امامعلی شعبانی در اعتماد نوشت: سال تحصیلی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی با حضور میلیون ها نفر از جوانان و از حدود دو هفته قبل آغاز شده است. از هفته پیش رو و با اعلان سازمان سنجش-آموزش کشور، چند صد هزار نفر از پذیرفته شدگان کنکور سراسری به این جمع اضافه خواهند شد.

حال سال هاست که دو واقعیت انکارناپذیر دانشگاه ها را به خود مشغول کرده است: عدم تکاپو و پویایی درسی-آموزشی لازم به ویژه در دانشجویان مقطع کارشناسی و دیگری هزینه های سنگین تغذیه و اسکان دانشجویان.

بخش قابل توجهی از بودجه دانشگاه ها صرف تامین غذا و خوابگاه دانشجویان می شود. این مساله ذهن و فکر مدیران ارشد دانشگاه ها را به طور جدی به خود درگیر ساخته و مانع از تمرکز آنان بر رسالت اصلی دانشگاه در عرصه هایی چون آموزشی، پژوهشی و… گردیده است.

مدیران دانشگاهی امروزه به شدت درگیر چانه زنی با پیمانکاران و دغدغه چگونه تامین و تسویه کردن بدهی های گاهی تا چند صد میلیاردی به آنان هستند[ مساله ای که در دانشگاه های پیشرو جهان اساسا موضوعیت نداشته و تمرکز اصلی مدیران آن بر آموزش، پژوهش، نوآوری، ابتکار و اختراع است]. برخی از دانشگاه ها حتی تا 10 برابر بودجه پژوهشی، خرج غذا و اسکان دانشجویان می نمایند؛ که البته باز هم رضایتمندی چندانی در دانشحویان نمی آورد.

دانشگاه ها با این هزینه های سنگین بی تردید به سمت ورشکستگی پیش خواهند رفت و طبعا باید تصمیم جدی و در عین حال جسورانه ای در سطح کلان نظام آموزش عالی کشور اتخاذ گردد. به ویژه آنکه در یک ماه گذشته افزایش سرسام آور چهار اقلام اصلی یعنی برنج، مرغ، گوشت و روغن تردیدهای جدی در ادامه تعهدات پیمانکاران با دانشگاه ها و در سال تحصیلی پیش رو ایجاد کرده است.

بی تردید این امر خود به افزایش هزینه های دانشگاه ها خواهد انجامید؛ که خود افزایش چندانی در اعتبارات و در سال جدید تحصیلی نداشته اند. ضمن آنکه نباید از تبعات این افزایش هزینه ها در بدنه جمعیت دانشجویی غفلت کرد. از سوی دیگر وضعیت آموزشی دانشجویان به ویژه در مقطع کارشناسی که خود اکثریت قریب به اتفاق جمعیت دانشجویی کشور را شامل می شوند، چندان رضایت بخش نیست و خود به یک دغدغه جدی در جامعه دانشگاهی ما مبدل شده است.

رخوت، سستی و تنبلی و روزمرّگی به هر دلیلی به عینه قابل مشاهده است. دانشجویان به صرف پذیرش در دانشگاه اکتفا کرده و کمتر فضای رقابت و جنب و جوش در بینشان مشاهده می شود. لذا بی علت نیست که وجود درصد قابل توجهی از دانشجویان سنواتی یعنی مشروطی و دچار عقب ماندگی تحصیلی (گاهی تا یک سوم دانشجویان) و در حقیقت افت تحصیلی فاحش به یکی از معضلات جدی مراکز علمی-دانشگاهی و در یک دهه اخیر تبدیل شده است

[متاسفانه این افت تحصیلی در مدارس ما نیز به وضوح قابل مشاهده است؛ که خود یک دغدغه ملی است. مراکز و نهادهای رسمی، میانگین نمره نهایی دانش آموزان سراسر کشور در آزمون پایان سال تحصیلی 1404.1403 را بین 8 تا 10 اعلان داشته اند که خود در تاریخ آموزش و پرورش این سرزمین بی سابقه بوده و در عین حال جای تاسف جدی دارد].

حال به نظر می رسد تنها راه حل برای برون رفت از بحران فعلی، بازنگری جدی و در عین حال عاجل در نحوه پذیرش دانشجو است که خود البته اهتمام جدی مسوولان امر را در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سیاست گذاران علمی کشور می طلبد. زیرا پس از دهه ها یکنواختی در شیوه پذیرش کنکور، یک جراحی جدی ضروری است؛ گرچه البته نمی تواند بدون واکنش باشد. جراحی که نه تنها از ورشکستگی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی جلوگیری خواهد کرد، بلکه مهم تر از آن به تکاپویی علمی و در بین دانشجویان کمک جدی خواهد نمود.

در همین راستا و در میان انواع پیشنهادات، نوشتار حاضر معتقد است که شیوه پذیرش کنکور می بایست از دو مدل اصلی روزانه و نوبت دوم (به اصطلاح شبانه) تنوع یافته و تقریبا سه مدلی شود. بدین ترتیب که حتی دانشجویان نوبت روزانه نیز خود به دو گروه اول و دوم تقسیم شوند؛ با مزایای متفاوت.

تمرکز بحث بر دانشجویان روزانه بدان علت است که یکنواختی مزایا و تسهیلات در دوران تحصیل و در خصوص این گروه از دانشجویان خود موجب رکود علمی-آموزشی گردیده و هم اکنون نیاز جدی به ایجاد محرک ها و انگیزه های مادی و معنوی و در حقیقت ایجاد فضای رقابت دارد.

بر اساس مدل پیشنهادی به فرض اگر دانشگاهی 40 نفر دانشجوی تاریخ و در مقطع روزانه پذیرش می کند، آن ها را به دو گروه اول و دوم تقسیم نماید و این امر با کد رشته مخصوص در دفترچه کنکور درج گردد. هر دو گروه روزانه، از پرداخت شهریه معاف هستند. لیکن صرفا 20 نفر نخست از غذا و خوابگاه بسیار یارانه ای (صبحانه حدود 11، ناهار حدود 17 و شام حدود 22 هزار تومان) بهره مند شوند.

گروه دوم روزانه گرچه در زمینه پرداخت شهریه و به مانند گروه نخست معاف هستند، لیکن در خصوص هزینه های غذا و اسکان می بایست به مانند دانشجویان نویت دوم با قیمت تمام شده از این خدمات بهره مند شوند. فوائد هزینه ای این طرح برای دانشگاه های در حال ورشکستگی قابل اعتناء خواهد بود. نه تنها سطح انتظارات دانشجویان از همان آغاز تنظیم خواهد شد، مهم تر از آن این امر خود به بومی گزینی کمک خواهد کرد. دانشجویان گروه دوم روزانه عمدتا کمتر نیاز به اسکان و غذا خواهند داشت و البته این امر از بار سنگین مالی دانشگاه و در این زمینه خواهد کاست.

بعد آموزشی این پیشنهاد نیز قابل اعتناست و به سادگی نمی توان از کنار آن عبور کرد. از همان آغاز پذیرش کنکور می توان در دفترچه پذیرش سنجش کنکور، بندی را منظور کرد که در آن آمده باشد که هر یک از دانشجویان گروه دوم روزانه اگر به فرض معدل 17 به بالا را در نیمسال تحصیلی کسب کنند، به گروه نخست روزانه صعود خواهند کرد و از غذا و اسکان بسیار یارانه ای بهره مند خواهند شد.

بالعکس نیز اگر دانشجویان از گروه اول روزانه معدلشان به زیر 17 سقوط کند، شامل گروه دوم خواهند شد که می بایست با هزینه تمام شده از امکانات رستوران و اسکان دانشگاه استفاده کنند. بی تردید از هم اکنون قابل پیش بینی است که این تحول در نحوه پذیرش کنکور و در حقیقت ایجاد رقابت سالم بین دانشجویان، به شدت بر کیفیت آموزشی دانشگاه ها تاثیر خواهد گذاشت که خود در نهایت بر رشد علمی کشور که در سال های اخیر دچار تنزل شده است، اثرگذار خواهد بود.

قطعا با ایجاد این فضای رقابتی سالم، دانشجویان تمام سعی و تلاش خود را برای مطالعه و در نتیجه کسب نمره بهتر به کار خواهند بست که خود در ارتقای رتبه دانشگاه ها در سطح ملی و بین المللی و در نهایت رشد علمی کشور موثر خواهد بود.

ضمن آنکه کاهش محسوس هزینه های سنگین مادی دانشگاه ها نیز غیر قابل انکار است. در همینجا البته دغدغه تعیین معیار معدل نکته به جایی است که گروه های آموزشی می توانند در هماهنگی با معاونت های آموزشی دانشگاه ها به نرم، معیار و در حقیقت عدد قابل قبولی دست یابند.

در خاتمه این مبحث گرچه ممکن است نسبت به این پیشنهاد در خصوص تغییر و در حقیقت تنوع در شیوه پذیرش کنکور، انتقاداتی مطرح باشد، لیکن فوائد و مزایای آن برای رشد آموزشی-علمی کشور و در فضای نه چندان قابل قبولی که دهه ها در آن به سر می بریم؛ قابل اعتناء و غیر قابل عبور خواهد بود.

البته پژوهش معتقد است که پیرامون ابعاد و چگونگی اجرای آن می بایست با ایجاد کارگروه های تخصصی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بحث و بررسی فراوانی صورت پذیرد. ضمن آنکه اجرای این طرح به صورت پایلوت و در جهت کاستن از معایب و نواقص آن امر ضروری خواهد بود.

در هر صورت تردیدی نیست که نظام آموزش عالی ایران در زمینه نحوه پذیرش دانشجو در راستای ایجاد شور و نشاط علمی از یکسو و نیز کاستن از فشار سنگین و کمرشکن هزینه های اداره دانشگاه از دیگر سو نیازمند به تغییر و تحول جدی است.