در چهارمین روز هفته سلامت روان، محمدجعفر قائم پناه که معاون اجرایی رییس جمهور است به مراسم افتتاحیه همایش انجمن علمی روان پزشکان آمد و ضمن صحبت هایی که در ضرورت حفظ سلامت روان ملت ایران داشت، از روان پزشکان و روان شناسان کشور خواست که برای افزایش تاب آوری و بهبود سلامت روان مردم تلاش کنند.

به گزارش اعتماد، به دنبال این صحبت ها و در پایان مراسم، ما هم در گفت وگوی کوتاهی با معاون اجرایی رییس جمهور، از قائم پناه درباره دلیل درخواستش از جامعه روان پزشکان کشور و وضع فعلی سلامت روانی جامعه و اقدامات دولت برای بهبود زخم های روانی ملت ایران پرسیدیم.

صادقانه در مورد ناآرامی های جامعه توضیح دادید ولی به عنوان معاون رییس جمهور، وضع جامعه را چطور می بینید که کمک روان پزشکان را لازم می دانید؟

روان پزشکان می توانند امید و تاب آوری و استواری در دل جامعه بپاشند.

چرا؟

چون جامعه مضطرب است و تاب آوری مردم در برابر فشارهای زیاد و فشارهای اقتصادی کم شده. ما هم تمام تلاشمان را داریم که تاب آوری مردم بالا برود.

آقای رییس جمهور برای سلامت روان جامعه چه کاری می خواهد انجام بدهد؟

یکی از ارکان سلامتی، روان سالم، تاب آور و استوار است. وقتی مشکلات اقتصادی مثل تورم و سایه جنگ و سایر مسائل اجتماعی و سیاسی مطرح می شود، طبیعی است که ممکن است در جامعه اضطراب ایجاد شود. وظیفه دولت ها این است که سایه جنگ را دور کنند. هم با اقتدار نیروهای نظامی امنیتی، می توان بازدارندگی ایجاد کرد و هم همبستگی و اتحاد و انسجام ملی می تواند سایه جنگ را از کشور دور کند.

ما هم در جنگ 12 روزه خوشبختانه موفق شدیم با رزمندگان دلاورمان و بیشتر از همه با انسجام ملی، وحدت ایران عزیزمان را از هر گزندی دور نگه داریم. این مهم ترین عاملی است که هم امروز و هم در آینده می تواند در جهت ایجاد احساس امنیت، نجات بخش ما باشد. دولت هم برای موضوعاتی مثل گرانی و تنش های اجتماعی، برنامه ریزی دارد.

تامین به موقع مواد غذایی، رفع ناترازی های انرژی، رفع ناترازی های پولی، حفظ محیط زیست، کمبود آب، تمام این موارد در فهرست برنامه های دولت است و البته تمام این موارد می تواند برای جامعه اضطراب آور باشد. دولت در تلاش است برای تمام این موارد در حد توان برنامه ریزی کند ولی از طرف دیگر، ما نمی توانیم به تهدید دشمن تن بدهیم. ایران باید استوار بماند.

ایران نباید در مقابل دشمنان کم بیاورد و سر خم کند و خمیده شود. ایران باید استوار بماند و ممکن است هم دولت و هم مردم، برای استوار ماندن هزینه بدهند ولی در طول هزاران سال، ایران هیچ وقت خم نشده و این ایستادگی مدیون تاب آوری و تلاش همگانی است ولی دولت باید بیش از همه برای سربلندی و پیروزی ایران برنامه ریزی و تلاش کند.

به دنبال پاسخ های معاون اجرایی رییس جمهور به سوالات ما، سیدوحید شریعت که ریاست انجمن علمی روان پزشکان ایران را برعهده دارد و در مراسم افتتاحیه همایش هم، بابت وضعیت نابسامان سلامت روان جامعه ابراز نگرانی کرده بود، به سوالات ما درباره شواهد موید این نابسامانی ها پاسخ داد.

در مورد ناآرامی روان جامعه صحبت هایی در مراسم افتتاحیه داشتید؛ ولی چه شواهدی در این زمینه مشاهده می کنید؟

هنوز که مطالعه جدیدی در مورد سلامت روان انجام نشده ولی بعد از پایان جنگ 12 روزه تاکنون، بیشتر بر اساس شواهد غیر مستقیمی که در مراجعانمان و در اطراف و در جامعه احساس می کنیم، این ناآرامی ها را می بینیم.

و این شواهد چیست؟

شاهدیم که تنش ها به شدت بیشتر شده، اضطراب مردم افزایش یافته، بسیاری از بیمارانی که پیش از این برای اختلالات روانی شان تحت درمان قرار می گرفتند، به مرحله کنترل بیماری رسیده بودند ولی با وقوع جنگ 12 روزه، بیماری شان دوباره عود کرد و مشاهدات ما از این وضع نشان می دهد که استرس ایجاد شده به دنبال جنگ، شدت قابل توجهی داشته و کاملا بر وضعیت سلامت روانی مردم تاثیرگذار بوده است.

فقط جنگ 12 روزه چنین آسیبی برای سلامت روان مردم ایجاد کرد یا باقی مسائل جامعه هم در ایجاد این آسیب نقش داشته؟

جنگ باعث استرس حاد شده، اما باقی استرس ها، مزمن است. البته هم استرس حاد و هم استرس مزمن، مهمند. اثر استرس های حاد، فوری است، اما استرس های مزمن مخرب تر است با اینکه اثرشان در درازمدت ایجاد می شود.

مشکلات اقتصادی و شرایط اجتماعی و بحران های اجتماعی در آسیب روانی تاثیر ندارد؟

تاثیر دارد و مشکلات اقتصادی و اجتماعی، عوامل ایجاد استرس های مزمن است و همان طور که گفتم استرس های مزمن، مخرب ترین ها برای سلامت روان محسوب می شوند.

و با شواهدی که روان پزشکان از آسیب بر سلامت روان مردم می بینند، کارشان سخت تر شده؟

بسیار سخت تر شده و در بعضی موارد عملا کار زیادی از دست ما برنمی آید.

رییس انجمن علمی روان پزشکان ایران، دیروز در سخنان کوتاهی در مراسم افتتاحیه این همایش گفته بود: امسال با توجه به بحران های متعددی که پشت سر گذاشتیم و متاسفانه می شود گفت که احتمالا پیش رو خواهیم داشت، این همایش را با شعار حفظ امید پیش می بریم. صحبت در مورد امید و دانستن در مورد امید در حالی است که در مواجه شدن با چالش هایی در این مسیر و به صورت روزمره شاهدیم که بسیاری از مراجعانمان، باید درمان را دوباره آغاز کنند تا به این شیوه دوباره به زندگی امیدوار شوند.

البته این وضع را نه تنها در مورد مراجعانمان، بلکه در سطح جامعه هم شاهدیم. ما برای خودمان این شأن را قائلیم که باید برای کل جامعه تاثیرگذار باشیم، چون عوامل موثر بر سلامت، عوامل اجتماعی هستند.

معاون اجرایی رییس جمهور هم در سخنانی که در مراسم افتتاح این مراسم داشت، بارها به بزرگان شعر و ادبیات ایران و اشعار سعدی و حضرت مولانا و هوشنگ ابتهاج استناد کرد و صحبت های خود را هم با بیت آغازین شاهنامه و ابیات حکیم سخن و معمار ادبیات و زبان فارسی، فردوسی بزرگ آغاز کرد که در اثنای آن هم به هنگام به زبان آوردن نام وطن و ملقب کردن ایران به وطن خاموش اما صبور متاثر شد و سپس صحبت های خود در اهمیت تلاش روان پزشکان را ادامه داد.

وی گفت: ما فرزندان سرزمینی هستیم که این مادر پیر اما استوار در دامن رنج ها و شادی ها، هزاران سال است که ما را پرورده است. مادری که گاه خسته است، گاه کامروا ولی هرگز ما را ترک نکرده، در توفان ها خم شده اما نشکسته، در بحران ها اشک ریخته اما لبخند را از چهره فرزندانش دریغ نکرده. ایران، این مادر دلیر، امروز بیش از هر زمان دیگر به فرزندان آگاه و مهربانش نیاز دارد، خصوصا به شما پزشکان روان و آرامبخش این ملت.

اگر پزشکان در دوران جنگ بیش از هر زمان دیگر تن های مجروح را درمان کردند، امروز این شما هستید که باید روان زخمی کشور و روان زخمی کثیری از فرزندان این سرزمین را التیام ببخشید. امروز به جای زخم های جنگ، جوانان ناامید را زیاد می بینیم.

بحران های اقتصادی، مهاجرت ها، فشارهای اجتماعی، فرسودگی و ناامیدی، همه این زخم ها شاید دیده نشوند اما در عمق جان جامعه نشسته اند. شما فراتر از درمانگر هستید، شما نگاهبانان امیدید. هر جلسه درمانی، هر گفت وگوی موثر می تواند چون نوازش مادری باشد بر پیشانی کودکی خسته از دل تاریکی که به سوی نور باز می گردد.

قائم پناه در ادامه صحبت هایش به چالش های جدی در مسیر درمان اختلالات روانی اشاره داشت و گفت: ما در شرایطی کار می کنیم که حوزه سلامت روان با چالش های جدی روبه رو است. هنوز بسیاری از هموطنان ما به خدمات روانشناختی دسترسی ندارند. در مناطق محروم کمبود روانشناس، مشاور و روانپزشک به وضوح احساس می شود.

بسیاری از خانواده ها حتی اگر بخواهند درمان را آغاز کنند در برابر هزینه ها ناتوان می مانند. سلامت روان بر خلاف سلامت جسم هنوز در نظام بیمه ای کشور جایگاهی درخور نیافته است. از این رو دولت، وزارت بهداشت و سازمان تامین اجتماعی، وظیفه اخلاقی و ملی دارند که حمایت بیمه ای از خدمات روانشناختی را بسیج و اجرایی کنند و سلامت روان را نه امری لوکس، بلکه حقی همگانی بدانند، چرا که هیچ جامعه ای بدون آرامش روان توسعه پایدار نخواهد داشت.

ما نیازمند سیاست هایی هستیم که دسترسی به روان درمانی، مشاوره و آموزش های سلامت روان را در سراسر کشور، به ویژه در مناطق کم برخوردار، ممکن و عملی سازیم. روانشناسی باید از طبقات خاص فراتر رود و به دل مدارس، روستاها، دانشگاه ها، شهرهای کوچک و خانواده های نیازمند برسد.

در گفت وگو با روان درمانگران و مهاجران و خانواده هایی که زیر بحران ها خم شده اند، بارها شنیده ایم که هنوز به زندگی دل بسته اند و هنوز می خواهند بایستند و من باور دارم این خواستن و همین جرقه کوچک، آن چیزی است که روان یک ملت را نجات می دهد. ما امروز در شرایطی هستیم که شاید امید داشتن، دشوارتر از همیشه باشد اما در روانشناسی، امید نداشتن هرگز درمان نیست.

امید، نه خوش خیالی، یک تصمیم آگاهانه برای ادامه دادن و ایستادن است. امروز در علم روانشناسی تاب آوری یعنی ایستادن، نه به خاطر آسان بودن راه، بلکه به خاطر هدف. اما باید یادمان بماند که تاب آوری، ذاتی نیست. هیچ انسانی از آغاز تاب آور به دنیا نمی آید. در قصه های اساطیری ما چه کسی مظهر تاب آوری است؟ رستم.

برای ایستادن و راه رفتن باید تاب آوری داشت و همه زخم ها را به جان خرید. تاب آوری در روابط انسانی ساخته می شود. در محیطی که امنیت، معنا و تعلق می بخشد. در جمعی که در آن می توان شکست خورد و دوباره برخاست. در فرهنگی که امید را ارزش می داند. امروز باید به یاد بیاوریم خوشبختی مفهومی فردی نیست، بلکه مولفه ای جمعی است.

هیچ انسانی در جزیره خوشبخت نمی شود. وقتی پیرامون ما رنج و فقر و اضطراب و نومیدی موج می زند، احساس خوشبختی فردی، شکننده و موقتی است. ما تنها در جامعه ای می توانیم آرام بگیریم که روان جمعی آن آرام گرفته باشد. چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار.

سلامت روان و امید، نه فقط درمان فرد، بلکه بازسازی احساس تعلق و امنیت جمعی است و شما همان کسانی هستید که می توانید این فضا را بیافرینید. شما می توانید جامعه ای بسازید که در آن انسان احساس کند که دیده می شود. شما می توانید آن چراغ های کوچک امید را در دل تاریکی ها برافروزید. در روزگاری که نومیدی یک نشانه روشنفکری تبدیل شده ما باید پیام آور ایمان عملی و علمی انسان باشیم.

ادامه صحبت های معاون اجرایی رییس جمهور البته باز به اهمیت پاسداشت ارزش های وطن مربوط بود آن هم در حالی که جمع حاضر در این همایش به خوبی می دانستند که درد امروز مردم ایران، کمرنگ شدن عشق و علاقه به وطن نیست، بلکه ناتوانی بابت انبوه مشکلات زندگی و پیوستگی این مشکلات با بحران های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است که از نیمه دوم سال 1400 تا الان، روان مردم و تمام اقشار جامعه را آزار داده و زخمی کرده است.