محسن هاشمی رفسنجانی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: با وجود هشدارها و تلاش ها، مکانیسم ماشه اجرایی شد، هرچند مسوولیت این بدعهدی با کشورهای اروپایی و با تحریک آمریکا برعهده این کشورهاست، اما نباید از فرصت های از دست رفته به دلیل تاخیر در تصمیم گیری غفلت کرد. می دانیم که بهار 1400 و پایان دولت روحانی که همزمان با آغاز دولت بایدن همراه شد، تابستان 1401 و پیشنهاد اروپا برای بازگشت به برجام که با وعده زمستان سخت نادیده گرفته شد، شش ماه پایانی دولت بایدن که همزمان با آغاز دولت پزشکیان شده بود و مذاکرات بهار امسال با دولت ترامپ، از جمله این فرصت ها محسوب می شود.

در شرایط فعلی سه سناریو برای ادامه روند پرونده هسته ای و شرایط بین المللی ایران مطرح است: سناریوی نخست وخوش بینانه چشم اندازی است که از سوی مسوولان سه قوه و رسانه ملی ارائه می شود و در آن اجرای مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها تاثیر چندانی بر کشور ندارد چرا که تحریم های یکجانبه آمریکا، و پیروی بخشی از شرکت ها و بانک های اروپایی در امر تجارت انتقال پول و خرید نفت، همان نقش را قبلا ایفا می کرده است.

سناریو دوم و بدبینانه، قرار گرفتن ایران در مسیری است که عراق پس از جنگ نخست خلیج فارس در سال 1990 طی کرد و با تحریم های سخت، نفت در برابر غذا و پرواز ممنوع به تشدید فشار بر این کشور انجامید و به حمله دوم به عراق در سال 2003 منجر شد که اصطلاحا از این روند عراقیزه شدن نامبرده می شود، که البته در شرایط فعلی فقط تحریم های اقتصادی ایران ذیل فصل هفتم به تصویب شورای امنیت رسیده و هنوز مجوز اقدام نظامی علیه ایران که در ماده 42 موجود است از سوی شورای امنیت صادر نشده است. اما سناریوی سوم، نجات کشور از شرایط فعلی و عبور از بلاتکلیفی و سردرگمی و بازگشت به مسیر توسعه و ثبات است که لازمه این سناریو، 4 اقدام راهبردی است که در این مقال به آن پرداخته می شود.

نخست: در حوزه هسته ای ما نیازمند تکمیل توانمندی های خود و استفاده از ظرفیت آژانس بین المللی انرژی اتمی هستیم.

توانمندی ایران در شرایط فعلی منحصر به چرخه غنی سازی است اما در تولید سوخت مورد نیاز رآکتور و ساخت رآکتورهای هسته ای، نیازمند فناوری هایی هستیم که بدون همکاری های بین المللی دستیابی به آن دشوار و زمانبر و هزینه بر است، مناسب است راهبرد هسته ای ایران بر کامل کردن توانمندی های فناوری در این حوزه متمرکز شود.

دوم: در حوزه سیاست خارجی، ایران نیازمند یک دوره تنش زدایی است، اقدامات ما در حوزه هایی که تنش و هزینه قابل توجهی برای کشور به همراه دارد، در شرایط فعلی ضرورتی ندارد. جنگ اوکراین یکی از این اقدامات بود که اثر در تیره شدن روابط اروپا با ایران و اجرای مکانیسم ماشه داشت.

سوم: مقاومت اقتصادی مردم نیازمند همراهی حاکمیت است و در شرایط فعلی نشانه ای از ریاضت اقتصادی در حاکمیت دیده نمی شود، فعالیت نهادها و ستادها، شرکت های خصولتی وابسته به حاکمیت و بنیادهای مختلف حاکمیتی با فعالیت های اقتصادی غیرشفاف طوری است که مردم از شعار مقاومت اقتصادی همراه با کوچک شدن سفره خودشان در کنار سفره حاکمیت احساس تبعیض کنند، وقتی دولت و حاکمیت بیش از حد فربه شوند، بودجه های عمرانی و هزینه تعمیر ونگهداری جاده ها، پالایشگاه ها ونیروگاه ها و سایر زیرساخت ها به نفع هزینه های جاری بعضا بیهوده و تکراری هزینه می شود و در زندگی روزمره مردم نیز اختلال به وجود می آید، پس ما به جای جراحی در زندگی اقتصادی مردم، نیازمند جراحی در ساختار حاکمیتی هستیم.

چهارم: یکی از علل سقوط عراق، عدم توجه به خواست اکثریت مردم عراق بود، حکومت عراق تنها مورد حمایت اقلیت 20 درصدی بود که عمدتا از سنی های عرب زبان تشکیل می شدند و شیعیان که حدود 60 درصد و کردها که 20 درصد مردم عراق را تشکیل می دادند در حاکمیت عراق صدا و نقشی نداشتند. اگر ما می خواهیم جمهوری اسلامی مورد حمایت اکثریت مردم باشد و این روند کاهشی حضور مردم در انتخابات که به کمتر از 40 درصد در دور نخست ریاست جمهوری اخیر رسید، از دست دادن مرجعیت رسانه های ملی و رسمی در جامعه، کاهش اعتماد به مواضع و اخبار رسمی و فعال شدن گسل های اجتماعی و فرهنگی ترمیم شود، باید راهبرد بازگشت به مردم را در بخشی از حوزه هایی که با دیدگاه اکثریت جامعه فاصله داریم، برگزینیم.

به نظر می رسد اگر این چهار راهبرد عملی شود، جمهوری اسلامی می تواند مجددا به شیب صعودی افزایش توان ملی، رضایت عمومی، سرمایه اجتماعی و قدرت بازگردد و فرصتی که برای ترمیم شکاف تکنولوژیک در حوزه دفاعی و نظامی نیاز دارد، به دست بیاورد.