ابرچالش مدیریت پسماند گیلان همچنان پابرجاست و تقریبا در همه دولت ها، راه های مختلفی پیشنهاد شده است که هیچ کدام منتج به نتیجه دقیق و استاندارد نشده اند و عمده کاری که صورت گرفته، تحقیقات بدون خروجی میدانی بوده است.

به گزارش اعتماد، در حال حاضر نه دفن گاه اصولی وجود دارد، نه زباله سوزی که قرار بود با سوزاندن پسماند، برق تولید کند. پس از گذشت حدود ده سال، هنوز به بهره برداری نرسیده و نیمه کاره و بلاتکلیف باقی مانده است. از طرفی دیگر آموزش های مردمی و فرهنگ سازی هم به طور قابل قبول انجام نشده است.

بسیاری از روستاییان و دهیاران چاره ای ندارند جز رهاسازی پسماند روستایشان در ورودی آنجا که معمولا به زمین های کشاورزی نیز نزدیک است و موجبات آلودگی روان آب ها، آب های سطحی و کم عمق و خاک را فراهم می کند.

همچنین آتش زدن زباله ها در محیط باز، یکی دیگر از راه هایی است که برای رها شدن از بوی بد و جمع شدن حشرات و تل زباله، از آن استفاده می کنند. در شهرهای کوچک و بزرگ استان گیلان هم چالش مدیریت پسماند به نوعی دیگر پابرجاست و حتی شهرهایی هم که لندفیل دارند (هر چند که هیچ کدام از دفن گاه های زباله در گیلان، استاندارد نیستند) هرازچندی با بحرانی، مواجه هستند.

در این میان در دو روستای سالکده و لسکوکلایه گیلان، فعالان زیست محیطی و تسهیل گران اجتماعی تصمیم به مدیریت محلی پسماند گرفتند و با کمک گرفتن از متخصصین امر و مسوولان استانی، زباله سوزهای کوچک مقیاس را راه اندازی کردند.

پیرامون نحوه کارکرد این زباله سوزهای کوچک مقیاس، هادی حق شناس ، استاندار گیلان توضیحاتی داده است که در ادامه می خوانید. همچنین حسن نیک پی ، تسهیل گر اجتماعی نیز فرآیند تهیه و تعبیه این زباله سوزها را در بخش دوم گزارش شرح داده است.

هادی حق شناس، استاندار گیلان در توضیح فعالیت زباله سوزهای روستایی شرح می دهد که در دو روستای سالکده و لسکوکلایه، از زباله سوزهای مقیاس کوچک که هفته ای دو یا سه روز بیشتر کار نمی کنند، استفاده می کنیم. در این روستاها زباله تر، دفن و زباله خشک، تفکیک و مقدار ناچیزی که اصطلاحا به آن ریجکت گفته می شود، سوزانده می شود.

ما تصمیم داریم این مدل را برای 113 دهستان اجرایی کنیم. با توجه به اینکه تقریبا یک سوم جمعیت گیلان در روستاست اگر مشکل پسماند روستایی حل شود، دیگر به شهرها منتقل نمی شود. پس از آن باید فکری برای 56 شهر استان بکنیم که زباله های آن ها را هم از طریق هم تفکیک و هم تبدیل زباله تر به کمپوست که بعدا بتوانیم به عنوان کود استفاده بکنیم. در این مدل زباله ای که به اصطلاح ریجکت می شود و بالاجبار باید یا دفن یا سوزانده شود، به حداقل ممکن خواهد رسید.

استاندار گیلان در پاسخ به این سوال که این زباله سوزهای کوچک مقیاس، استانداردهای زیست محیطی چه در مقوله آلودگی هوا، چه آلودگی های محیطی را دارند، توضیح می دهد: یک واقعیت تلخی وجود دارد، قبل از اینکه من استاندار شوم، سطل های زباله از روستاها جمع آوری شده بود و زباله ها در محیط رها می شد و متاسفانه هر چند وقت یک بار، زباله ها در محیط باز سوزانده می شد.

نکته این است که بین این وضعیت که زباله ها جمع آوری نشود و در طبیعت رها شود و سوزانده شود که این یک مدل بود و مدلی که الان زباله ها تفکیک از مبدا و یک سوم، زباله خشک تقریبا جدا و یک سوم، حدودا زباله تر تبدیل به کود می شود و حداکثر کمتر از 20 درصد می ماند که باید ریجکت یا دفن و سوزانده شود، آیا این مدل بد است یا مدلی که در طبیعت رها یا سوزانده شود؟

ما بین بد و بدتر واقع شدیم که بد را انتخاب کردیم. ما بین بد و خوب نیستیم که بگوییم خوب را انتخاب بکنیم. ما این روش را جلو می رویم اگر مدل های بهتری طی مسیر آمد، آن مدل های خوب را انتخاب می کنیم. ولی از اینکه زباله ها در طبیعت رها شود و بعد سوزانده شوند، به نظر من آن خیلی بد است.

حق شناس به این سوال که ما الان خیلی دنبال استانداردسازی نیستم، پاسخ داد: ما دنبال این هستیم که راه حلی پیدا کنیم که از وضعیت اسفبار موجود به وضعیت حداقل متعادل تری برسیم.

او همچنین در خصوص تامین بودجه زباله سوزهای کوچک روستایی توضیح داد: تقریبا هر زباله سوز بین 3 تا 5 میلیارد تومان هزینه دارد؛ با توجه به ظرفیت جمعیتی دهستان ها و میزان زباله ای که تولید می کنند، حجم زباله سوزها متفاوت است. البته بحث این نیست که تماما دولت یا وزارت کشور تامین کننده باشند، خیرین هم در این قضیه در حال ورود هستند. ما دهستان ها را آزاد گذاشته ایم که یا این روش را دنبال کنند یا به روش های گذشته ادامه دهند و این روش فعلا به صورت پلن باز در اختیار روستاها قرار می گیرد.

در ادامه با یکی از تسهیل گران اجتماعی که در خرید و نصب زباله سوزهای سالکده و لسکوکلایه، سهیم بوده است، گفت وگو کردیم و حسن نیک پی به سوالات ما پاسخ داده است.

در مورد پسماند گیلان و ابرچالشی که وجود دارد، راه حل های مختلفی در سال های گذشته ارایه شده که متاسفانه هیچ کدام نتیجه مطلوب را نداشته است، این روزها شنیده می شود که در دو روستا، زباله سوزهای کوچک تعبیه شده است.

من هم مثل همه گیلانیان از شرایط مدیریت پسماند در شهرها و روستاهای استان، خیلی در عذاب هستم. در روستای ما (سالکده بندر کیاشهر) هر چند روز یک بار زباله ها جمع آوری می شد و در زمینی به مساحت 4 هزار مترمربع در حاشیه شالیزارها و کنار یک نهر آب، دپو می شد. در گیلان، ما روی آب خوابیده ایم؛ طوری که گاهی که برای کاشتن یک نهال هم زمین را می کنیم به آب می رسیم و پسماند و شیرابه، منتهی به آلودگی آب و خاک می شود.

زباله ای که تلنبار شده بود باعث جمع شدن مگس و روان شدن شیرابه بود که شرایط بدی را به وجود می آورد. من هم مثل همه اهالی روستا از این شرایط در عذاب بودم و تصمیم گرفتم کاری انجام دهم. به مسوولان وقت مدیریت پسماند استان مراجعه کردم و من را با یکی از فعالان این حوزه آشنا کردند که در منطقه ما هم زندگی می کرد.

من با ایشان (خانم پورموحدی) تماس گرفتم و وی برای من توضیح داد که ابتدا باید همه اهالی برای تفکیک از مبدا پسماند، آموزش ببینند، سپس مدیریت زباله های تر را بیاموزند که در محل زندگی خود، چطور نسبت به کم کردن پسماند اقدام و زباله های ارزشمند را هم جدا کنند که می شود این بخش را از روستاییان خرید و در نهایت باقیمانده آن هم معدوم شود.

امروز توانستیم همه این اقدامات را انجام دهیم. روستاییان آموزش دیده اند و به عبارتی با همکاری اهالی، مدیریت پسماند در حال انجام است و نتیجه این شده که آن زمین 4 هزار متری که محل دپوی زباله بود به طور کامل پاکسازی شده و در اجاره یکی از روستاییان برای کشاورزی است. به نتیجه رسیدن همه این اقدامات 4 سال و نیم زمان برد. بدین ترتیب که سال اول که ما زباله سوز نداشتیم، زباله ها را تفکیک سپس جمع آوری و در خاتمه هم بخش ریجکتی آن را به بندر کیاشهر یا آستانه اشرفیه منتقل می کردیم.

اما این انتقال زباله به شهرهای اطراف مطلوب نبود به همین جهت دنبال راه جایگزین بودیم که با مرحوم علی اشرف تدبیری آشنا شدیم که یک زباله سوز بدون دودکش را تولید کرده بودند که به تایید سازمان ثبت اختراعات هم رسانده بودند. ایشان این زباله سوز را در فروردین 1401 در اختیار ما گذاشتند. جالب است که بدانید ما در روزهای اول کار این دستگاه نه برق داشتیم نه گاز، برای حل مشکل برق از ژنراتور کوچک و برای گاز، از گازوییل به عنوان جایگزین استفاده کردیم، چون نمی خواستیم برای سامان دادن به شرایط بدی که وجود داشت حتی یک روز را هم از دست بدهیم.

این دستگاه زباله سوز چگونه کار می کند؟

در حدود 90 درصد از روستاییان، زباله های خود را در مبدا تفکیک می کنند ولی ممکن است گاهی هم تفکیک به طور کامل انجام نشود. به همین علت ما زباله هایی را که برای معدوم کردن آورده می شود، یک بار هم در مقصد تفکیک می کنیم و مطمئن می شویم که شیشه و فلزات در آن نباشد. در ضمن بخش ارزشمند آن را هم جمع آوری کرده و به فروش می رسد و نهایتا بخش ریجکتی آنکه قابلیت بازیافت ندارد را در زباله سوز روستا که مخزن آن حدود 150 کیلو ظرفیت دارد، می سوزانیم.

طول زمان امحای زباله حدودا یک تا یک و نیم ساعت است. لازم به توضیح است که خاکستر باقیمانده هم توسط آزمایشگاه معتمد، مورد آنالیز قرار گرفته است و کارشناسان تایید کردند که آلودگی خاصی ندارد و حتی به عنوان کود هم می توان از آن استفاده کرد (البته فعلا دفن می شود).

دستگاه زباله سوز سالکده دارای سیستم بسته است و تا الان 2 بار توسط محیط زیست پایش و مجوز هم صادر شده است. دستگاه های نسل جدید، دارای 2 کوره هستند که یکی زباله را در دمای 500 تا 600 درجه می سوزاند و دومی دودسوز است که می توان دما را تا 1100 درجه هم بالا برد و بخش اعظم گازهای آلاینده از بین می رود. این دستگاه هم که در لسکوکلایه نصب شده، توسط محیط زیست پایش شده است و توانسته استانداردهای مورد نظر را پاس کند و مجوز بگیرد.

چه میزان بودجه برای تهیه این زباله سوزها لازم است و از کدام محل تامین شده است؟

قیمت اولین دستگاه که در سالکده در سال 1399 خریده و نصب شد حدود 650 میلیون تومان بود که هزینه های دیگری هم مانند انشعاب برق و گاز و سازه محل نصب و… داشت که بخشی از آن توسط خیرین پرداخت شد. اما با توجه به اینکه این دستگاه ها در یک روستا معمولا روزانه یک تا دو ساعت کار می کند، ما به این نتیجه رسیدیم که بهتر است برای یک دهستان که شامل چندین روستاست یک دستگاه خریده شود و همه روستاها با توجه به برنامه ای که به آن ها داده می شود نسبت به تحویل زباله خود اقدام کنند.

در این صورت برای یک دستگاه 2000 لیتری بودجه ای حدود 8 میلیارد تومانی لازم است. جالب است که بدانید در لسکوکلایه، 70 درصد روستاییان در تامین هزینه زباله سوزشان همکاری کردند تا آن شرایط بد را که بسیار ناراحت کننده بود به شرایطی مناسب بدل کنند.

البته در حال حاضر آقای استاندار هم قول همکاری داده اند و بودجه ای در حدود 5 میلیارد تومان برای هر دهستان در نظر گرفته اند که کمک بسیار بزرگی است و در کنار همکاری روستاییان، امکان تهیه زباله سوزهای روستایی فراهم می شود.

در پایان اگر توضیحی یا صحبتی دارید، بفرمایید.

حدود 40 درصد از جمعیت گیلان در روستاها سکونت دارند، مسافران و گردشگران هم اغلب دوست دارند در مناطق ساحلی و روستایی اقامت کنند، بنا بر این اگر بتوانیم در روستاها و دهستان ها زباله را مدیریت کنیم، توانسته ایم بار بزرگی را از روی دوش لندفیل های استان برداریم که قدم بزرگی است و من بسیار امیدوار و خوش بین هستم که این طرح به حل ابرچالش استانمان کمک کند.

گفتنی است؛ استان گیلان سال هاست با بحران مدیریت پسماند مواجه است و مراکز دفن و دپوی استان نیز در شرایط مناسبی نیستند و موجب آلودگی آب های سطحی و خاک می شوند که حل این چالش، نیازمند عزمی ملی است.