نفس عمیق قبل از یک شیرچه بلند تصویری است که به نظر می رسد تحولات اخیر منطقه ای برای مهم ترین پرونده های باز خاورمیانه ایجاد کرده است. یکی از این فرصت های تنفس مرتبط با ایران و بر سر مسائل هسته ای ایران است. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، منطقه این روزها در یکی از حساس ترین مقاطع تاریخی خود قرار گرفته است. رفتار درست و تصمیمات عاقلانه حاکمیت ها در این بازه زمانی کمک می کند که کشورها در دورنمای آینده دستاوردهای بیشتری به نفع منافع ملی خود به دست آورند. یکی از مهم ترین پرونده های باز خاورمیانه (اگر نگوییم مهم ترین پرونده) مذاکرات ایران و امریکا است.

به گزارش اعتماد، محمد جواد حق شناس و حشمت فلاحت پیشه، 2 تحلیلگری هستند که تلاش می کنند، تصویری از دورنمای منطقه و احتمالات مرتبط با آن ارایه کنند. به اعتقاد حق شناس هر اندازه ایران بیشتر به سمت مذاکره و استفاده از دیپلماسی گام بردارد به همان میزان اسراییل، بیشتر منزوی خواهد شد. او ایده استفاده از یک کنسرسیوم منطقه ای را راه حل دستیابی به یک توافق با امریکای مدل ترامپ می داند. حشمت فلاحت پیشه اما از زاویه متفاوتی به بحث ورود کرده و معتقد است اینکه ترامپ موضوعات غیر هسته ای را وارد منطقه مذاکراتی خود نکرده نشان می دهد که او از خطوط قرمز ایران آگاه است و قصد ندارد معادلاتی جهانی پرونده ایران را (بحث هسته ای) به مسائل منطقه ای مورد علاقه اسراییل (موشکی، تنش های ایدئولوژیک، حمایت از مقاومت و...) تقلیل دهد. فلاحت پیشه این گزاره را نشانه ای از علاقه ترامپ به توافق با ایران دانسته و می گوید: ایران باید از این فضای تنفس استفاده کند. فضای تنفسی که به نظر می رسد برای صلح ایجاد شده است.

محمدجواد حق شناس فعال سیاسی و فرهنگی درباره فضای تازه ای که اخیرا در منطقه شکل گرفته و زمینه برای مذاکرات ایران و امریکا، بیشتر از قبل فراهم شده می گوید: فکر می کنم باید از هر فرصت و روزنه ای برای برقراری یک گفت وگو مبتنی بر به رسمیت شناختن حقوق ایران و در عین حال تامین منافع ملی استقبال کرد. در واقع ایران نباید از دیپلماسی، مذاکره و گفت وگو با امریکا فاصله بگیرد، چرا که دوری از فرهنگ گفت وگو، مذاکره و دیپلماسی به معنای گسترش دیدگاه های افراطی و تند در منطقه خواهد بود. به نظرم ماجرای صلح غزه که در واقع توفیق و پیروزی ایران و فرهنگ مقاومت در برابر وحشی گری و زیاده خواهی صهیونیست هاست این فرصت را در اختیار ایران قرار داده است.

حق شناس ادامه می دهد: این فرصت، فرصت مغتنمی است، چرا که می توان با رویکرد حفظ منافع ملی با تکیه بر شناخت دقیق منطقه، حرکت دقیقی برای تامین حداکثر منافع ایرانیان داشت. اتفاقاتی که در منطقه رخ داده موقعیتی را ایجاد کرده که جریان راستگرای اسراییل به رهبری نتانیاهو از این وضعیت فراهم آمده راضی نبوده و احساس شکست می کنند؛ چرا که این جریان افراطی اعلام کرده بود تا نابودی کامل حماس، دست از نبرد و حمله و تجاوز نخواهدکشید. رخدادهای اخیر اما نشان داد که اسراییل نه در نابودی حماس توفیقی داشته و نه توانسته فرهنگ مقاومت مردم فلسطین را خدشه دار سازد.

او تاکید می کند: علی رغم همه این تنازعات دو طرف نسبت به آتش بس پاسخ مثبت داده و منافع ملی خود را در ترک تخاصم جست وجو کردند. مساله این است که منطقه پس از سال ها، جنگ و تنش و رویارویی به دنبال آرامش و ثبات و کاهش تنش است. در شرایطی که اسراییل به هیچکدام از اهدافش دست پیدا نکرده و ناچار به نشستن پشت میز مذاکره است، فرصتی در اختیار ایران قرار گرفته تا از طریق دیپلماسی منافع خود را دنبال کند. منطقه از منظر تنش به حد اشباع خود رسیده و دیگر توان یک تقابل بزرگ در حد رویارویی ایران و اسراییل را ندارد.

این تحلیلگر با اشاره به اینکه اگر ایران بر اساس این فهم دقیق از منافع خود و خواسته عمومی کشورهای منطقه و جهان و مشخصا رویکردی که امریکا دنبال می کند، اقدام کند دستاوردهای قابل توجهی خواهد داشت، می گوید: اگر زبان مذاکره با امریکای مدل ترامپ را شناخته و در راستای آن عمل کنیم، دستیابی به یک توافق بزرگ میان ایران و امریکا دور از دسترس نخواهد بود. امریکا به خوبی می داند که تنازع با ایران منطقه را از ثبات و آرامش دور می کند و برای دهه ها مشکل ایجاد می کند. برای رسیدن به این توافق، ایران باید یک طرح واقع گرایانه و شدنی را مبتنی بر حداکثر مطالبات خود و حداقل مطالبات طرف مقابل روی میز بگذارد.

حق شناس در پاسخ به پرسشی در خصوص شکلی که ایران و امریکا بر اساس آن به یک درک مشترک بر سر مساله هسته ای برسند؟ می گوید: یکی از راهبردهایی که در این شرایط می توان دنبال کرد استفاده از یک کنسرسیوم منطقه ای است. ایران می تواند با مشارکت عربستان و امارات و... این مکانیسم غنی سازی را دنبال کند. او یادآور می شود: حتی فکر می کنم ایران می توان ابتکار عمل بیشتری به خرج دهد و برای گفت وگوی روشن و صریح با طرف امریکایی، این روند را با یک اعلام عمومی به جهانیان اعلام کند. در گام نخست با حمایت از افزایش ثبات و صلح در منطقه از طریق توافق طرف های مختلف با هم، نقش سازنده خود را نمایان کند و در مرحله بعد هم با پیوستن به مذاکرات جامع با امریکا، زمینه رفع تنش و پایان یافتن تحریم ها را فراهم کند.

حشمت فلاحت پیشه تحلیلگر مسائل سیاسی و نماینده ادوار مجلس نیز معتقد است که صلح میان اسراییل و حماس یک فضای تنفسی را به نفع ایران ایجاد کرده که می تواند از آن برای منزوی ساختن اسراییل بهره برداری کند. فلاحت پیشه می گوید: در تاریخ خاورمیانه، منازعه حرف نخست را زده و آنچه که استثنا بوده، ثبات و آرامش و صلح بوده است. مقاطع دیپلماسی در خاورمیانه بسیار کم دوام و کوتاه مدت است اما در همین مقاطع آرامش آن دسته از بازیگران و کنشگرانی که بتوانند از این فضاهای تنفس بهره برداری بیشتری داشته باشند، برنده خواهند بود و دستاوردهای بیشتری کسب می کنند، اما بازیگرانی که در چالش بمانند، منافع ملت خود را آسیب پذیر خواهند کرد.

او با اشاره به فشارهای زایدالوصفی که ایران تجربه کرده و هزینه هایی که برای این تنش ها پرداخته می گوید: ایرانی که قبل از تحریم های دهه 90 حدود 1.2 درصد درآمد ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده بود طی سال های اخیر به حدود 2دهم درصد درآمد ناخالص داخلی جهانی رسیده است. این اعداد و ارقام به ما می گوید که ملت ایران هزینه های گزافی برای تنش و تنازع پرداخته است. در عین حال برخی افراد و گروه ها هستند که از تحریم ها و تنش و تنازع سودهای کلانی کسب کرده و جیب های خود را پر می کنند. وقتی یک فضای جدی برای گفت وگو فراهم شده، هیولای تنش در خاورمیانه برای مدتی آرام می گیرد و فضایی ایجاد می شود تا ایران به سمت کاهش تنش حرکت کند، این کاسبان تحریم دست به کار می شوند تا فرصت ها را از بین ببرند.

این تحلیلگر یادآور می شود: این همان کاری است که این طیف ها با مانع تراشی بر سر اجرای برجام و پس از آن جلوگیری از احیای برجام در سال های 99 و 1401انجام دادند. امروز هم یک فضای تنفس کوتاه پس از توافق حماس و اسراییل در قاهره برای ایران به وجود آمده، به همین دلیل هم پیام های مثبتی از امریکا به سمت ایران ارسال می شود و حتی روسیه و چین هم تلاش می کنند از این فضای تنفس بهره برداری کنند. ایران باید بداند این پنجره ثبات کوتاه مدت است و ایران باید نهایت بهره برداری را برای کاهش تنش از آن بکند.

او در پاسخ به این پرسش که بر اساس اعلام عراقچی ترامپ خواستار مذاکره بر سر موضوع هسته ای است . این درخواست به چه معناست؟ می گوید: علت اینکه ترامپ فقط موضوع هسته ای را به عنوان مطالبه امریکا مطرح کرده، این است که او نمی خواهد چالش های جهانی با ایران بدل به چالش های منطقه ای شود. مسائلی چون توان موشکی و مسائل منطقه ای و اختلافات ایدئولوژیک و... چالش های حل ناشدنی هستند. لذا ترامپ تلاش می کند خطوط قرمز امریکا را از اسراییل دور نگه دارد. این روند به معنای اختلاف امریکا با اسراییل نیست، بلکه به این معناست که امکان شکل گیری فضای مذاکراتی تازه بین ایران و امریکا فراهم شده است.

او ادامه می دهد: در ایران هم حاکمیت به تدریج در حال دستیابی به تحلیل های تازه ای است که نشانه های میانه روی در آن پیداست. واقع آن است که دیگر از تحلیل های ویرانگر جریان افراطی در تصمیمات نظام خبری نیست. تصویب سی اف تی و پالرمو از جمله این ضرورت های تازه است. اما تندروها همچنان تلاش می کنند تنش زایی کنند. کسانی که به دروغ ادعا می کنند دولت برای جلب رضایت امریکایی ها برد موشکی های ایرانی را کاهش داده، کسانی هستند که نانشان در تنش و تنازع است. ایران اما نیازمند تصمیمات شجاعانه ای است که آن را از کانون تنش ها دور نگه دارد.

به اعتقاد فلاحت پیشه با یک دید پدیدار شناسی می توان درک کرد که منافع ایرانیان چقدر مظلوم مانده است. از زمانی که مکانیسم ماشه فعال شد، هیچ کشور عربی، حاضر نشد برای کاهش تنش ایران با امریکا تلاش کند. اما در دو نشست عمده کشورهای عربی بر خواسته نامشروع مرتبط با جزایر ایرانی تاکید کردند. این نشان دهنده مظلومیت ایران است. اما علی رغم این مشکلات عده ای همچنان بر طبل تنش زایی می کوبند.

این تحلیلگر یاد آور می شود: امروز منطقه خاورمیانه بر سر یک دوراهی است که نتیجه آن یا باعث منزوی شدن ایران یا منزوی شدن اسراییل می شود. ایران با تصمیمات درست و معقول می تواند اسراییل را منزوی سازد. اگر ایران بتواند بر اساس یک ساز و کار امنیت منطقه ای عمل کند، بر اساس منافع ملی اش عمل کند، امروز که جامعه جهانی به سمت رفع تنش در سرزمین های اشغالی حرکت کرده با آن همراهی کرده در نتیجه اسراییل منزوی می شود. اسراییل منزوی هرگز نخواهد توانست گزندی به منافع ایران وارد سازد و اما یک ایران منزوی، حتما مورد تهاجم دشمنان قرار می گیرد. فلاحت پیشه در پایان تاکید می کند: ما نیازمند یک تصمیم عاقلانه هستیم. تا زمانی که هیولای هابزی در خاورمیانه به یک ثبات نسبی رسیده ایران باید سایه جنگ را از سر خود کم کرده و به سمت تنش زدایی حرکت کند.