فرارو- هشتمین دوره قرعه کشی محصولات ایران خودرو که در مهرماه 1404 برگزار شد، تصویری واضح و دقیق از شکاف عمیق میان عرضه و تقاضا در بازار خودروی کشور ارائه می دهد.

به گزارش فرارو؛ تعداد متقاضیانی که ثبت نام خود را نهایی کردند حدود 6 میلیون نفر است در حالی که میزان عرضه تنها 73 هزار دستگاه خودرو خواهد بود. به همین دلیل منتقدان می گویند این قرعه کشی را دیگر نباید به عنوان یک سازوکار فروش، بلکه در قالب یک پدیده اجتماعی-اقتصادی بررسی کرد. همچنین خیلی ها این اتفاق را زنگ هشداری برای سیاست گذاران می دانند که نشان می دهد تا وقتی سایه تورم و انحصار بالای سر اقتصاد کشور باشد، مردم سرمایه های خردشان را در هر فرصتی، حتی با شانس یک درصدی، به سمت بازارهایی با سود تضمین شده هدایت می کنند.

مهمترین دلیل استقبال میلیونی متقاضیان در این دوره حذف شرط بلوکه کردن وجه در حساب وکالتی بود. این اقدام، ریسک مالی اولیه برای ثبت نام کنندگان را به صفر رساند و عملاً مسیر ورود تقاضا برای افرادی که در دوره های قبل به دلیل محدودیت های مالی یا عدم تمایل به مسدودسازی سرمایه از شرکت در قرعه کشی بازمانده بودند را هموار کرد.

دوباره به آن عدد 6 میلیونی دقت کنید! انگار دارد با زبان بی زبانی می گوید حجم بالایی از متقاضیان، تنها دنبال فرصتی برای ورود به چرخه قرعه کشی هستند تا بتوانند از اختلاف قیمت کارخانه و بازار آزاد بهره ببرند.

در حالی که قیمت فروش کارخانه به مراتب پایین تر از قیمت بازار است و تورم بالا و نوسانات ارزی از هر طرف به اقتصاد کشور فشار وارد می کنند، خودرو قادر است به عنوان یک پناهگاه دارایی مقابل کاهش ارزش پول ملی قد علم کند.

اختلاف فاحش قیمت کارخانه و بازار آزاد موضوعی نیست که بتوان ساده از کنارش گذشت. پس بسیاری از متقاضیان، حتی اگر نیاز فوری به خودرو نداشته باشند، در قرعه کشی ثبت نام می کنند تا با برنده شدن، شانس استفاده از یک سود تضمین شده و آنی نصیب شان شود.

نتیجه گیری: این وضعیت، قطعا بیشتر از اینکه به سود تقاضای مصرفی باشد، تقاضای سفته بازانه را افزایش می دهد

شانس برنده شدن برای هر فرد شرکت کننده در طرح عادی، حدود 0٫4 درصد است

بررسی آماری ثبت نام ها در بخش های سه گانه، حقایقی تلخ درباره شانس برنده شدن در این ماراتن را آشکار می کند. مجموعاً از بین 5 میلیون و 655 هزار و 634 متقاضی، تنها 73 هزار نفر برنده شده اند. این یعنی شانس کلی برنده شدن برای هر فرد شرکت کننده در این دوره، تقریباً 1.3 درصد (یک در هر 83 نفر) بوده است.

نتیجه گیری: آمارها نشان می دهند که قرعه کشی بیش از آنکه یک سازوکار فروش باشد، به یک نوع بخت آزمایی با شانس بسیار اندک بدل شده است

تقسیم بندی سهمیه ها برای طرح های جوانی جمعیت (مادران)، فرسوده و عادی، با هدف حمایت از اقشار خاص انجام شده اما حجم تقاضا همچنان شانس را برای اکثریت شرکت کنندگان در قرعه کشی پایین نگه داشته است.

نتیجه گیری: اعداد نشان می دهند که شرکت در قرعه کشی برای متقاضیان عادی تقریباً مشابه شرکت در یک لاتاری است اما طرح های حمایتی شانس قابل توجهی برای متقاضیان واجد شرایط فراهم کرده اند

قرعه کشی فروش خودرو در ابتدا برای مهار تقاضای کاذب و توزیع عادلانه خودرو طراحی شدند، اما تکرار آنها در هشت دوره پیاپی نشان داد این سازوکار به تدریج کارایی خود را از دست داده است. از نگاه اقتصادی، وقتی احتمال برنده شدن در طرح های عادی کمتر از نیم درصد است، عملاً قرعه کشی به یک لاتاری ملی با ظاهری صنعتی تبدیل می شود.

کارشناسان اقتصادی پیشنهاد می کنند دولت و خودروسازان به جای تداوم این مدل، به سمت افزایش عرضه واقعی، اصلاح نظام قیمت گذاری و ایجاد طرح های فروش اقساطی شفاف حرکت کنند. این اصلاحات می تواند به تدریج تعادل بازار را بازگرداند و نیاز به قرعه کشی را از میان ببرد.

جدی ترین راهکار بلندمدت برای حذف پدیده قرعه کشی و آثار مخرب آن، آزادسازی تدریجی و مدیریت شده قیمت خودرو در کارخانه است تا قیمت به نقطه تعادل بازار نزدیک شود. این اقدام، حاشیه سود ناشی از رانت را از بین می برد و تقاضای سفته بازانه را حذف می کند و بازار را به سمت مصرف کننده واقعی هدایت خواهد کرد.

همزمان با اصلاح سازوکار قیمت گذاری، شرکت های خودروساز مانند ایران خودرو و سایپا باید با هدف گذاری افزایش تولید و ارتقای کیفیت، زمینه افزایش عرضه و در نهایت رقابت پذیری را فراهم کنند. تا زمانی که عرضه به شدت کمتر از تقاضا باشد و ساختار انحصاری حفظ شود، قرعه کشی های میلیونی همچنان ادامه پیدا می کند و نتایجی شبیه همین مورد اخیر تکرار خواهد شد.