در اوایل سال جاری میلادی گروهی از دانشمندان دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا اعلام کردند که موفق به خلق پدیده شگفت انگیزی شده اند: یک مغز کامل انسان در ابعاد مینیاتوری.

این ساختار در واقع نوعی اندام واره (organoid) است. اندام واره، توده کوچکی از بافت انسانی است که از سلول های بنیادی رشد داده می شود تا عملکرد یک اندام واقعی را شبیه سازی کند و هدف اصلی از ایجاد چنین ساختارهایی، فراهم آوردن بستری برای مطالعهٔ بیماری ها و آزمایش داروهای جدید پیش از استفاده در بدن انسان است.

تولید چنین مغزها و سایر اندام واره های رشد یافته در آزمایشگاه، گرچه بسیار هیجان انگیز و موفقیت آمیز به نظر می رسد، اما از سوی دیگر باعث نگرانی بعضی از دانشمندان شده است. این دانشمندان نگران آن هستند که شاید روزی این ساختارهای کوچکِ به ظاهر بی جان که در حکم مقداری از شعور انسان در یک ظرف آزمایشگاهی هستند، بتوانند به نوعی آگاهی یا هوشیاری انسانی دست بیابند؛

این اتفاق بدون تردید، تبعات اخلاقی سنگینی به همراه خواهد داشت و همین باعث شده تا افراد زیادی از این بابت مضطرب و نگران شوند. وب سایت LiveScience اخیراً در این رابطه نظرسنجی ای انجام داده و 657 کاربر به این سؤال پاسخ دادند: اگر اندام واره های مغزی به آگاهی برسند، آیا باید بر روی آن ها آزمایش انجام شود؟

حدود 23 درصد از شرکت کنندگان در این نظرسنجی به شدت با این ایده مخالف بودند و باور داشتند که هیچ توجیه اخلاقی ای برای چنین کاری وجود ندارد. آن ها معتقدند که اگر این مغزهای مینیاتوری، حتی در سطحی ابتدایی دارای آگاهی باشند، ممکن است قادر به تفکر، احساس درد و تجربهٔ ترس باشند.

یکی از شرکت کنندگان در این نظرسنجی نوشت: من واقعاً حس می کنم که چنین پیشرفتی ارزش جان واقعی این موجوداتِ ساخته شده پس از کسب آگاهی را ندارد. باید این را فریاد زد.

از سوی دیگر 25 درصد از شرکت کنندگان در این نظرسنجی هم معتقد بودند که دانشمندان نباید بر روی اندام واره هایی که هوشیارند، آزمایش انجام دهند؛ اما آزمایش بر روی اندام واره های بی هوش و بدون آگاهی مشکلی ندارد، به شرطی که به دقت از نظر بروز هرگونه نشانه ای از آگاهی تحت نظر باشند.

22 درصد دیگر از افراد بر این باور بودند که انجام آزمایش بر روی اندام واره های آگاه قابل قبول است، اما باید مقررات ویژه ای برای حفظ رفاه آن ها تدوین شود.

در نهایت 19 درصد هم معتقد بودند که نیازی به تغییر قوانین فعلی در زمینهٔ پژوهش بر این ارگانیسم ها وجود ندارد و باقی شرکت کنندگان در پاسخ به این پرسش، موضع مردد یا میانه روی داشتند.

هنوز مشخص نیست که انسان تا چه اندازه به تولید اندام واره ای که حتی نشانه ای جزیی از آگاهی داشته باشد نزدیک شده باشد؛ اما درهرحال به نظر می رسد که بشر در مسیر این احتمال، به آرامی و با احتیاط گام برمی دارد.

در گذشته، آزمایش ها روی اندام واره ها بسیار ساده تر بودند؛ اما حالا و در آزمایشی مشابه با مطالعهٔ اخیر دانشگاه جانز هاپکینز، پژوهشگران توانسته اند اندام واره های پیچیده تری بسازند که در آن بخش های مختلف بافت مغزی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.

از همین رو، تصور اینکه اندیشه ای از میان این نورون های رشد یافته در آزمایشگاه شکل گیرد، دیگر چندان دشوار نیست.