فرارو آندره انگلند، ستون نویس روزنامه فایننشال تایمز

به نقل از روزنامه فایننشال تایمز، دو هفته مانده به سفر به آمریکا برای گفت وگو درباره طرحی جهت پایان دادن به جنگ غزه، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، در برابر هواداران تندرو خود در یکی از شهرک های اسراییلی واقع در کرانهٔ باختری اشغالی ایستاد و با لحنی قاطع وعده داد: هیچ دولت فلسطینی ای وجود نخواهد داشت. این سرزمین از آن ماست. اما اکنون، در اتاقی از هتلی در نیویورک و در کنار نزدیک ترین مشاورانش و مذاکره کنندگان آمریکایی، او به پیش نویس سندی چشم دوخته بود که برای طرح صلحی با حمایت دونالد ترامپ تدوین شده بود و در پایان آن، درست برخلاف وعدهٔ علنی نتانیاهو، عبارتی درج شده بود که از مسیر معتبر به سوی ایجاد یک دولت فلسطینی در آینده سخن می گفت.

پیش نویس صلحی که دونالد ترامپ روی میز گذاشته بود، محصول دوری فشرده از رایزنی و لابی گری با قطر، عربستان سعودی و دیگر کشورهای بانفوذ عرب بود؛ روندی که از خشم رییس جمهور آمریکا نسبت به حملهٔ 9 سپتامبر اسراییل به مذاکره کنندگان سیاسی حماس در دوحه نیز بهره گرفت. این فشار دیپلماتیک با بازگشت و نفوذ دوبارهٔ جارد کوشنر، داماد و فرستادهٔ پیشین ترامپ در امور خاورمیانه تقویت شد و به آن بُعدی اجرایی بخشید.

به گفتهٔ افرادی که در جریان این روند قرار داشته اند، هدف این تیم تأمین دو جاه طلبی سیاسی و شخصی برای رییس جمهور بود: نخست، تضمین آزادی 48 گروگان اسراییلی در دست حماس و پایان دادن به جنگ غزه؛ و دوم، زنده نگه داشتن رؤیای ترامپ برای میانجیگری یک آشتی بزرگ میان اسراییل و عربستان سعودی؛ رویایی که از همان دورهٔ نخست ریاست جمهوری اش در پی تحقق آن بود.

دو مقام اسراییلی دخیل در مذاکرات می گویند زمان بندی این تلاش ها به هیچ وجه تصادفی نبود. ترامپ آشکارا اعلام کرده بود که می خواهد جنگ تا دومین سالگرد حملهٔ 7 اکتبر 2023 حماس به اسراییل به پایان برسد. هم زمان، جایزهٔ صلح نوبل که او مشتاق دریافتش است نیز در همین ماه اعلام می شود. یک دیپلمات پیشین اسراییلی که در واشنگتن از سوی خانواده های گروگان ها پیگیر پرونده بوده، می گوید: ترامپ از همان ابتدا فهمید گروگان ها کلیدهایی هستند که تمام درهای خاورمیانه را باز می کنند. او با گروگان های آزادشده دیدار کرده، برخی را به نام می شناخته و روند بهبودشان را پس از ماه ها اسارت دنبال کرده است؛ شخصی که بسیار فراتر از رابطهٔ نتانیاهو با آنهاست. استیو ویتکاف، فرستادهٔ ویژهٔ ترامپ، نیز به طور منظم برای خانواده هایی که همچنان در انتظار آزادی عزیزانشان هستند پیام می فرستد و این تماس های مداوم به بخشی از راهبرد انسانی کاخ سفید برای پیشبرد روند مذاکرات تبدیل شده است.

برای آن که آزادی همهٔ گروگان ها به طور هم زمان عملی شود و طرح بزرگ ترامپ برای خاورمیانه به جریان بیفتد، رییس جمهور آمریکا ناچار بود نتانیاهو را به دادن امتیاز وادارد و او را به ارائهٔ نقشه ای روشن برای دوران پس از جنگ ترغیب کند. این اقدام نه فقط برای متقاعد ساختن حماس بلکه برای آرام کردن متحدان عربی واشنگتن بود؛ کشورهایی که به گفتهٔ منابع مطلع از رفتار تند اسراییل در سراسر منطقه به شدت آزرده شده بودند.

قطر در میان این بازیگران نقش ویژه ای داشت: میزبان دفتر سیاسی حماس و محور دو سال تلاش های میانجیگرانهٔ پیچیده. بااین حال، حملهٔ اسراییل به دوحه درست زمانی رخ داد که حماس مشغول بررسی پیشنهاد آتش بسی از سوی استیو ویتکاف بود. این اقدام ناگهانی نتانیاهو، ترامپ را خشمگین کرد و او را بر آن داشت تا فشارهای بیشتری بر نخست وزیر اسراییل وارد کند تا مسیر مذاکرات از دست نرود.

در واقع، وقتی بنیامین نتانیاهو سرانجام در 29 سپتامبر وارد کاخ سفید شد، چند روز پس از آن که ترامپ طرح صلح خود را به رهبران عرب ارائه کرده بود رییس جمهور آمریکا گوشی تلفن را به دست او داد تا عذرخواهی فروتنانه اش از نخست وزیر قطر را مستقیماً بشنود. به گفتهٔ یک مقام پیشین آمریکایی که همچنان با رهبران خاورمیانه در تماس است، همان حملهٔ اسراییل به دوحه در را به روی همهٔ این تحولات گشود . این مقام تاکید کرد: این حمله برای ترامپ تحقیرآمیز بود اما به او اجازه داد بگوید، شما خراب کردید، من دارم شما را نجات می دهم و این پایانش است ؛ او با لحنی طنزآمیز، عذرخواهی بعدی نتانیاهو از قطر در دفتر کاخ سفید را به یک ویدئوی گروگان گیری تشبیه کرد. در همین حال، هنگامی که نتانیاهو و تیمش تلاش می کردند برخی بندهای طرح صلح 20 بندی ترامپ تعدیل کنند، یک تیم فنی قطری در فاصله ای نه چندان دور، درون کاخ سفید مستقر بود؛ موضوعی که به گفتهٔ فردی آگاه از روند رویدادها نشان دهندهٔ وزن واقعی قطر در پشت صحنهٔ مذاکرات بود.

یکی از افرادی که پیش نویس های طرح صلح را دیده بود می گوید: امکان نداشت بیش از چند کلمه اینجا و آنجا تغییر داده شود. به عنوان نمونه، نتانیاهو و مذاکره کنندگان اسراییلی به دنبال گرفتن یک امتیاز بزرگ بودند؛ فرصتی برای بازگشت به جنگ در صورت تشخیص اسراییل مبنی بر اینکه حماس بندی از توافق را نقض کرده است. اما به گفتهٔ همین منبع، به تیم اسراییلی صریحاً گفته شد: به دنبال راه فرارها نگردید. ترامپ خود به رهبران عرب تضمین داده بود که اسراییل دوباره جنگ را آغاز نخواهد کرد.

بدین ترتیب، در دل زبان خشک و حقوقی طرح صلح ترامپ پیشنهادهایی گنجانده شده بود که برای احزاب افراطی و مسیحاییِ حامی ائتلاف نتانیاهو کاملاً غیرقابل تحمل به نظر می رسید. این سند به صراحت جابه جایی اجباری را رد می کرد و تصریح داشت که ساکنان غزه آزادند از این محاصره خارج شوند و هر زمان خواستند بازگردند. بر پایهٔ همین متن، نه تنها اسراییل اجازه نداشت غزه را اشغال یا ضمیمه کند، بلکه از ساخت شهرک های جدید در آنجا نیز منع می شد. علاوه بر این، سازمان ملل که نتانیاهو آن را منفور می داند حق می یافت برای تغذیه فلسطینیانی که زیر محاصرهٔ اسراییل گرفتار گرسنگی اند، دوباره به این منطقه بازگردد.

با این همه، در متن طرح صلح آن قدر امتیاز گنجانده شده بود که آبروی نتانیاهو نیز حفظ شود. طبق این سند، حماس از هرگونه نقش در حکومت فلسطینی کنار گذاشته می شد و نوار غزه به طور کامل غیرنظامی می شد. ادارهٔ موقت غزه به دست کمیته ای از تکنوکرات های فلسطینی و یک نهاد نظارتی بین المللی به ریاست ترامپ سپرده می شد؛ نه به تشکیلات خودگردان فلسطین که اکنون بر بخش هایی از کرانهٔ باختری حکومت می کند. تأمین امنیت این منطقه نیز بر عهدهٔ یک نیروی بین المللی قرار می گرفت.

اما آنچه به گفتهٔ دو مقام اسراییلی بیش از همه برای نتانیاهو اهمیت داشت، زبان و لحن ترامپ هنگام اعلام طرح بود؛ رییس جمهور آمریکا صریحاً گفت اگر حماس این توافق را رد کند، اسراییل حمایت کامل من را برای خاتمه دادن به تهدید حماس خواهد داشت. نتانیاهو که در کنار او ایستاده بود، چهره ای مغموم و سنگین داشت. نخست وزیری که سال ها با سه رییس جمهور آمریکا یعنی بیل کلینتون، باراک اوباما و جو بایدن دست وپنجه نرم کرده و از بسیاری پیشی گرفته بود، اینک زیر فشار شدید کسی قرار داشت که خود با اعتماد گفته بود: دوست ترین فردی هستم که اسراییل تاکنون در کاخ سفید داشته است.

هرچند ترامپ با رویکرد معاملاتی اش در سیاست و تصمیم گیری های دمدمی مزاج خود سال ها متحدان آمریکا را نگران کرده، نتانیاهو تا مدت ها رییس جمهور و پایگاه سیاسیِ به شدت حامی اسراییل او را منبعی قابل اتکا برای پشتیبانی می دید. اما اوایل امسال ترامپ با افشای این که آمریکا مذاکرات غیرمستقیم با ایران داشته، نخست وزیر اسراییل را غافلگیر کرد و سپس با یادآوری این که اسراییل با میلیاردها دلار کمک واشنگتن سر پا مانده، او را در تنگنای سیاسی و خجالت بار قرار داد.