پس از تقریبا یک قرن حضور رسمی در مبادلات اقتصادی ایران، ریال، واحد پولی که زمانی برای خودش اعتباری داشت، تحولی اساسی به خود خواهد دید. چندی پیش مجلس دوازدهم تصویب کرد که پول ملی ریال است و قران را به عنوان جزء فرعی ریال تعیین کرده و حذف چهار صفر از پول ملی مورد تایید قرار گرفت. به گزارش اقتصاد 24، با تصویب قانون پولی و بانکی کشور در مجلس شورای اسلامی برای حذف چهار صفر از پول ملی، این قانون باید طی دو سال آتی به تدریج اجرایی شود و عملاً سلطنت پول رایج ایران که عمرش تقریباً به صد سال رسید، وارد مرحله جدیدی شود. این تصمیم، بیش از آنکه یک اصلاحات پولی ساده باشد، مهر تأییدی است بر کاهش ارزش پول ملی و نشان دهنده یک سفر پرفراز و نشیب اقتصادی از دورانی که ریال جایگاه متفاوتی در جهان داشت. ریال در گذشته اعتباری بیش از این داشت، اما امروز تنها خاطره ای دور از آن اعتبار باقی مانده است. ریشه نام ریال (رویال به معنای شاهی) به سکه نقره اسپانیا و پرتغال باز می گردد که در مستعمرات این کشور ها رواج داشت و یک ارز جهانی محسوب می شد. این واحد در اواخر سده هجدهم میلادی، معادل یک هشتم تومان در ایران ارزش داشت. در دوره صفوی، شاه عباس سکه 200 دیناری به نام عباسی را ضرب کرد. واحد های پولی بزرگتر مانند قران (معادل هزار دینار) و تومان (معادل ده هزار دینار)، اما اغلب تنها واحد های محاسبه بودند و سکه ای به نام تومان یا قران ضرب نمی شد. در سال 1242 قمری (1827 میلادی)، سکه نقره ای به نام صاحبقران ضرب شد که ارزش آن معادل یک دهم تومان تعیین شد و بعد ها به اختصار قران نام گرفت. شاهی به کوچک ترین واحد پولی تبدیل شد، به طوری که 200 شاهی برابر با یک تومان بود. با شدت گرفتن تنزل بهای نقره در بازار های جهانی در سال 1308 شمسی، طرح جایگزینی پایه نقره با طلا مطرح شد. نهایتاً در 27 اسفند 1308، قانون تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران تصویب شد و ریال به عنوان واحد پول تعیین گشت. در فروردین 1311 شمسی معادل مارس 1932، ریال با ارزش 0٫07322382 گرم طلا، جایگزین قران شد و به عنوان واحد رسمی پول ایران به جریان افتاد. در زمان سقوط رضاشاه در سال 1320، هر دلار آمریکا تقریباً معادل 15 ریال بود. اقتصاد ایران بین سال های 1342 تا 1352، دورانی به نام دهه طلایی را تجربه کرد، با نرخ رشد اقتصادی 11٫5 درصد و تورم کاملاً مهار شده 2٫6 درصد. ریال در سال 1357 بیشترین اعتبار را داشت، زمانی که صندوق بین المللی پول به دلیل افزایش چشمگیر صادرات، ریال ایران را به سبد حق برداشت مخصوص (SDR) اضافه کرد. با وقوع انقلاب 1357، فصل جدیدی در تاریخچه ارزش ریال آغاز شد. انقلاب، اولین شوک بزرگ را وارد کرد؛ بی ثباتی سیاسی و خروج گسترده سرمایه که معادل 30 تا 40 میلیارد دلار تخمین زده شد، باعث جهش نرخ دلار در بازار آزاد از 70 ریال به 100 ریال شد. در سال های بعد، تسخیر سفارت آمریکا و اعمال اولین دور تحریم ها فشار را مضاعف کرد و نرخ دلار را به 140 ریال رساند. وقوع جنگ تحمیلی هشت ساله، منجر به شکل گیری یک نظام چندنرخی ارز شد که دهه ها بر اقتصاد کشور سایه افکند. پس از جنگ، سیاست های تعدیل ساختاری دولت سازندگی افزایش شدید نقدینگی و تورم های سنگین را به همراه داشت و ارزش ریال سقوط کرد؛ نرخ دلار از حدود 1،200 ریال به 4،780 ریال تا سال 1376 افزایش یافت. در دوره اصلاحات (1376 تا 1384)، طرح یکسان سازی نرخ ارز در سال 1381 اجرا شد و نرخ دلار در محدوده 8،000 تا 9،000 ریال ثابت ماند. این ثبات دوام نیاورد؛ دوره پس از آن (1384 تا 1392) نقطه عطف سقوط ریال بود. سیاست های اقتصادی دولت محمود احمدی نژاد مانند توزیع پول نقد از طریق هدفمندی یارانه ها و حجم بی سابقه نقدینگی، ارزش ریال را به شدت کاهش داد. در دهه نود به دلیل بازگشت تحریم ها، دلار 4500 ریالی در مقاطع مختلفی دچار افزایش قیمت شد، به نحوی که امروز مرز 100 هزار تومان را گذرانده است. این تحولات، سرنوشت ریال را به جایی رساند که نمایندگان به فکر حذف چهار صفر از پول ملی افتاده اند. نکته ای که کارشناسان بار ها بر آن تأکید کرده اند این است که حذف صفر ها، اگرچه حسابرسی و حسابداری ها را آسان تر می کند، اما هیچ ربطی به کاهش نرخ تورم ندارد. تاریخچه جهانی نیز پر از نمونه هایی از این دست است؛ طی یک قرن گذشته بیش از 50 کشور صفر ها را از اسکناس های خود حذف کرده اند. اکنون، با تصویب قانون حذف چهار صفر، ریال ایران نیز پس از یک قرن خدمت اجباری در خط مقدم مبارزه با تورم، ناچار است وارد مرحله جدیدی از زیست خود شود. |