مریم انجم روز در اعتماد نوشت: در دنیای امروز، آموزش دیگر یک امتیاز یا امکان انتخابی نیست، بلکه حقی بنیادین و ابزار اصلی توسعه پایدار و عدالت اجتماعی محسوب می شود. اما وقتی از عدالت آموزشی سخن می گوییم، صرفا منظورمان برابری در دسترسی به مدرسه نیست، بلکه بحثی فراتر از حضور فیزیکی در کلاس درس را مطرح می کنیم: کیفیت آموزش، امکانات آموزشی، نقش معلمان، محتوای درسی و حتی فضای روانی یادگیری، همه در این عدالت دخیلند.

در ایران، نظام آموزش و پرورش سال هاست با معضلاتی ساختاری و مزمن دست وپنجه نرم می کند. یکی از اساسی ترین چالش ها، نبود عدالت آموزشی در سطوح مختلف است؛ موضوعی که به رغم تأکیدات مکرر سیاستگذاران و اسناد بالادستی، هنوز در عمل محقق نشده و به دغدغه ای ملی بدل شده است.

تبعیض جغرافیایی؛ از کجا تا کجا؟! - در حال حاضر، فاصله آموزشی میان استان ها و حتی میان مناطق شهری و روستایی به قدری گسترده است که می توان گفت دانش آموزان در یک کشور و زیر یک پرچم، اما در دو دنیای کاملا متفاوت تحصیل می کنند.

در حالی که دانش آموزان پایتخت از مدارس هوشمند، کلاس های فوق برنامه، معلمان با تجربه و منابع متنوع بهره مند هستند، در مناطق محروم، کلاس های چندپایه، نبود معلم متخصص، کمبود تجهیزات ابتدایی و حتی نداشتن سیستم گرمایشی مناسب، واقعیتی تلخ اما رایج است. این شکاف، نه تنها کیفیت یادگیری را کاهش می دهد، بلکه چرخه نابرابری اجتماعی را بازتولید می کند. کودکی که در سیستان وبلوچستان یا خوزستان با کمترین امکانات تحصیل می کند، در رقابت کنکور با همتای تهرانی خود، نه با تفاوت استعداد، بلکه با شکاف امکانات می بازد.

عدالت آموزشی فقط توزیع کتاب و صندلی نیست…- عدالت آموزشی تنها به معنای برابری در ورودی نیست، بلکه برابری در خروجی را نیز شامل می شود.

اگر همه دانش آموزان وارد مدرسه شوند، اما عده ای به دلیل فقر، تبعیض زبانی، نابرابری جنسیتی یا معلولیت، نتوانند از فرصت آموزش باکیفیت بهره مند شوند، عدالت آموزشی محقق نشده است. در بسیاری از مناطق، دانش آموزان با زبان مادری متفاوت، مجبور به یادگیری با زبانی رسمی هستند که نه در خانه با آن صحبت می کنند و نه در فرهنگ بومی شان جایگاهی دارد.

نتیجه، افت تحصیلی، ترک تحصیل و از دست رفتن استعدادهایی است که می توانستند آینده ساز کشور باشند. معلمان، ستون فقرات هر نظام آموزشی اند. اما تا زمانی که امنیت شغلی، رفاه نسبی و حمایت حرفه ای برای معلمان فراهم نشود، نمی توان انتظار عدالت آموزشی داشت.

معلمی که دغدغه معیشت دارد یا به دلیل سیاست های ناکارآمد، انگیزه اش را از دست داده، نمی تواند نقش واقعی خود را ایفا کند. از سوی دیگر، سیاست های آموزشی باید مبتنی بر داده، نیازسنجی محلی و رویکردی مشارکتی باشد. تمرکزگرایی در تصمیم گیری وعدم تفویض اختیار به مناطق، یکی از دلایل شکست طرح های آموزشی عدالت محور در کشور بوده است.

رسیدن به عدالت آموزشی، فرآیندی پیچیده و بلندمدت است، اما بدون اراده سیاسی و مشارکت اجتماعی، محقق نخواهد شد. راهکارها می تواند شامل موارد زیر باشد:

1- تخصیص بودجه عادلانه بر اساس نیازهای منطقه ای نه صرفا جمعیت.

2- توسعه آموزش دو زبانه در مناطق قومیتی برای کاهش افت تحصیلی.

3- بهبود شرایط معیشتی معلمان و ارتقای جایگاه اجتماعی آنان.

4- سرمایه گذاری در زیرساخت مدارس روستایی و مناطق محروم.

5- ایجاد نظام نظارت علمی و داده محور برای شناسایی شکاف ها و تدوین راهکارهای متناسب.

و در نهایت، باید بپذیریم که هیچ جامعه ای بدون عدالت آموزشی، به توسعه پایدار، کاهش فقر و انسجام اجتماعی دست نخواهد یافت. آموزش، نردبانی است که اگر تنها برای عده ای قابل دسترس باشد، آینده ای برابر برای همگان ساخته نخواهد شد.