نورالدین آهی، مشاور رییس جمهور در امور احزاب و تشکل ها با هشدار نسبت به وضعیت زیست محیطی خلیج گرگان، از رسانه ها خواست تا با پیگیری روزانه از استاندار و وزرا، مانع تکرار فاجعه ای مشابه دریاچه ارومیه شوند.

به گزارش ایران، خشک شدن خلیج گرگان در سال های گذشته به دلایل اقلیمی و انسانی، باعث شد تا دولت سیزدهم به سمت لایروبی آشوراده برود؛ راهکاری که مخالفان بسیاری داشت. اما احمد لاهیجان زاده ، معاون محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: آن لایروبی که یک راهکار اضطراری و مسکن موقتی بود، یک فرصت چهارساله در اختیار ما قرار داد.

او هشدار می دهد: به دلیل پسروی آب دریای خزر، اگر تا چهار سال آینده اقدام مؤثری برای انتقال آب از دریای خزر انجام نشود، خلیج گرگان و تالاب میانکاله از دست خواهند رفت و بین 46 تا 52 هزار هکتار از این عرصه ممکن است به کانون گرد و غبار تبدیل شود.

لاهیجان زاده در توضیح جزییات این عملیات لایروبی می گوید: این پروژه بر اساس مطالعاتی که توسط چند دانشگاه انجام شده بود، در دولت قبل تصویب و از سال 1401 آغاز شد و در سال 1402 به اتمام رسید. نتیجه این مطالعه نشان می داد که اگر لایروبی انجام نمی شد، تا پایان سال 1402 بخش اعظم خلیج گرگان خشک می شد.

او می گوید: این اقدام باعث شد اتصال خلیج گرگان به دریا مجدداً برقرار شود و حجم قابل قبولی از آب وارد خلیج گرگان شود. در نتیجه، شوری آب کنترل و شرایط به نسبت نرمال شد.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست تأکید می کند که این کار تنها یک راهکار موقت بوده است: این عملیات می تواند برای مدتی حدود سه تا چهار سال، ورود آب دریای خزر را مدیریت کند و به ما فرصت دهد تا راهکار اساسی را اجرایی کنیم. بنابراین، از همان زمان، مطالعه برای پروژه اصلی یعنی انتقال آب از طریق پمپاژ به خلیج گرگان و تالاب میانکاله آغاز شده است.

لاهیجان زاده به سه مطالعه در دست اقدام برای انتقال آب اشاره می کند و از پمپاژ آب از دو نقطه خبر می دهد که یکی در شرق تالاب در استان گلستان و دیگری در استان مازندران انجام می گیرد.

او بررسی امکان استفاده از آب خنک کننده نیروگاه شهید سلیمی برای انتقال به محدوده تالاب میانکاله در مازندران و انتقال آب تصفیه شده شهر ساری را از دیگر راهکارهای نجات میانکاله و خلیج گرگان می داند و می گوید: این پروژه با همت استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان مازندران در حال شکل گیری است تا پس از مصرف در نیروگاه شهید سلیمی، مازاد آن به تالاب منتقل شود.

وی خاطرنشان می کند: علاوه بر اینها، وزارت نیرو نیز در حال مطالعه برای لایروبی و اصلاح هندسی رودخانه های منتهی به تالاب میانکاله است تا حجم آب ورودی در زمان بارندگی ها افزایش یابد.

لاهیجان زاده با اشاره به زمان بر بودن این پروژه ها هشدار می دهد: اجرای هر یک از این پروژه ها در صورت تأیید مطالعات، بین دو تا سه سال زمان نیاز دارد. در این فاصله، باید به هر شکل ممکن اتصال آشوراده به دریا را با لایروبی های مستمر حفظ کنیم.

مزدک دربیکی ، عضو کمیسیون مناطق حفاظت شده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) با هشدار نسبت به پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی می گوید: خشک شدن یا کاهش سطح آب خلیج گرگان و مناطق ساحلی دریای خزر می تواند اثرات دومینووار و سنگینی داشته باشد. حتی در حال حاضر نیز تصرف اراضی که زمانی دریا بوده، آغاز شده و در صورت ادامه روند کاهش آب، پیامدهای جدی برای کشورهای حاشیه دریای خزر و خلیج گرگان خواهد داشت.

لاهیجان زاده در پاسخ می گوید: از قبل تصرفاتی وجود داشته است. او از بازدید خلیج گرگان خبر می دهد و می گوید: همکاران ما در ادارات حفاظت محیط زیست استان های گلستان و مازندران به طور کامل منطقه را رصد و با هرگونه تصرف برخورد می کنند. علاوه بر این، به زودی سامانه پایش ماهواره ای با دقت یک متر را برای کل تالاب ها و سواحل کشور راه اندازی خواهیم کرد که هرگونه تغییر و تصرف را به طور لحظه ای رصد می کند. پیش بینی می کنیم این سامانه تا 45 روز آینده به بهره برداری کامل برسد و جهش چشمگیری در پایش اراضی تالابی ایجاد کند.

مزدک دربیکی با توجه به پسروی فعلی دریای خزر، احتمال ادامه روند کاهش سطح آب را می دهد و می گوید: مطالعات بین المللی و ماهواره ای نیز نشان می دهند که دریای کاسپین (خزر) در برخی مناطق نسبت به گذشته کوچک تر شده است. بخشی از این موضوع ناشی از تغییرات اقلیمی و بخشی دیگر به کاهش آورد رودخانه ها و برداشت های انسانی مربوط می شود.

وی درباره نقش رسوب گذاری و عوامل انسانی می گوید: خلیج گرگان به صورت طبیعی رسوب گذاری داشته، اما فعالیت های انسانی در جنگل های هیرکانی از دهه 80، رسوب گذاری را تشدید کرده است. این روند از 20 سال پیش شناسایی شده و مربوط به حال حاضر نیست، اما اثرات آن هنوز در شکل گیری سواحل جدید و کاهش عمق آب مشاهده می شود.

او اعتقاد دارد با توجه به پسروی دریای کاسپین، اگر آب دریا به خلیج تزریق شود، اثر آن محدود خواهد بود.

به گفته دربیکی، داده های ماهواره ای نشان می دهند پسروی آب در کل سواحل شمالی ایران، از مازندران تا گیلان، به وضوح قابل مشاهده است و حتی در بالادست در ترکمنستان و روسیه نیز این روند ادامه دارد.

این کارشناس یادآوری می کند: پسروی و پیشروی آب دریای خزر سابقه تاریخی دارد و در دوره های زمین شناسی مختلف نیز نوسانات زیادی مشاهده شده است. روند کنونی ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است؛ تغییرات اقلیمی، برداشت بی رویه، کاهش آورد رودخانه ها و دخالت های انسانی همگی دست به دست هم داده اند.

وی در پایان تأکید می کند: برای پیشگیری از پیامدهای سنگین، نیازمند برنامه ریزی جامع و اقدامات مؤثر بین المللی و داخلی هستیم.

آن طور که شینا انصاری ، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست، گفته است، ایران به زودی میزبان هفتمین اجلاس کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران (کاپ 7) خواهد بود.

انصاری در دیدار با ماهیر علی اف، دبیر اجرایی موقت کنوانسیون تهران ضمن تأکید بر تقویت همکاری با کنوانسیون تهران، آمادگی ایران برای برگزاری این اجلاس را اعلام کرد.

در این اجلاس، مواضع کشورهای ساحلی دریای کاسپین پیرامون همکاری های موجود و برنامه های آینده در خصوص پیشبرد اهداف کنوانسیون تهران و همچنین کاهش آلودگی مواد مضر از آب های دریای کاسپین مورد بررسی قرار گرفت.

حال باید ماند و دید که اقدامات ملی ایران و منطقه ای کشورهای حوزه کاسپین، سرنوشت دو اکوسیستم مهم خلیج گرگان و تالاب میانکاله را به کدام سمت می برند.