نادر انتصار استاد برجسته و بازنشسته دانشگاه آلابامای جنوبی تاکید کرد: اگر حماس شروط اسراییل و امریکا را بپذیرد، عملا از نظر نظامی و سیاسی تضعیف خواهد شد و جایگاهش در صحنه فلسطین به حاشیه خواهد رفت. به باور این استاد دانشگاه از منظر منطقه ای نیز، اجرای چنین طرحی می تواند توازن قدرت در خاورمیانه را به نفع امریکا و محدود کردن نقش چین تغییر دهد.

به گزارش اعتماد، مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

نادر انتصار در پاسخ به سوالی درباره چرایی برگزاری مذاکرات صلح غزه در قاهره گفت: پیش تر قرار بر آن بود رایزنی های احتمالی در قطر یا مصر برگزار شود، اما از آنجا که در جریان گفت وگوهای اخیر میان حماس و اسراییل که با میانجیگری قطر انجام شد، اسراییل عملا دوحه را به دلیل استقرار دفتر حماس در این شهر هدف حمله موشکی قرار داد مصر به عنوان میزبان اصلی مذاکرات انتخاب شد. به باور انتصار البته که پیش تر مذاکرات صلح در دوره های مختلفی میان حماس و اسراییل برگزار شد و باید دید دور جدید گفت وگوها تا کجا پیش خواهد رفت، اما آنچه که به تایید همه طرف ها درخصوص اهداف رایزنی ها رسیده این است که محور اصلی مذاکرات قاهره آزادی اسرای باقی مانده اسراییلی دراختیار حماس است. اما هنوز روشن نیست چه موضوعات دیگری در چارچوب این گفت وگوها مطرح شده است.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه گفت: اسراییل اما اخیرا مدعی شده که این رژیم، دو شرط اصلی برای هر توافق احتمالی اش با حماس قائل شده است؛ نخست اینکه این گروه نباید در ساختار حکومت آینده فلسطینی ها در غزه هیچ نقشی داشته باشد. دوم، اینکه حماس باید به عنوان یک سازمان مسلح منحل شود.

به عبارت دیگر، حماس می تواند در قالب یک جنبش سیاسی یا اجتماعی غیرمسلح فعالیت کند، اما اجازه نگهداری سلاح را نخواهد داشت. حال اینکه آیا حماس این شروط را پذیرفته یا در آینده خواهد پذیرفت، همچنان مشخص نیست. در صورتی که گفت وگوهای قاهره جدی باشد و ادامه پیدا کند، پاسخ این پرسش ها روشن تر خواهد شد. با این حال، اگر گزارش ها درباره پذیرش این دو شرط ازسوی حماس درست باشد، می توان گفت 90 تا 95درصد خواسته های اسراییل و امریکا محقق شده است.

انتصار در پاسخ به پرسشی در راستای ادعای وجود شکاف های درون گروهی حماس و آثار احتمالی آن بر نتایج رایزنی های صلح در غزه خاطرنشان کرد: واقعیت این است که این قبیل شکاف ها حتی در دوران اوج قدرت حماس، همواره وجود داشته است. اختلاف میان شاخه سیاسی و شاخه نظامی حماس همیشه وجود داشته و زمینه ساز شکاف شده و حتی در درون بخش سیاسی حماس نیز همواره اختلاف نظرهایی حاکم بوده است.

به گفته انتصار اکنون نیز باید دید این شکاف ها تا چه اندازه عمیق تر و آشکارتر شده اند. به هر حال، در هر مقطعی که یک بازیگر مذاکره با طرف مقابل را آغاز می کند، اگر اختلافات درونی یک طرف افزایش یابد، طبیعتا موقعیت آن گروه در روند گفت وگوها تضعیف خواهد شد. این مساله فقط درباره حماس صدق نمی کند؛ در سایر تجربه های مذاکراتی نیز در میان سایر کشورها بارها مشاهده شده است. بنابراین، طبیعی است که اگر چنین شکافی در حماس وجود داشته باشد یا عمیق تر شود، موجب خواهد شد تا مواضع این جنبش در برابر اسراییل به شکل منفی تحت تاثیر قرار بگیرد.

این استاد دانشگاه در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص ارزیابی اش از رویکرد دیگر بازیگران فعال در فرآیند مذاکره ازجمله اسراییل و حتی میانجی ها، بالاخص کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و مصر وترکیه تشریح کرد: این گزاره درستی است که در هر مذاکره ای قطعا همه طرف ها رضایت کامل از نتایج نخواهند داشت، اما پرسش اصلی این است که این نارضایتی ها تا چه اندازه می توانند بر سرنوشت توافق سایه بیندازند و آن را به شکست بکشانند.

به نظر می رسد در داخل اسراییل، مخالفان هرگونه توافق با حماس بسیار پرشمار و قدرتمندتر از گذشته هستند. در هر حال اسراییل اگر بخواهد، با یا بدون فشار امریکا، به توافقی با حماس تن دهد، تداوم آن نیز همچنان تنها در گرو فشار مستمر واشنگتن خواهد بود؛ زیرا بدون پشتیبانی مداوم امریکا، هیچ توافقی میان اسراییل و حماس پایدار نخواهد ماند. انتصار در ادامه گفت وگویش با اعتماد تاکید کرد: ازسوی دیگر، پیرو گزارش های منتشر شده مبنی بر اینکه واشنگتن در تلاش است با ارایه برخی امتیازات، حماس را به پذیرش مفاد طرح پیشنهادی وادار کند باید توضیح داد که در صورت تحقق این سناریو، حماس احتمالا همچنان به عنوان یک بازیگر داخلی در صحنه فلسطین حضور خواهد داشت، اما قدرت و نفوذ سابق خود را از دست خواهد داد. در مقابل، گروه وابسته به محمود عباس یا همان تشکیلات خودگران که اداره کرانه باختری را برعهده دارد، موقعیت قدرتمندتری پیدا خواهد کرد و تلاش می کند با گسترش حضور خود در غزه، جایگاهش را تثبیت کند و درنهایت حماس را به حاشیه براند.

به گفته انتصار، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز در سخنرانی اخیر خود در سازمان ملل صراحتا گفت که در آینده، حماس نقشی در اداره سیاسی غزه نخواهد داشت و تنها می تواند در قالب یک جنبش فرهنگی یا مذهبی فعالیت کند. حال نیز اگر امریکا و اسراییل از این روند حمایت کنند که احتمال آن بسیار زیاد است، چشم انداز و آینده فعالیت های سیاسی حماس به عنوان یک نیروی مقاومت، دست کم در کوتاه مدت، چندان روشن نخواهد بود. این تحلیلگر مسائل خاورمیانه درخصوص اخبار ادعایی در راستای ارایه امتیازاتی ازسوی واشنگتن به حماس، در قبال پذیرش طرح صلح ترامپ نیز تشریح کرد: باید نسبت به انتشار این قبیل ادعاها در رسانه ها محتاط بود. بسیاری از این مطالب، منابع معتبری ندارند و بیشتر با هدف فشار بر افکار عمومی و تاثیرگذاری روانی بر فضای مذاکرات منتشر می شوند. هنوز مشخص نیست که آنچه گفته می شود، همان شروط قطعی و مورد توافق حماس و اسراییل است یا صرفا گمانه زنی رسانه ای.

با این حال، اگر مفاد منتشرشده واقعیت داشته باشد و حماس عملا آن را پذیرفته باشد، باید گفت چه بخواهیم چه نخواهیم این گروه در مقطع کنونی از نظر نظامی آسیب جدی دیده است. شاید در آینده بتواند بازسازی شود یا ساختار خود را احیا کند، اما در حال حاضر ظاهرا به این نتیجه رسیده که ادامه مقاومت نظامی ممکن نیست و باید با عقب نشینی موقت، فرصتی برای تنفس و بازسازی خود فراهم کند.

این استاد بازنشسته دانشگاه آلابامای جنوبی در پاسخ به دیگر پرسش اعتماد درباره احتمال پافشاری حماس بر مواضع و شروط اعلامی خود در قبال اسراییل خاطرنشان کرد: اگر حماس همچنان بر شروط خود از جمله پایان جنگ در برابر آزادی اسرا و حفظ سلاح هایش پافشاری کند، واکنش اسراییل قابل پیش بینی است و آن ازسرگیری بمباران ها و تشدید حملات نظامی با حمایت کامل امریکا است.

به اعتقاد من به نظر می رسد هدف نهایی اسراییل، نابودی کامل غزه به عنوان سرزمینی غیرقابل زیست است و آنچه امروز در این منطقه می بینیم، از حیث ویرانی و تلفات انسانی، تفاوت چندانی با اثرات یک حمله اتمی ندارد. تصاویر روزانه از غزه گویای واقعیت سرزمینی است که در آن زندگی مردم به نابودی کشیده شده و کشتار فلسطینیان با شدت ادامه دارد. به باور انتصار اسراییل اکنون خود را در موقعیتی می بیند که به بخش عمده اهدافش دست یافته: فلج کردن کامل ساختار اجتماعی و عمرانی غزه و بی اعتنایی به اعتراض های جهانی که گرچه فراوان است، اما اثر عملی چندانی ندارد.

بر این اساس، اسراییل نه تنها در مسیر فعلی خود متوقف نخواهد شد، بلکه احتمالا سیاست گسترش نفوذ و قدرتش را فراتر از مرزهای کنونی نیز ادامه خواهد داد، چراکه رویکرد کلی تل آویو این است که سیاست های بلندمدت خود را در راستای گسترش مرزهایش پیگیری کند و به چنین سیاستی همچنان ادامه خواهد داد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه در ادامه در این زمینه که چقدر احتمال دارد فشارهای اعمالی ازسوی ترامپ رویکرد اسراییل را تحت تاثیر قرار دهد، این گونه ارزیابی کرد که سابقه فعالیت های ترامپ نشان می دهد که تمرکز فکری او بیش از چندثانیه طول نمی کشد و به ندرت برای مسائل پیچیده و طولانی مدت، ازجمله حل و فصل بحران فلسطین و اسراییل، برنامه ریزی دقیق دارد. او بیشتر به حرکات پوپولیستی و اقدام های مردم پسند و پرهیاهو می پردازد تا به سیاست گذاری سیستماتیک حتی در بلندمدت. بنابراین، به نظر می رسد نتانیاهو نیز به خوبی از این واقعیت آگاه است و می داند فشارهایی که برخی تحلیلگران از سوی ترامپ متصور هستند، در عمل نمی تواند اسراییل را به انعطاف واقعی و طولانی مدت وادار کند.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوالی درخصوص ماحصل نقش سایر بازیگران بالاخص مصر و ترکیه در مذاکرات صلح غزه به عنوان مهم ترین حامیان طرح ادعایی ترامپ گفت: به باور من اهرم اعراب در این معادله صرفا اقتصادی و مشخصا منابع اقتصادی است که همواره دراختیارشان بوده است. اما از نظر سیاسی این کشورها اهرم های مشخص و قاطعی ندارند و از نظر نظامی نیز عملا قدرتی برای اعمال فشار ندارند، بنابراین به نظر می رسد مهم ترین ابزار آنها در درجه اول پول و منابع مالی عظیم است و بس.

به گفته انتصار در این میان اما ترکیه وضعیت متفاوتی دارد: آنکارا همواره در موضوعات منطقه ای نقش آفرینی کرده و برای پیشبرد سیاست های خود در خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز برنامه های مشخصی دارد. درنتیجه هر اندازه فضای صلح در خاورمیانه تثبیت شود، سیاست های توسعه طلبانه ترکیه تسهیل می شود؛ به ویژه در مورد سوریه، جایی که رقابت موثری میان ترکیه و اسراییل وجود دارد. اگر دو بازیگر در این عرصه نیز موفق به دستیابی به توافق شوند و عملا سوریه را به دو قطب تحت نفوذ خوده تقسیم کنند، نتیجه ای فاجعه بار برای یکپارچگی و ثبات شام حاصل خواهد شد.

این استاد برجسته دانشگاه در ادامه گفت وگویش خاطرنشان کرد: به طور خلاصه، ابزار اصلی کشورهای عرب و ترکیه برای واداشتن حماس به پذیرش شروط، بیشتر ابزارهای مالی و سیاسی نرم است؛ اعراب از نظر نظامی نیز به شدت زیر چتر نفوذ و رابطه گسترده با اسراییل قرار دارند و مناسباتشان با تل آویو پس از 7 اکتبر نیز وسیع تر شده است. درنهایت، باید اشاره کرد که صلح منطقه ای به نفع سیاست های توسعه طلبانه ترکیه است؛ زیرا در صورت برقراری ثبات نسبی، اسراییل می تواند تمرکز بیشتری بر موضوعاتی مانند سوریه و حوزه آسیای مرکزی داشته باشد و به گسترش نفوذ خود در این عرصه ها ادامه دهد.

انتصار در پاسخ به سوالی در این مورد که چقدر احتمال دارد به واسطه نهایی شدن طرح ادعایی ترامپ در غزه، معادلات منطقه به واسطه اجرا شدن احتمالی معامله قرن 21 تحت تاثیر قرار گیرد، تصریح کرد: فراموش نکنیم در میان کشورهای منطقه، اختلافات داخلی و رقابت های دیرینه همچنان شدید است و تاکنون هیچ نمونه ای از صلح پایدار میان طرف های درگیر در این سطح وجود نداشته است. با این حال، اگر فرض کنیم که این بار صلح در غزه دوام پیدا کند، بی تردید می تواند نقشه سیاسی و جغرافیایی خاورمیانه را دستخوش تغییر کند و موقعیت ایران را نیز به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای تحت تاثیر قرار دهد. با این وجود، نمی توان تاثیرات بالقوه چنین توافقی را نادیده گرفت، زیرا در صورت تحقق توافق صلح در غزه، توازن قدرت در منطقه به طور قابل توجهی تغییر خواهد کرد.

انتصار در ادامه و درباره تحلیل ها درباره تعجیل ترامپ برای توافق با حماس تشریح کرد: گروهی هدف اصلی ترامپ از ارایه طرح صلح را کسب جایزه نوبل صلح می دانند و به همین دلیل، می گویند که رییس جمهوری امریکا به همین دلیل درگیر جزییات نشده است. با این حال، گروهی دیگر نگاهی متفاوت دارند و با اشاره به نقش جرد کوشنر، داماد ترامپ معتقدند این توافق 20 ماده ای می تواند آغازگر فصل تازه ای در خاورمیانه باشد، اما به باور من ظاهرا این دو دیدگاه لزوما ضد یکدیگر نیستند. از یک سو، ترامپ در تلاش است هرچه سریع تر طرحی را به نتیجه برساند و شانس خود را برای دریافت جایزه نوبل صلح افزایش دهد؛ ازسوی دیگر، نزدیکان و حامیانش در امریکا به دنبال استفاده از این توافق برای تغییر توازن قدرت منطقه ای در بلندمدت هستند، به ویژه با هدف کنترل منابع خاورمیانه و نفت کشورهای حاشیه خلیج فارس.

به گفته انتصار در واقع، این توافق فراتر از مرزهای خاورمیانه و روابط اسراییل و کشورهای عربی است و باید آن را در چارچوب بازی قدرت بین امریکا و رقبای اصلی اش یعنی چین تحلیل کرد. هدف امریکا، ازجمله ترامپ و تیمش، این است که نقش آفرینی چین به عنوان رقیبی دیرینه در منطقه را کمرنگ کند. از این منظر، کنترل منابع انرژی منطقه و محدود کردن قدرت چین در خاورمیانه، اهمیت بیشتری برای واشنگتن دارد تا رضایت عربستان یا قطر به عنوان متحدان منطقه ای این بازیگر.

به این ترتیب، هم بحث جایزه نوبل صلح ترامپ و هم تغییر معادلات منطقه ای، هر دو زیرمجموعه ای از تقابل راهبردی امریکا و چین در خاورمیانه هستند. در درون امریکا، این موضوعات مورد بحث طولانی و جدی قرار دارد، اما در خود منطقه و حتی در ایران، این موضوع یعنی رقابت جدی پکن و واشنگتن هنوز بحثی فرعی و کم اهمیت است.

این استاد برجسته دانشگاه در ادامه گفت: درخصوص آینده طرح صلح غزه اما پیش بینی من این است که اگر این توافق مطابق خواسته های امریکا و اسراییل اجرایی شود، معادلات خاورمیانه به شدت تغییر خواهد کرد. ایران نیز قطعا از وقوع چنین شرایطی متاثر خواهد شد. از طرفی به لحاظ تاریخی نیز، احتمال موفقیت و شکست چنین طرحی به یک میزان است و بسان دو لبه قیچی است، چراکه تاریخ خاورمیانه نشان داده چنین توافق هایی صرفا روی کاغذ باقی خواهند ماند. به جز توافق صلح مصر و اسراییل که این طرح صلح نیز اگرچه به صورت نسبی میان دو بازیگر ثبات ایجاد کرد، اما صلحی پایدار و اثرگذار نبود و صرفا احتمال درگیری مجدد را نیز کاهش داد.