جایزه نوبل، نماد بزرگترین دستاوردهای بشری در علم و صلح است، اما پشت پرده شکوه آن، حقایق کمتر شنیده شده و شگفت انگیزی نهفته است. از نادیده گرفته شدن دانشمندان برجسته گرفته تا رازهای شخصی برندگان، این واقعیت ها دیدگاه شما را نسبت به این جایزه معتبر دگرگون خواهند کرد.

ماری کوری تنها فردی است که در تاریخ جایزه نوبل در دو رشته مختلف علوم طبیعی، جایزه دریافت کرده است، فیزیک در 1903 و شیمی در 1911، اما همسرش، پیر، در اولین جایزه نوبل او شریک بود. ماری کوری این جوایز را برای کار پیشگامانه اش بر روی رادیواکتیویته و کشف عناصر جدید کسب کرد.

دختر او، ایرن ژولیو-کوری، این سنت را ادامه داد و در سال 1935 به همراه همسرش، فردریک، برای کشف رادیواکتیویته مصنوعی (تولید ایزوتوپ های رادیواکتیو مصنوعی در آزمایشگاه)، جایزه نوبل شیمی را دریافت کرد.در طول دو نسل، خانواده کوری به یکی از مشهورترین سلسله های برنده جایزه نوبل در تاریخ علم تبدیل شدند و در مجموع پنج جایزه نوبل کسب کردند.

در توافق نامه طلاق سال 1919، آلبرت اینشتین به همسر وقت خود، میلووا ماریچ، قول داد که تمام پول جایزه نوبل آینده خود را به او خواهد داد، این در حالی بود که اینشتین هنوز جایزه ای نبرده بود. وقتی اینشتین در نهایت در سال 1921 برنده جایزه نوبل شد، پول را طبق وعده به ماریچ و فرزندانشان متقل کرد.

کمیته جایزه نوبل بارها تئوری نسبیت اینشتین را رد کرد، زیرا از نظر آن ها بیش از حد فرضی و نظری بود؛ آن ها شواهد تجربی را ترجیح می دادند. تنها زمانی که فشار از سوی جامعه علمی بین المللی افزایش یافت، اینشتین جایزه نوبل خود در سال 1921 را دریافت کرد، اما نه برای تئوری نسبیت، بلکه برای تئوری اثر فوتوالکتریک که قابل اندازه گیری و تأیید بود.

حتی در مراسم اهدای جایزه، که کمیته نوبل توجیه خود برای اهدای جایزه را ارائه کرد، از ذکر تئوری بنیادی اینشتین در مورد قانون جاذبه و ارتباط آن با نیروهای طبیعت اجتناب کردند. آن ها همچنان آن را رد کردند. اما این نظریه کماکان نحوه نگرش دانشمندان به بسیاری از جنبه های جهان طبیعی را شکل می دهد.

یک افسانه رایج وجود دارد که آلفرد نوبل تصمیم گرفت جایزه ای را به ریاضیات اختصاص ندهد، زیرا همسرش با یک ریاضیدان رابطه داشته است. این داستان غلط است؛ نوبل حتی هرگز ازدواج نکرده بود. محتمل تر است که نوبل ریاضیات را به عنوان چیزی که مستقیماً برای بشریت مفید باشد (که یکی از معیارهای اصلی جایزه بود)، تلقی نکرده و به همین دلیل آن را از بنیاد خود حذف کرده است. اولین جوایز نوبل در سال 1901 اعطا شدند. تا به امروز، مردم تعجب می کنند که چرا جایزه ای برای ریاضیات و اخیراً برای علوم کامپیوتر وجود ندارد.

لیز مایتنر در کشف شکافت هسته ای نقش اساسی داشت، اما جایزه نوبل به جای او به اتو هان، شیمی دان، اعطا شد. مایتنر در مجموع 48 بار برای این جایزه نامزد شد و هرگز برنده نشد. جوسلین بل برنل نیز تجربه مشابهی با کشف تپ اخترها (Pulsars) داشت که نوعی ستاره نوترونی هستند. کشف او با جایزه نوبل فیزیک به رسمیت شناخته شد، اما این جایزه به استاد راهنمای دکترای بل برنل، آنتونی هیوش رسید. جایزه آن سال بین دو مرد، هیوش و مارتین رایل، تقسیم شد.

سهم تعیین کننده بل برنل در سطح بین المللی تأیید شده بود اما توسط کمیته نوبل نادیده گرفته شد. هر دو مورد بل برنل و مایتنر، نمونه هایی از مشکل ساختاری و نابرابری محسوب می شوند که زنان همچنان در علم با آن روبرو هستند.

مدال های جایزه نوبل فراتر از حوزه علم، ارزش ویژه ای برای مردم دارند. مدال نوبل فرانسیس کریک پس از مرگش در سال 2013، توسط وارثانش برای پرداخت بدهی های مالیاتی به حراج گذاشته شد. این حراج بیش از 2 میلیون دلار (امروزه تقریباً 1.7 میلیون یورو) به همراه داشت.

کریک این مدال را در سال 1962 برای کشف ساختار DNA، به همراه جیمز واتسون و موریس ویلکینز دریافت کرده بود. این مورد نیز مثالی از نادیده گرفته شدن یک محقق زن است، رزالیند فرانکلین سهم قابل توجهی در رمزگشایی ساختار مارپیچ دوگانه DNA داشت، اما در سال 1958 در سن 37 سالگی بر اثر سرطان تخمدان درگذشت. همکاران مرد او، به ویژه ویلکینز، رابطه پرتنشی با فرانکلین داشتند و هنگام اهدای جایزه در سال 1962 و پس از آن، سهم او را نادیده گرفتند. در سال 2014، واتسون نیز مدال نوبل خود را به حراج گذاشت که با قیمت حدود 4.8 میلیون دلار فروخته شد. مالک جدید بعداً این جایزه را به واتسون بازگرداند.

جایزه نوبل هرگز به طور رسمی لغو نشده است، حتی زمانی که علم مربوطه بعداً اشتباه از آب درآمده باشد. یکی از این موارد مربوط به پزشک دانمارکی، یوهانس فیبیگر است که در سال 1926 جایزه نوبل پزشکی را برای کشف اینکه کرم ها باعث سرطان می شوند، دریافت کرد. علم او بعدها رد شد.

آنتونی اِگاس مونیز برای توسعه روش لوبوتومی، جایزه دریافت کرد؛ رویه ای که در آن اعصاب در لوب پیشانی مغز برای درمان بیماری های روانی قطع می شد. مونیز این جایزه پزشکی را در سال 1949 دریافت کرد. روش لوبوتومی مدت هاست که بی اثر و مضر تلقی می شود. اخیراً، مقالات تحقیقاتی برندگان نوبل، مانند کارهای گرگ سمنزا (که جایزه پزشکی را در سال 2019 برد)، پس گرفته شده اند، اگرچه جایزه او همچنان پابرجا مانده است.

برخی از برندگان جوایز نیز پس از دریافت نوبل، عقاید بحث برانگیز و گاهی عجیبی را بیان کرده اند: لینوس پاولینگ (شیمی در 1954؛ صلح در 1962) تا سنین پیری از یک تز غیرمنطقی در مورد مزایای دوزهای بالای ویتامین C در برابر تقریباً همه بیماری ها دفاع می کرد. کاری مولیس (شیمی در 1993) تئوری های توطئه درباره ایدز را ترویج می داد و آشکارا به بشقاب پرنده ها (UFO) اعتقاد داشت. و ویلیام شاکلی (فیزیک در 1956) با عقاید نژادپرستانه و اصلاح نژادی (Eugenic) خود جنجال آفرین شد.