علی آهنگر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ، در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت:

دیپلماسی و جنگ مانند دو بال برای پرواز یک پرنده اند . چنان که شیخ اجل فرمود: چو شمشیر پیکار برداشتی/نگه دار پنهان ره آشتی؛ که گردن فرازان مغفرشکاف/نهان صلح جستند و پیدا مصاف. سعدی با نیک بینی و زیرکی کارکرد هر دو بال جنگ و دیپلماسی را در این بیان موجز به تصویر کشیده است.

پیکار و آشتی، صلح و مصاف دو متضاد در پیوند با یکدیگرند. مانند شب و روز که از دل یکدیگر زاده می شوند. تاریکی شب ناگهان بر چهره زمین نمی بارد، و روشنایی روز به ناگاه بر ستیغ قله ها غلیان پیدا نمی کند. بلکه سفیدی روز در عصرگاهان رنگ می بازد و جای خود را به گرگ و میش، آنگاه به تاریکی می سپارد و سپیده نیز از دل سیاهی شب ذره ذره دمیده می شود. و اینجاست که خداوند حکیم بر هر دوی این لحظه ها سوگند یاد می کند: قسم به شب وقتی که بازمی گردد، و سوگند به سپیده آن گاه که می دمد و می نفسد. دیپلماسی و جنگ نیز مانند روشنایی و تاریکی اند.

هر کدام ویژگی ها، شیوه ها و کارکردهای خود را دارند. درست به مانند روز و شب که از اندرون یکدیگر زاده می شوند. در تلازم با یکدیگرند. اما چیزی که هست اینکه جنگ کارکردهای خود و سخنگویان خود را دارد، و دیپلماسی شیوه های خود و روش های خود را. همان گونه که دونالد ترامپ نمی تواند همزمان هم رییس جمهور صلح باشد و هم رییس جمهور جنگ، دستگاه وزارت خارجه هم در جایگاه ریاست دیپلماسی کشور، نمی تواند هم بر کوس جنگ با غریوی ترساننده بکوبد و هم آوایی اندک در دیپلماسی بسراید.

وزارت خارجه، دستگاه دیپلماسی است. جنگ و دیپلماسی هرکدام متصدیان و زبان آوران خود را دارند. دستگاه دیپلماسی، پیش از هر چیز باید برای خودش روشن کند که در میدان نبرد است یا در سرسرای تعامل؟ ذات و ماهیت این دو مکان از یکدیگر متفاوت است. دستگاه دیپلماسی باید بداند در دولتی که او خدمت می کند، وزارت خانه ای درست هم ارز به نام وزارت دفاع هم وجود دارد. آن ها خوب می دانند که باید چکار کنند و به وظیفه هایشان تسلط کامل دارند.

متصدیان جنگ و دفاع در آموزش های فرماندهی خود دریافته اند که جنگ زمانی برپا می شود که دیپلماسی شکست خورده باشد. جنگ پیامد دیپلماسی ناتوان و شکست خورده است. جنگاوران می دانند که باید رخنه ها و ناتوانی های دیپلماسی را پوشش دهند و ترمیم کنند. اگر دیپلماسی قدرت و کفایت لازم را داشته باشد و دست خالی به خانه برنگردد، کوس جنگ هیچ گاه به صدا درنمی آید.

وزارت خارجه وظیفه اش ساختن صلحِ عزتمندانه و سیاست های متضمنِ منفعت ملی است. در تعریف منفعت ملی گفته اند: نیازها و مصلحت هایی است که تحقق آن ها بقا، امنیت، رفاه و قدرت یک ملت یا کشور تضمین می کند. نیازها و مصلحت های تضمین بقا، امنیت، رفاه و قدرت ملت و کشور ایران اکنون و در این زمان در چیست؟ اتخاذ چه مصلحت و ساختن چه سیاستی متضمن بقا، امنیت، رفاه و قدرت کشور ایران است؟

این رویکرد دستگاه دیپلماسی چنان بود که نتوانست در تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی به راهکاری دست یابد که منجر به آن گزارش گروسی به شورای حکام نشود؛ گزارشی که بسیاری آن را زمینه ساز حمله اسراییل و آمریکا به ایران در جنگ 12روزه می دانند. افزون بر این، همین رویکرد دوری گزیدن از مبانی دیپلماسی چنان بود که در گفت وگوها با سه کشور اروپایی و دیگر کانال های تاثیرگذار، نتوانست مانع از بازگشت دوباره تحریم های سازمان ملل و اجرای اسنپ بک شود.

دالان اقتصادی جهان به نام کریدور آیمک، در دولت بایدن و در نشست 18 و 19 شهریور 1402 در هند با بسامدهای بسیار پی افکنده شد. کریدوری اقتصادی که هدف های ژئوپلیتیکی تغییردهنده ای در خود داشت. این کریدور از هند تا اروپا کشورهای بی شماری را درگیر خود می کند. جنگ های بی پایان خاورمیانه، تمام این کشورهای درگیر در کریدور آیمک را به این نتیجه رساند که خاورمیانه به صلحی پایدار نیاز دارد تا بتواند به هدف های بلندمدت اقتصادی خود دست پیدا کند و این گونه بود که در دولت ترامپ صلح خاورمیانه با حضور بیش از 20کشور از سرتاسر جهان رقم زده شد.

آن کریدور و این صلح مانند همان شب و روز، پیایند یکدیگرند. تا شب باشد، روز نمی آید. تا جنگ باشد، جریان سرمایه به حرکت درنمی آید و خاورمیانه در تب و تاب به جریان انداختن سرمایه است؛ از این رو چهره ای تازه برای خویش ترسیم می کند. چهره ای که امنیت سیاسی آن، تضمین کننده بقا، و رفاه اقتصادی است.

پرسش این است: منفعت ملی ایران در ترسیم خاورمیانه جدید چگونه تعریف می شود؟ مصلحت هایی که بقا، امنیت، رفاه و قدرت ایران را در این شرایط به تصویر می کشد، کدام اند؟ دستگاه دیپلماسی به عنوان بدنه تصمیم سازی و سیاست گذاری چه تصمیم ها و سیاست هایی را ساخته و پرورش داده و به نهادهای بالادستی خود ارائه داده است؟

در چنین شرایطی، آیا وظیفه دستگاه دیپلماسی پای نهادن در حوزه ی وزادت دفاع است یا ساختن سیاست هایی که منفعت ملی کشور را تحقق بخشد؟ رویکرد وزارت خرجه در دولت چهاردهم در کدام سمت و سو بوده است؟ دیپلماسی یا فرماندهی جنگ؟ دیپلماسی اگر صدای عقلانیت ملی است، نباید در هیاهوی طبل جنگ گم شود. هنر سیاست آن است که راه بقا و رفاه ملت را از میان پیچ و خم نزاع ها بگشاید.

تو مگو همه به جنگ اند و زِ صلح من چه آید

تو یکی نِه ای هزاری تو چراغِ خود برافروز