در حالی که دو دور از مذاکرات غیرمستقیم میان اسراییل و حماس برای اجرای طرح 20 بندی دونالد ترامپ در شهر ساحلی شرم الشیخ مصر برگزار شد، منابع متعدد عربی مدعی شدند دور اول رایزنی ها با نتایجی مثبت به پایان رسید و نقشه راهی برای ادامه گفت وگوها ترسیم شد. در عین حال، هیات حماس به میانجیگران اعلام کرد که ادامه بمباران غزه توسط اسراییل، چالشی جدی برای مذاکرات درباره آزادسازی گروگان ها ایجاد می کند.

به گزارش اعتماد، گفتنی است این هیات شامل خلیل الحیه و ظاهر جبارین است؛ دو مذاکره کننده ای که ماه گذشته در دوحه هدف حمله موشکی اسراییل قرار گرفتند و پنج نفر در آن حمله به شهادت رسیدند. به ادعای ناظران مذاکرات روز اول شامل بررسی تبادل زندانیان و گروگان ها، آتش بس و ورود کمک های انسانی به غزه بود. کاخ سفید نیز همزمان اعلام کرد ترامپ برای تبادل زودهنگام اسرای اسراییلی و زندانیان فلسطینی تلاش می کند تا حرکتی رو به جلو ایجاد شود و سایر بخش های طرح ادعایی اش برای پایان جنگ غزه اجرایی گردد.

ترامپ همچنین در تماس با خبرنگاران از دفتر بیضی کاخ سفید گفت: ما شانس بسیار خوبی برای رسیدن به توافق داریم و به نظرم کارمان بسیار خوب پیش می رود و حماس نیز با مسائلی که اهمیت زیادی دارند، موافقت کرده است. رییس جمهور امریکا همچنین مدعی شد: فکر می کنم عملا ما حتی یک نشانه بسیار قوی از ایران دریافت کردیم که آنها دوست دارند این کار انجام شود. در همین راستا و به نقل از نشریات غربی به نظر می رسد طرح صلح ترامپ برای پایان جنگ در غزه حاصل فشارها و لابی شدید کشورهای منطقه ای از جمله قطر و عربستان و دیگر کشورهای عربی و مسلمان بود که به ویژه با خشم رییس جمهور امریکا نسبت به حمله اسراییل به حماس در دوحه تقویت شده است.

به ادعای فایننشال تایمز اهداف ترامپ از رونمایی از طرح ادعایی اش نه تنها شامل آزادی 48 اسیر اسراییلی و پایان جنگ در غزه است، بلکه او به دنبال حفظ رویای نزدیکی بزرگ میان اسراییل و عربستان نیز می باشد. در عین حال به نظر می رسد ترامپ با اسرایی که در اختیار حماس قرار دارند ارتباط شخصی دارد و با خانواده های آنان در تماس بوده و هست. به باور گروهی از تحلیلگران این فشار شخصی و دیپلماتیک از سوی ترامپ بود که باعث شد نتانیاهو، که تجربه مذاکره با سه رییس جمهور امریکا یعنی کلینتون، اوباما و بایدن را داشت، تحت فشار ترامپ برای برون رفت از بحران کنونی احساس تنگنای شدیدی کند. چرا که ترامپ بارها به او گوشزد کرد که منافع خودش در اولویت است.

از همین رو به گفته منابع آگاه نتانیاهو تحت همین فشارها مجبور شده به طرح 20 بندی تن دهد و تلاش کند تا چهره های رادیکال کابینه اش را توجیه و مهار نماید، حماس نیز هم زمان به نظر می رسد برخی از بندهای توافق را پذیرفته است. به ادعای تحلیلگران درست است که این بار نیز نخست وزیر اسراییل دوباره تحت فشار ترامپ قرار گرفت و مجبور شد آتش بس فوری را بپذیرد. در عین حال، حمایت های منطقه ای و میانجیگری کشورهای عربی و ترکیه نقش حیاتی در حفظ روند مذاکرات و جلوگیری از فروپاشی آن ایفا کرده اند. از این رو، مذاکرات شرم الشیخ نه تنها فرصت اجرای طرح ترامپ برای پایان جنگ غزه را به وجود آورده، بلکه نشان دهنده پیچیدگی تعامل میان فشارهای بین المللی، منافع منطقه ای و محدودیت های داخلی نتانیاهو است.

به این بهانه با هدف ارزیابی گزاره های مهم در زمینه به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح در غزه با عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلیتیک و حسن بهشتی پور پژوهشگر روابط بین الملل گفت وگو کرده ایم. فرجی راد ضمن تاکید بر این گزاره که پذیرش موقت طرح صلح ترامپ، توسط حماس مسیر آتش بس و تحرک دیپلماتیک در غزه را هموار کرده است؛ این استاد دانشگاه همزمان بر این باور است که تحولات درونی اسراییل نیز گزاره مهم و تاثیرگذاری بر فرآیند صلح در غزه و نیز منطقه است. بهشتی پور اما در همین رابطه ضمن اشاره به اینکه حماس با پذیرش موقت طرح ترامپ فرصتی برای بازسازی و تثبیت موقعیت خود به دست آورده؛ همزمان تاکید دارد: خلع سلاح این گروه منوط به خروج کامل اسراییل از غزه است. مشروح این گفت وگو در ادامه می آید:

عبدالرضا فرجی راد: ترامپ با تکیه بر طرح صلح غزه به دنبال تغییر چهره خاورمیانه و بازگشت به فرآیند عادی سازی روابط اسراییل با اعراب است

عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک، در پاسخ به پرسشی در باب ارزیابی اش از جزییات دور اول مذاکرات صلح غزه در قاهره تشریح کرد: واقعیت این است که در راند نخست رایزنی های غیرمستقیم میان اسراییل و حماس برای اجرای طرح 20 بندی دونالد ترامپ، همچنان هیچ بیانیه رسمی از سوی حماس مبنی بر پذیرش کامل مفاد این طرح منتشر نشده است.

با این حال، اظهارنظرهای اخیر ترامپ و اخباری که همزمان از نتایج اولیه این مذاکرات منتشر شده، نشان می دهد که به نتیجه رسیدن این دور از گفت وگوها امیدواری هایی ایجاد کرده است؛ به ویژه آنکه حماس نکات کلیدی، از جمله اداره موقت غزه توسط نیروی احتمالا عربی-فلسطینی، را پذیرفته و در وهله دوم برای تحویل و آزادی اسرا اعلام آمادگی کرده است. به باور فرجی راد، با این حال ادامه بمباران های اسراییل مانع از تحقق کامل چنین اقداماتی از سوی حماس شده است. این امر نشان می دهد که حماس در این زمینه از دیپلماسی دقیق و حساب شده ای بهره می گیرد؛ به گونه ای که هم اسراییل را تحت فشار قرار می دهد و هم ترامپ را مجبور می کند دستور توقف حملات را صادر کند تا روند تحویل اسرا پیش رود، زیرا برای رییس جمهور امریکا، اولویت نخست، آزادی اسرای نزد حماس است.

این استاد ژئوپلیتیک در ادامه افزود: نکته دیگری که اخیرا توسط دونالد ترامپ مطرح شده، اشاره به نقش سازنده ایران در این مذاکرات است؛ رییس جمهور امریکا در توییت اخیر خود از دریافت اخباری مثبت از تهران خبر داده که به نظر می رسد ایران به نوعی در پیشبرد آتش بس و اجرای طرح صلح، نقشی موثر ایفا کرده است. با این حال، هنوز اخباری درباره پیام ها یا پاسخ های رد و بدل شده منتشر نشده است. فرجی راد همچنین خاطرنشان کرد: احتمالا بیانیه مثبتی که وزارت خارجه کشورمان در واکنش به طرح صلح در غزه منتشر کرد، امریکایی ها و شخص ترامپ را به این نتیجه رسانده که تصمیم ایران در این پرونده از اهمیت راهبردی برخوردار است و تهران نیز تمایل به برقراری صلح در غزه دارد. از طرفی حماس نیز به نظر نمی رسد بدون مشورت با تهران، اقدام مهمی در زمینه آینده غزه انجام دهد.

بنابراین تحولات اخیر و اخبار منتشرشده پس از نشست اول، از طریق میانجی ها به طرفین مذاکرات منتقل خواهد شد تا نتیجه نهایی مشخص شود؛ امری که در مقطع کنونی اهمیت راهبردی دارد. اگر از این مرحله عبور کنیم، باید بپذیریم که مسیر به سمت صلح در غزه هموار است، اما هرگونه دست اندازی و ناتوانی طرفین در توافق بر سر مفاد طرح ترامپ، طبیعتا مشکل ساز خواهد بود. با این همه، مواضعی که حماس در جلسه اول مذاکرات قاهره اتخاذ کرد، نشان دهنده گامی رو به جلو است.

فرجی راد در ادامه و درباره نقش اعراب و کشورهای اسلامی، به ویژه مصر و ترکیه، در اقناع حماس برای پذیرش توافق گفت: روشن است که طرح صلح دونالد ترامپ هم نکات منفی دارد و هم نکات مثبت. مهم ترین نکته مثبت آن، خروج مرحله ای اسراییل از غزه است؛ این خروج در چند مرحله انجام می شود و برای حماس و مردم ساکن در غزه اهمیت بسزایی دارد. نکته مثبت دیگر، نقش پررنگ کشورهای عربی است؛ چه به عنوان نیرویی که سلاح ها را از حماس تحویل می گیرد و چه به عنوان عاملی که پس از صلح در مدیریت غزه ایفای نقش می کند. حماس و مردم غزه احتمالا تمایلی به مدیریت باریکه غزه توسط تونی بلر نخواهند داشت و تمایل بیشتری به مدیریت این باریکه توسط اعراب و همکاری با کرانه غربی دارند.

او افزود: نکته مثبت سوم، فشارهای زیاد بر نتانیاهو و کابینه اسراییل است؛ فشارهایی که از یک سو توسط ترامپ اعمال می شود و از سوی دیگر توسط مردم اسراییل که با برگزاری تظاهراتی به دنبال آزادی اسرای اسراییلی هستند. احزاب مخالف نتانیاهو نیز اعلام کرده اند که در صورت خروج وزرای تندرو از کابینه، عملا این کابینه منحل خواهد شد و گروه های مخالف اصرار بر پذیرش طرح صلح ترامپ دارند. به گفته فرجی راد، لذا اعراب و کشورهای اسلامی، به ویژه ترکیه که حامی حماس تلقی می شود، در حال اعمال فشار هستند تا طرح صلح پذیرفته شود؛ چرا که قراردادهای کلان سرمایه گذاری منعقد شده میان این کشورها و ایالات متحده، منافعی برای هر دو طرف و به ویژه امریکا تعریف کرده است. بنابراین به نفع آنهاست که پرونده با نتایج مثبت خاتمه یابد، زیرا در غیر این صورت، توافقات میان اعراب از جمله قطر و عربستان و همچنین آنکارا با واشنگتن ممکن است بی نتیجه باقی بماند.

تمامی این گزاره ها با یکدیگر مرتبط هستند و باید منتظر ادامه مذاکرات قاهره بود، زیرا آنچه در این جلسات رد و بدل می شود، نه تنها بر آینده غزه، بلکه بر کل خاورمیانه اثرگذار است. فرجی راد در پایان درباره احتمال تداوم توافقات موسوم به ابراهیم به واسطه برقراری صلح در غزه تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی تلاش ترامپ برای صلح در غزه، ایجاد تحولی گسترده در خاورمیانه است؛ زیرا در صحبت هایش به صلح در غزه به تنهایی اشاره نمی کند و به دنبال ایجاد تحول در کل منطقه است. با این حال، اگر آرامش به غزه بازگردد و نیروهای اسراییلی از این باریکه خارج شوند، فشار روانی ناشی از اقدامات اسراییل در جامعه عرب و جامعه جهانی، حتی غرب و اروپا، کاهش خواهد یافت. در چنین شرایطی ترامپ با اعمال فشار بر اعراب، از جمله قطر، عربستان و عمان، آنها را به عادی سازی روابط با اسراییل ترغیب خواهد کرد.

فرجی راد همچنین اضافه کرد: اگر واکنش های منفی نسبت به اسراییل ادامه یابد، احتمال فروپاشی کابینه نتانیاهو وجود دارد. زیرا در کنار فشارهای ترامپ برای برقراری صلح، مساله شخص نتانیاهو نیز تعیین کننده است. در صورت فروپاشی کابینه، روند توافقات موسوم به ابراهیم سرعت می گیرد؛ زیرا کابینه جدید، ذهنیتی کمتر منفی نسبت به اسراییل در جهان و اعراب ایجاد خواهد کرد. همچنین، در چنین شرایطی نتانیاهو دادگاهی خواهد شد و تصور نمی کنم کابینه فعلی بتواند به سرعت با اعراب در تکمیل طرح ابراهیم همکاری کند؛ زیرا پیشرفت این پروژه نیازمند روی کار آمدن کابینه ای جدید است که بتواند روند اجرایی آن را تسریع کند.

حسن بهشتی پور: اسراییل به واسطه موافقت مشروط حماس با برخی از مفاد توافق صلح غزه در شرایط دشواری قرار دارد

حسن بهشتی پور، پژوهشگر مسائل بین الملل، در پاسخ به پرسش اعتماد درباره نتایج احتمالی مذاکرات صلح غزه به میزبانی قاهره گفت: واقعیت این است که اسراییل تصور نمی کرد حماس طرح ادعایی ترامپ برای برقراری صلح در غزه را بپذیرد. بنابراین پذیرش این طرح توسط حماس، عملا تل آویو را در موقعیتی دشوار قرار داد. در داخل اسراییل، جناح های تندرو، به ویژه وزیر امنیت ملی، مواضع انتقادی اتخاذ کردند و نشان دادند که اختلاف نظرهای جدی درباره نحوه برخورد با این طرح وجود دارد. بدین ترتیب، نخست وزیر اسراییل تحت فشار شدید ترامپ مجبور به پذیرش آن شد. البته این تحلیل شخصی من است، اما برخی رسانه ها و نشریات نیز نگاه مشابهی دارند.

به باور بهشتی پور، نگاه دیگری نیز وجود دارد که تاکید دارد اسراییل در حال گران فروشی است و با اتکا به دیدگاه جناح های تندرو داخلی، از جمله وزیر امنیت ملی، درصدد دریافت امتیازات بیشتری است. لذا دوران پس از آتش بس اهمیت بیشتری پیدا می کند و درباره آن بحث و بررسی وجود دارد. به عبارتی، مهم ترین پرسش این است که پس از آزادی اسرا و برقراری آتش بس، آیا اسراییل به طور کامل از غزه خارج خواهد شد و دولت انتقالی در غزه چگونه تشکیل می شود؟ آیا حماس اجازه مشارکت سیاسی خواهد داشت یا همانطور که در طرح ترامپ آمده، نیروهای حماس باید از این باریکه خارج شده و سلاح های خود را تحویل دهند؟

این کارشناس روابط بین الملل ادامه داد: به نظر می رسد حماس چاره ای ندارد جز اینکه با پذیرش موقت این طرح، فرصتی برای بازسازی، تنفس و تثبیت موقعیت خود ایجاد کند؛ چرا که طی سال های اخیر روند تضعیف تدریجی نیروهایش را تجربه کرده و در آینده به دنبال تثبیت پایگاهی است، چه در داخل غزه و چه خارج از آن. مذاکرات کنونی عمدتا حول محور سرنوشت غزه پس از آتش بس و تبادل اسرا، نقش حماس در دوره انتقالی و مدت زمان این دوره متمرکز است. هر انتخاباتی که در غزه برگزار شود، حماس موقعیتی تثبیت شده خواهد داشت و حتی ممکن است با تغییر نام و عنوان دیگر، در انتخابات مشارکت کند و اکثریت را به دست آورد. جزییات این دوره انتقالی هنوز مشخص نیست و باید صبر کرد تا نحوه مدیریت غزه روشن شود. با این حال، کلیات موجود در طرح ترامپ، مسیر حرکت به سمت حل مساله و ایجاد آتش بسی موقت را نشان می دهد و با لحاظ کردن هر دو تحلیل، نکته مهم این است که مسیر رو به جلو در جریان است. ظاهرا تردیدی وجود ندارد که هم زندانیان حماس آزاد خواهند شد و هم اسرای اسراییلی مبادله می شوند.

بهشتی پور در ادامه گفت وگویش درباره مساله خلع سلاح حماس، به عنوان یکی از مهم ترین چالش های طرح صلح ترامپ، تصریح کرد: با توجه به شرایط بحرانی غزه و مشکلات گسترده مردم این باریکه، به نظر می رسد پس از گذشت دو سال از 7 اکتبر 2023، واقع بینانه این است که حماس به دنبال فرصتی برای احیا و بازسازی است. درباره خلع سلاح نیز عملا حماس در نهایت مجبور خواهد شد تسلیحات خود را تحویل دهد و بر بازسازی تمرکز کند، چه در خارج و چه در داخل غزه. به اعتقاد من دیگر زمینه و شرایط برای مبارزه مسلحانه وجود ندارد، مگر آنکه اسراییل حاضر به خروج کامل از قلب غزه نشود؛ در این صورت حماس به دلیل حضور نیروهای اسراییلی نمی تواند سلاح خود را تحویل دهد و بر ضرورت حفظ آن تأکید خواهد کرد، اما در شرایط موجود آماده پذیرش خلع سلاح است.

به گفته این پژوهشگر روابط بین الملل، به طور کلی، شانس موفقیت این دوره از مذاکرات به میزبانی قاهره بیش از هر زمان دیگری است، اما سیاست همواره قابل پیش بینی نیست. بزرگ ترین مانع، زیاده خواهی جناح های تندرو اسراییلی است که به دنبال اخذ امتیازات حداکثری هستند و در صورتی که امریکا بتواند این روند را مهار کند، احتمال دستیابی به توافق نهایی و پایان جنگ در غزه بسیار بالاست.