جوئل موکیر، فیلیپ آگیون و پیتر هاویت؛ جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی را به طور مشترک دریافت کردند. پژوهش این سه اقتصاددان، به تأثیر فناوری بر رشد اقتصادی و چگونگی جایگزینی فناوری های جدید به جای فناوری های قدیمی می پردازد؛ فرآیندی که در ادبیات اقتصادی با عنوان تخریب خلاق (Creative Destruction) شناخته می شود.

به گزارش ایران، آکادمی سلطنتی علوم سوئد در بیانیه خود اعلام کرده که برندگان جایزه به ما آموخته اند که رشد پایدار را نمی توان بدیهی دانست؛ این رکود اقتصادی است که در بیشتر تاریخ بشر امری عادی بوده است، نه رشد، و کار آنها نشان می دهد که ما باید از تهدیدهای رشد مداوم آگاه باشیم و با آنها مقابله کنیم.

این جایزه معتبر، که پیش از این به نام جایزه بانک مرکزی سوئد در علوم اقتصادی به یاد آلفرد نوبل شناخته می شد، آخرین جایزه ای است که امسال اهدا می شود و ارزش آن 11 میلیون کرون سوئد (معادل 1.2 میلیون دلار) است.

نوبلیست های اقتصاد در سال 2025، نماینده دو نگاه متفاوت و در عین حال مکمل در علم اقتصاد هستند؛ جوئل موکیر، به عنوان یک مورخ اقتصادی، با بهره گیری از اسناد تاریخی به کاوش در روندهای بلندمدت پرداخته است. در مقابل، فیلیپ آگیون و پیتر هاویت با تکیه بر مدل سازی ریاضی، سازوکار تخریب خلاق را تبیین کرده اند.

نیمی از جایزه 11 میلیون کرونی به جوئل موکیر، برای شناسایی پیش نیازهای رشد پایدار از طریق پیشرفت فناوری تعلق گرفت. تخصص اصلی او تاریخ اقتصادی در دوره 1750 1914 و پیوندهای صنعتی شدن با رشد اقتصادی و رفاه است. کتاب شاخص او فرهنگ رشد: خاستگاه اقتصاد مدرن (2016) به تحلیل شرایطی می پردازد که انقلاب صنعتی را به رشد پایدار تبدیل کرد.

نیمی دیگر از جایزه مشترکاً به فیلیپ آگیون و پیتر هاویت (از دانشگاه براون) برای نظریه رشد پایدار از طریق تخریب خلاق اهدا شد. کتاب مشترک آنان نظریه رشد درون زا و اثر آگیون با عنوان قدرت تخریب خلاق (2021) از سوی مارتین ولف، تحلیلگر فایننشال تایمز، شفاف، با شواهد تجربی و استدلالی محکم توصیف شده است. هاویت از جمله معماران اصلی رویکرد شومپیتری به رشد اقتصادی شناخته می شود.

آکادمی سلطنتی علوم سوئد در بیانیه خود تأکید کرده که این سه پژوهشگر، نقش کلیدی در تبیین و اندازه گیری مفهوم تخریب خلاق داشته اند. این مفهوم، فرآیند جایگزینی کسب وکارهای قدیمی با فناوری های سودمند را توصیف می کند.

شومپیتر این مفهوم را از نظریات کارل مارکس مشتق کرده و به عنوان یک تئوری در توضیح نوآوری اقتصادی و چرخه کسب وکار مطرح کرد. به گفته شومپیتر، طوفان نابودی خلاق روند جهش صنعتی را توصیف می کند که بی وقفه ساختار اقتصادی را از درون به آشوب می کشد، نسخه قدیمی را نابود می کند و یک ساختار جدید ایجاد می کند.

از موتورهای بخار گرفته تا اینترنت و هوش مصنوعی، هر نوآوری بزرگی که رخ می دهد، فناوری های قدیمی، ساختارهای اجتماعی، مشاغل و تقسیم کار گذشته را از دور خارج می کند. این بازسازی مستمر اگرچه دردناک است؛ اما ضروری محسوب می شود. طرفداران این نظریه هشدار می دهند که توقف تخریب خلاق به نابودی نوآوری و رکود در خلاقیت منجر می شود.

بر این اساس، تخریب خلاق شامل معرفی ایده ها، محصولات و فناوری های جدیدی است که جایگزین موارد موجود می شوند در واقع نوآوری نیروی محرکه تخریب خلاق است. فرآیند تخریب خلاق شامل رقابت شدید بین فناوری ها یا محصولات قدیمی و جدید است. اصل اساسی تخریب خلاق سرمایه است. ایجاد تغییرات نوآورانه گسترده اغلب گران است و شرکت ها باید آماده پذیرش ریسک مالی برای ایجاد این تغییرات باشند.

جوئل موکیر در پژوهش های خود نشان داده که برای تداوم چرخه فناوری ، نه تنها باید بدانیم یک فناوری به کار انسان ها می آید یا نه، بلکه باید تبیین علمی چرایی عملکرد آن را نیز داشته باشیم. آگیون و هاویت نیز در مقاله ای اثرگذار در سال 1992، مکانیزم های رشد اقتصادی پایدار را با ارائه یک مدل ریاضی برای تخریب خلاق تشریح کرده اند.

مدل این دو اقتصاددان، انگیزه های شرکت ها برای سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، رقابت بازار، حمایت از حق امتیاز اختراع و زمان بندی نوآوری را به یکدیگر مرتبط می سازد. در این چهارچوب، وقتی یک شرکت با استفاده از نوآوری می تواند شرایط خود را بهبود دهد، به یک انحصار موقت و سود دست می یابد. اما این سود، دیگران را برای نوآوری بیشتر و جابه جایی نوآور قبلی ترغیب می کند. این چرخه مداوم جابه جایی، نوسازی و رقابت است که موتور پویای رشد پایدار و پیشرفت مستمر را به حرکت درمی آورد.

در واقع کار این سه اقتصاددان بر یک اصل استوار است: فناوری، موتور محرک رشد پایدار است، اما به بهای تخریب خلاق - فرآیندی که در آن فناوری های جدید جایگزین ساختارهای قدیمی می شوند- این بینش در دورانی که جهان با انقلاب هوش مصنوعی و نیاز به بازتعریف سیاست های رقابتی روبه روست، بیش از هر زمان دیگری همخوانی دارد.