفتار غیراخلاقی؛

د - توانایی گزینش ابزارهای منطقی برای تحقق این اهداف

و - در نهایت برخورداری از ظرفیت لازم برای اجرای آن ها.

ایان لستیک می گوید یکی از عوامل کلیدی شکل گیری این مسیر خطرناک، حمایت تقریباً بی قید و شرط دولت های آمریکا از اسراییل بوده است ؛حمایتی که ریشه در نفوذ گستردهٔ لابی اسراییل در واشنگتن دارد. این نگاه به هیچ وجه ضداسراییلی نیست؛ بلکه برعکس، از سر واقع بینی سیاسی است. حمایت بی مهار از اسراییل نه تنها برای آمریکا زیان بار بوده، بلکه برای خود اسراییل نیز فاجعه بار است. این کشور در صحنهٔ جهانی محبوبیت خود را از دست داده، از درون گرفتار شکاف های عمیق اجتماعی و سیاسی شده و هر روز بیش تر به سمت راست گرایی مذهبی افراطی رانده می شود. در عین حال، موج مهاجرت نخبگان و طبقات متوسطِ تحصیل کرده از اسراییل رو به افزایش است. به اختصار، اگر صلحی پایدار در خاورمیانه می خواهیم، راه آن نه از تداوم روابط ویژه، بلکه از عادی سازی رابطهٔ آمریکا و اسراییل می گذرد.