فرارو- پدیده ی طلاق صوری که به تازگی توسط یکی از خوانندگان کشور در مصاحبه ای مطرح شد، در سال های اخیر هر از گاهی بازتاب هایی داشته است؛ جدایی هایی که نه از سر اختلاف یا فروپاشی رابطه، بلکه برای بهره مندی از امتیازات قانونی رخ می دهند.

به گزارش فرارو، علی رغم اینکه گفته شده است طلاق صوری از سال 92 و پس از اجرایی شدن قانون حمایت از خانواده به وجود آمده، باید اشاره کرد پیش از این نیز مقرراتی وجود داشت که حقوق بازنشستگی یا مستمری پدر، تنها به دختران مجرد یا مطلقه و زن مرد حقوق بگیری که مرحوم شده است تعلق می گرفت. پرسش این است که بازتاب این پدیده چیست و چرا برخی از زنان و مردان به سمت چنین راه حل هایی می روند؟

زهرا چهل وشش ساله است، زن خانه داری از حاشیه ی شهر تهران که بعد از فوت پدرش، فهمید اگر بخواهد حقوق بازنشستگی پدر را بگیرد، باید طلاق گرفته باشد.

حالا زهرا و شوهرش، بعد از بیست وچند سال زندگی مشترک، در دفترخانه ای کوچک در جنوب شهر، سند طلاق ظاهری را امضا کردند. آن ها هنوز در همان خانه ی اجاره ای زندگی می کنند، هنوز سفره شان یکی ست، هنوز بچه هایشان به آنان می گویند بابا و مامان و حتی از طلاق آن دو اطلاع ندارند.

زهرا به خبرنگار فرارو می گوید: طلاق صوری گرفتیم تا بتونیم به زندگی ادامه بدیم ، این جمله را زهرا آرام می گوید، مثل رازی که باید پنهان بماند چراکه او در تمام این مدت از ترس مامور بیمه دنبال فضایی برای پنهان کردن شوهرش بوده است.

زهرا در پاسخ به این پرسش که چرا از قانون های حمایتی خانواده های کم بضاعت استفاده نمی کنند گفت: منظورتان کدام قانون است؟ شوهر من نه زندان رفته و نه اعتیاد دارد. او کارگر است در حالی که کار نیست! این در حالی است که همشهری در بخشی از گزارش خود نوشته است: کارشناسان کمیته امداد و بهزیستی می گویند برای بهره مندی از خدمات حمایتی ما لازم نیست طلاق بگیرید؛ مثلا کمیته امداد حتی خانواده هایی که مرد خانواده حضور دارد، اما به دلیل نیاز مالی امکان تامین هزینه های زندگی را ندارد هم تحت پوشش قرار می دهد یا حتی خانواده ای که پدر خانواده در زندان به سر می برد.

در سال های اخیر، پدیده ای در ایران رشد کرده که حالا دیگر نمی توان آن را استثناء دانست: طلاق صوری . خانواده هایی که در تنگناهای مالی یا بالا پایین های زندگی، تصمیم می گیرند رابطه شان را در چارچوب قانون بشکنند. به گفته علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی: وجود مشکلات اقتصادی و رفتارهای ضداجتماعی و ضدقانونی منجر به این شده تا افراد با خیال راحت به سمت طلاق صوری بروند.

از حقوق مستمری پدران بازنشسته گرفته تا دریافت یارانه های خانوار و وام های حمایتی، قوانین به شکلی طراحی شده اند که زن در صورت بی سرپرستی مشمول حمایت می شود. از این روست که شریفی یزدی می گوید: وجود برخی از قوانین نیز در این زمینه به عنوان نیروی محرکه عمل می کند و درواقع افراد را ترغیب می کند تا به سمت طلاق صوری بروند.

ماندانا، پژوهشگر حوزه زنان که خود حقوق پدریش را می گیرد، می گوید: دولت سال هاست ازدواج و فرزندآوری را با بسته های تشویقی دنبال می کند؛ وام ازدواج، وام فرزند سوم، زمین برای خانواده های پرجمعیت، یارانه ی ویژه ی مادران. اما وقتی بنیان اقتصادی خانواده ای ضعیف است، ازدواج می شود راهی برای دریافت وام، طلاق می شود ابزاری برای مستمری و فرزندآوری می شود وسیله ای برای امتیاز بیشتر. در چنین شرایطی، خانواده دیگر نه به معنای عشق و پیوند، بلکه به معنای واحد اقتصادی عمل می کند.

پیر بوردیو، جامعه شناس فرانسوی، وضعیتی که پدیده طلاق صوری به وجود آورده را میدان می نامد. کسانی که سرمایه ی اقتصادی ندارند، با استفاده از سرمایه ی نمادین، مثل شناسنامه ی ازدواج یا طلاق، در پی دسترسی به منابع حمایتی اند. در واقع، ازدواج، طلاق، و حتی تولد کودک، از مناسک فرهنگی به استراتژی های ادامه زندگی بدل شده اند. دولت اما بیش از پیش تلاش دارد با سیاست گذاری افراد را ترغیب به ازدواج یا فرزند آوری کند.

یک پژوهشگر اجتماعی در گفت وگو با فرارو می گوید: زن و شوهر، فرزند و والدین، همه در رقابت برای دسترسی به منابع محدود رفاهی اند. دولت با نیت حمایت، در عمل بازار رقابت خانوادگی ساخته است. در شهرهای کوچک، دفترخانه ها حالا با اصطلاح طلاق صلحی یا طلاق توافقی حمایتی آشنا شده اند. وکلا می گویند تعداد زنانی که پس از فوت پدر، برای گرفتن مستمری، به دنبال طلاق صوری اند، هر سال بیشتر می شود. قانون صراحت دارد که زن متأهل نمی تواند مستمری پدر را بگیرد، اما هیچ جا ننوشته که اگر طلاقش صوری باشد، مجازات می شود البته اگر رازشان برملا شود، حقوقشان قطع خواهد شد.

در این راستا مدیرکل مستمری های سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به عواقب قانونی این اقدامات، هشدار داد که: هرگونه تقلب در اعلام وضعیت تأهل، مشمول پیگرد قانونی است و سازمان با متخلفان برخورد جدی خواهد کرد. وی از خانواده ها خواست به جای اقدامات غیرقانونی، از راه های مشروع برای بهبود وضعیت معیشتی خود استفاده کنند.

چرا خانواده ها در حال سوء استفاده از قوانین حمایتی یا دور زدن آن هستند؟ به گفته مدیرکل مستمری های سازمان تأمین اجتماعی: مهم ترین دلیل طلاق های صوری، سوءاستفاده از مزایای اقتصادی مانند معافیت خدمت سربازی برای پسران خانواده و دریافت مستمری بازنشستگی است.اما برخی خانواده ها با اجرای این طرح، قصد دارند از امتیازات مالی به صورت غیرقانونی بهره مند شوند.

پدیده ی طلاق صوری را نمی توان صرفاً به عنوان انحراف اخلاقی دید. به گفته مصطفی آب روشن، جامعه شناس: این مفهوم ریشه در انتظاراتی دارد که مردم نسبت به نظام اجتماعی دارند.

اگرچه تنها طلاق صوری روبه روی انگشت اتهام بی قانونی قرار گرفته است، اما کارشناسان معتقدند که ازدواج صوری نیز نباید نادیده گرفته شود. ازدواج هایی که برای گرفتن وام ازدواج و تقسیم کردن آن بین طرفین رخ می دهد، ازدواج هایی که برای دریافت مهریه صورت می گیرد و یا افزایش یافتن توقعات ازدواج و انتخاب افرادی که از نظر مالی مرفه به حساب می آیند.