فرارو- کرمانشاه که زمانی به سرزمین سراب ها معروف بود، حالا سراب نیلوفرش را از دست داده؛ اما این اولین و آخرین سراب خشک شده در کرمانشاه نیست.

به گزارش فرارو، بر روی یک تابلو با پس زمینه سبزرنگ نوشته شده است: آبتنی و شنا در این مکان اکیداً ممنوع است . میله های سبزرنگی از این محیط محافظت می کنند و تصور می شود که با پیش روی به سمت آن، حوضچه ای عمیق از آب دیده خواهد شد. با این حال، چند متر مانده به میله ها، تنها خاک خشکی دیده می شود و حتی نشانی از قطره ای آب وجود ندارد. این وضعیت مربوط به سراب نیلوفر در کرمانشاه است که به تازگی به طور کامل خشک شده است. دلایل خشکی این سراب، مشکلاتی هستند که می توانند منجر به خشک شدن سایر سراب های باقی مانده نیز شوند؛ مشکلاتی که همه آن ها مرتبط با تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیستند.

این روزها خبر خشک شدن دریاچه ها، رودخانه، تالاب ها و حالا سراب ها از گوشه و کنار محیط زیست ایران به گوش می رسد. در این میان، کمتر نامی از کرمانشاه برده می شد تا اینکه محمدحسین فلاحتی، رییس اداره محیط زیست کرمانشاه، خبر داد: سراب نیلوفر نیز که تا چندی قبل مقداری آب داشت، اکنون خشک شده است. البته تالاب نیلوفر در سال های 94 و 97 هم به دلیل کاهش شدید بارش ها خشک شده بود و برخی گونه های گیاهی و جانوری آن آسیب دیدند. اما، سراب نیلوفر تنها سراب مهم کرمانشاه نیست. این شهر بیش از 100 سراب و تالاب مهم را در خود جا داده است که برخی از آن ها ممکن است حتی نام آشناتر باشند. به عنوان مثال تالاب هشیلان که می گویند در خطر است.

اما دلیل خشک شدن سراب نیلوفر به شکل نوعی چیست؟ در سال 1400 که تالاب یا سراب نیلوفر با خطر خشک شدن مواجه شد، فلاحتی گفت: برای جلوگیری از خشک شدن احتمالی تالاب ها علاوه بر رایزنی با سازمان آب برای افزایش دبی تالاب ها تا حد ممکن، محدودیت هایی را در برداشت آب حاشیه تالاب ها اعمال می کنیم. این مساله دو رکن مهم را به پرسش می کشد؛ اول اینکه آیا حقابه سراب نیلوفر در این سال ها تامین شده است؟ و دوم اینکه آیا برداشت آب از اطراف آن کنترل شده بوده؟

حالا پس از گذشت 4 سال، سراب نیلوفر خشک شد و یکی از دلایل آن چاه های غیرمجاز در اطراف سراب نیلوفر است. درواقع برداشت های بی رویه و غیرمجاز از سفره های زیرزمینی در مناطق مجاور موجب کاهش شدید سطح آب زیرزمینی و از بین رفتن جریان طبیعی آب در این منطقه شده است. به بیانی وقتی ورودی آب کمتر از برداشت باشد، خشک شدن سراب اجتناب ناپذیر است.

این مساله به عنوان عاملی انسانی در کنار عوامل اقلیمی قرار گرفته است. کاهش محسوس بارندگی و تداوم خشکسالی های چندساله یکی دیگر از مهم ترین دلایل خشک شدن سراب نیلوفر است. این در حالی است که در مرداد ماه سال جاری فلاحتی هشدار داده بود که: اگر سراب نیلوفر تا اوایل شهریور خشک نشود، بعد از آن با پایان فصل آبیاری و کشاورزی و کاهش مصرف آب از منابع زیرزمینی اطراف سراب، احتمال برگشت آب به سراب نیلوفر و خشک نشدن آن وجود دارد.

تصاویری که از سراب نیلوفر در دهه های گذشته باقی مانده است، سطح آن را مملو از گل های نیلوفری نشان می دهد که در فصل گرم سال شکوفه می زد و گل می داد. اما، با وجود اقداماتی که برخی از فعالان محیط زیست انجام دادند تا این گل ها را زنده کنند، آخرین تلاش ها در سال 1401 بی اثر ماند و گل های نیلوفر این سراب برای همیشه از دست رفت. نکته این است که گل نیلوفر این سراب تنها گل نیلوفر زرد دنیا بود، اما حتی پس از تلاش های فعالان محیط زیست این نوع نیلوفر دیگر نمایان نشد و تنها تعداد کمی نیلوفرهای آبی صورتی رنگ، هراز گاهی رشد می کرد. دانیال کهریزی عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه که برای احیای این نوع گل اهتمام ورزیده بود گفت: رهاسازی گل های نیلوفر گل زرد در سراب نیلوفر به دلیل اینکه این سراب مدام خشک می شود ادامه نیافت. اما از بین رفتن نیلوفر آبی زرد رنگ در این سراب تنها یکی از دلایل اهمیت آن است.

سراب نیلوفر یکی از مهم ترین اماکن تفریحی و گردشگری کرمانشاه بود. راضیه، زن 38 ساله ای که بارها به کرمانشاه سفر کرده گفت: از اواخر دهه 70 تا امسال تقریبا سالی یکبار به کرمانشاه رفتم و هر بار به سراب نیلوفر سر زدم. این سراب را دوست داشتم چون مرا به یاد تاریخ ایران باستان و سنگ نگاره های هخامنشیان و ساسانیان می اندازد. اما، از دهه 80 به بعد، روند خشک شدن سراب کاملا مشهود شد. این سراب که روزگاری بیش از 25 متر عمق داشت، آنقدر کوتاه قامت شد که فقط به کف پا می رسید. حالا هم که خبر امده به طور کلی خشک شده است.

بنابراین به نظر می رسد کرمانشاه یکی از اماکن گردشگری خود را از دست داد. با این وجود که اطراف این سراب امکاناتی برای گردشگران فراهم شده بود و این مساله سببی بود که هربار گردشگری بیشتری به سوی آن جذب شود.

به جز مرگ گل های نیلوفر و از بین رفتن یک نقطه گردشگری باید به مساله ای مهم تر نیز اشاره شود؛ مرگ سراب نیلوفر به معنای مرگ اکوسیستم و گونه های جانوری نیز هست. در سال های 94 و 97 که تالاب هشیلان خشک شد، یک گونه سگ آبی از دست رفت. در سال 1400 فلاحتی گفت: ما خاطره خوبی از خشک شدن تالاب ها نداریم… ما یک گونه جانوری سگ آبی در تالاب هشیلان داشتیم که از بین رفت و دیگر این گونه را در تالاب های استان نداریم. حالا با خشک شدن کامل سراب نیلوفر مجددا او اشاره کرد: سراب نیلوفر تنها یک جاذبه گردشگری نبود؛ زیستگاه طبیعی ده ها گونه جانوری، پرندگان بومی و گیاهان خاص منطقه بود که اکنون حیات آن ها با تهدید جدی مواجه است.

احیای سراب نیلوفر کرمانشاه در شرایط کنونی، با وجود چالش های متعدد، همچنان ممکن است. محمدحسین فلاحتی، رییس اداره محیط زیست کرمانشاه، تأکید کرده است که برای احیای این سراب، باید برداشت های غیرمجاز آب کنترل و مدیریت شوند. او همچنین از بررسی راهکارهای تغذیه مصنوعی و کنترل برداشت آب در حوضه آبریز سراب نیلوفر خبر داده است، اما این طرح ها نیازمند همکاری بین بخشی و تأمین اعتبارات ملی هستند. با این حال، کارشناسان نسبت به کارآمدی چنین طرح هایی تردید دارند و معتقدند تا زمانی که برداشت های غیرمجاز و مصرف بی رویه آب کنترل نشود، احیای سراب ها در حد شعار باقی خواهد ماند.