فرارو- پس از حدود دو سال جنگ فرسایشی در نوار غزه، تحولی غیرمنتظره در روند صلح شکل گرفت. حماس در بیانیه ای اعلام کرد که در اصل با آزادی تمامی اسیران و نیز واگذاری اداره غزه به یک دولت تکنوکرات فلسطینی موافق است.

به گزارش فرارو، این موضع تازه در پی رونمایی از طرح صلح 20 ماده ای دونالد ترامپ در واشنگتن و در حضور بنیامین نتانیاهو مطرح شد؛ اقدامی که ناظران می توانند آن را نقطه عطفی در چشم انداز آیندهٔ مناقشه ارزیابی کنند.

دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، با لحنی تند و قاطع هشدار داد که در صورت ناکامی توافق پیشنهادی، جهنمی بی سابقه در انتظار حماس خواهد بود. ترامپ در پیامی مستقیم در تروث سوشال از حماس خواست فوراً همهٔ گروگان ها حتی اجساد را آزاد کند و مهلتی مشخص تعیین کرد: توافق باید تا عصر یکشنبه به وقت واشنگتن حاصل شود.

پاسخ حماس، هرچند محتاطانه ولی در مجموع مثبت گزارش شد؛ این جنبش اعلام کرد که آماده است تبادل را براساس فرمول ارائه شده بررسی کند. ترامپ این واکنش را اثبات درستی رویکرد خود دانست و گفت که از بیانیهٔ تازهٔ حماس نتیجه می گیرد آنان آمادهٔ صلحی پایدار هستند. ترامپ همچنین از مقامات اسراییل خواست فوراً بمباران غزه را متوقف کنند تا امکان بازگرداندن گروگان ها به سلامت و به سرعت فراهم شود. او این روند را فراتر از یک معاهده محلی توصیف کرد و افزود: این فقط دربارهٔ غزه نیست؛ دربارهٔ صلحی است که سال ها در خاورمیانه جست وجو شده.

دفتر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، در بیانیه ای اعلام کرد که در پی پاسخ حماس، اسراییل آماده است فوراً فاز نخست طرح ترامپ را برای آزادی تمام گروگان ها اجرا کند. بیانیه تاکید کرد که تل آویو در هماهنگی کامل با رییس جمهور ترامپ و تیمش برای پایان دادن به جنگ طبق اصولی که با دیدگاه او همخوان است عمل خواهد کرد.

با این حال، نتانیاهو در سخنرانی به زبان عبری خطاب به مردم اسراییل صراحتاً اعلام کرد که با تشکیل دولت فلسطینی موافقت نکرده و تصریح کرد نیروهای اسراییلی در بیشتر مناطق غزه به صورت مستمر باقی خواهند ماند. هم زمان عملیات هوایی علیه اهدافی در غزه ادامه یافت و منابع پزشکی محلی گزارش دادند که دست کم 72 فلسطینی روز جمعه کشته شدند. این ترکیب اظهارات نشان دهنده تلاش اسراییل برای هم زمان جلوه دادن همکاری دیپلماتیک با ابتکار ترامپ و حفظ مواضع امنیتی و سرزمینی اش است؛ خواسته ای که می تواند پیامدهای فوری بر امکان اجرای تبادل گروگان ها و چشم انداز آشتی منطقه ای داشته باشد.

الف زمان بندی؛ ترامپ آزادی گروگان ها را ظرف 72 ساعت و تحت توقف عملیات اسراییل می خواهد، اما هنوز مشخص نیست چه نهادی آتش بس را نظارت می کند یا عبور ایمن را در میدان جنگ تضمین خواهد کرد؛ ابهامی که می تواند با کوچک ترین نقض فرو بریزد.

ب حاکمیت؛ حماس دوباره اعلام کرده آماده است ادارهٔ غزه را به نهادی تکنوکرات و فلسطینی بسپارد که بر پایهٔ اجماع ملی و با حمایت عربی و اسلامی شکل گیرد. اما ایدهٔ ترامپ دربارهٔ یک هیئت صلح خارجی به صراحت رد شده است. موسی ابومرزوق به الجزیره گفت: هرگز نمی پذیریم کسی غیر فلسطینی بر فلسطینیان کنترل داشته باشد و انتصاب تونی بلر را به ویژه به دلیل جنگ عراق ناخوشایند دانست. شکاف میان نظارت خارجی و مشروعیت داخلی همچنان حل نشده است.

ج خلع سلاح: طرح ترامپ خواستار خلع سلاح حماس و حذف آن از ادارهٔ غزه است. برای نتانیاهو این شرط حیاتی است، اما بیانیهٔ حماس کوچک ترین اشاره ای به آن نکرده و ناظران می گویند واگذاری سلاح بدون تضمین سیاسی در چشم حماس به معنای تسلیم است.

چند تحول تازه نشان دهندهٔ تغییر معنادار در رویکرد ایالات متحده و شخص دونالد ترامپ نسبت به بحران فلسطین است. رییس جمهور آمریکا در موضعی کم سابقه با الحاق کرانهٔ باختری مخالفت کرده و واکنشی تند به حملهٔ اخیر اسراییل به قطر نشان داده که نتانیاهو را ناچار به عذرخواهی کرده است. هم زمان جزییات طرح جدید او برای غزه منتشر شده که تفاوتی آشکار با پیشنهادهای پیشین واشنگتن دارد.

طرح های قبلی آمریکا، از تبدیل غزه به ریویِرای خاورمیانه یا منطقهٔ اقتصادی هوشمند و تشویق به اسکان داوطلبانه گرفته تا آتش بس های موقت و تبادل اسرا بدون پرداختن به پایان واقعی جنگ، همواره با بدگمانی روبه رو می شدند و در نهایت زیر فشار ادامهٔ جنگ و موج مخالفت جهانی فرو می پاشیدند. اکنون اما، ترکیب مخالفت ترامپ با برخی سیاست های سختگیرانهٔ اسراییل و ارائهٔ طرحی متفاوت برای غزه، نشانهٔ تلاش جدید برای تغییر قواعد بازی و یافتن راهکاری پایدارتر است.

طرح سپتامبر دونالد ترامپ که تازه ترین ابتکار او برای حل بحران غزه توصیف می شود، یکپارچه تر از طرح های پیشین آمریکا جلوه می کند و نه تنها پایان جنگ بلکه ترتیبات پس از آن را نیز در بر می گیرد. در این طرح دیگر خبری از جابه جایی جمعیت یا ادارهٔ مستقیم آمریکایی نیست؛ تغییری که نشان از لحنی عملگراتر و تلاش برای فاصله گیری از پیشنهادهای پرحاشیهٔ گذشته دارد.

بر اساس این ابتکار، ادارهٔ غزه باید به تشکیلات خودگردان فلسطینی منتقل شود؛ امری که آشکارا با رویکرد بنیامین نتانیاهو در تضاد است. نخست وزیر اسراییل تلاش دارد هم تشکیلات و هم حماس را از صحنه کنار بزند و مانع شکل گیری هرگونه دولت فلسطینی شود. با این حال، طرح ترامپ همچنان پر از ابهام است: شورای صلح پیشنهادی در آن بی تعریف مانده، نقشهٔ راه یا جدول زمانی مشخصی برای خروج نیروهای اسراییلی ارائه نشده و روشن نیست غزه در عمل چگونه اداره خواهد شد. همین کاستی ها باعث شده ابتکار جدید با استقبال محتاطانه و مشروط از سوی بازیگران منطقه ای و بین المللی روبه رو شود.

با وجود کاستی ها و ابهامات، پیشنهاد تازهٔ دونالد ترامپ می تواند به عنوان پایه ای برای حرکت های بعدی در روند صلح مطرح شود. اورسولا فون درلاین، رییس کمیسیون اروپا، بر ضرورت اقدامات فوری انسانی تأکید کرده؛ امانوئل مکرون، رییس جمهور فرانسه، خواستار پایبندی اسراییل به تعهدات شد؛ دولت آلمان بر لزوم گام های عملی در کنار این طرح انگشت گذاشت و اسپانیا یادآور شد که باید پیوندی روشن میان این ابتکار و چشم انداز راه حل دوکشوری برقرار شود. مجموع این پیام ها چارچوبی کلی ترسیم می کند که بر سه پایه استوار است: شفافیت در مفاد و ساختار طرح، وجود جدول زمانی الزام آور برای اجرا، و تکیه بر یک چشم انداز بین المللی برای تضمین حق تعیین سرنوشت فلسطینیان.

هم زمان، میان طرح پیشنهادی ترامپ و اعلامیهٔ نیویورک که حمایت عربستان سعودی، فرانسه و اکثریت اعضای سازمان ملل را پشت سر دارد همپوشانی های آشکاری دیده می شود. هر دو ابتکار پایان دادن به جنگ را در کانون خود قرار داده اند، اما تفاوت اصلی در شیوهٔ تحقق این هدف است: ترامپ آتش بس را منوط به توافق مذاکره شده میان طرفین می داند، درحالی که اعلامیهٔ نیویورک صراحتاً خواستار توقف فوری و دائمی درگیری هاست.

در حوزهٔ خروج نیروها نیز شکاف مهمی میان دو ابتکار دیده می شود. طرح ترامپ عقب نشینی مرحله ای و تدریجی نیروهای اسراییلی از غزه را پیشنهاد می کند، در حالی که اعلامیهٔ نیویورک بر عقب نشینی کامل و فوری تأکید دارد. علاوه بر این، طرح ترامپ فاقد جدول زمانی مشخص یا شاخص های اجرایی روشن است، اما اعلامیهٔ نیویورک چنین معیارها و شاخص هایی را به طور صریح ارائه می دهد و مسیر عملیاتی را ترسیم می کند.

در موضوع تبادل زندانیان و چگونگی برخورد با حماس نیز هر دو سند موضع گیری کرده اند. با این حال، ترامپ آیندهٔ حماس را به شکل مبهم و باز گذاشته، اما اعلامیهٔ نیویورک شروط و الزامات دقیق تر و شفاف تری دربارهٔ سرنوشت و نقش این گروه مطرح می کند. این تفاوت ها نشان می دهد که اگرچه هر دو ابتکار پایان جنگ را در کانون خود قرار داده اند، اما در نحوهٔ اجرا، زمان بندی و تعیین تکلیف بازیگران اصلی اختلافات بنیادین دارند؛ اختلافاتی که می تواند بر میزان استقبال یا مقاومت بازیگران منطقه ای تأثیر مستقیم بگذارد.

ادامهٔ جنگ غزه با تمام فجایع انسانی و اخلاقی، تنها بر عهدهٔ اسراییل نیست؛ امروز واشنگتن نیز به عنوان حامی بی قیدوشرط تل آویو بیش ازپیش در انزوا قرار گرفته و شریک این بار شده است. خروج گستردهٔ نمایندگان از مجمع عمومی سازمان ملل پیش از سخنرانی بنیامین نتانیاهو نمادی آشکار از این رد جهانی بود. هیچ کس نباید پیشنهاد ترامپ را یک گشایش بداند. این طرح نه آرزوهای فلسطینی ها را برآورده می کند و نه پایان چرخهٔ ویرانی را تضمین می کند.

تلفات انسانی، پس زمینهٔ تلخ همهٔ مانورهای سیاسی در بحران غزه است. بنا به آمار مقامات بهداشتی غزه، از اکتبر 2023 تاکنون بیش از 66 هزار فلسطینی کشته و ده ها هزار نفر دیگر زخمی شده اند و آوارگی گسترده سراسر نوار غزه را در برگرفته است. سازمان های حقوق بشری از عفو بین الملل و بتسلم تا پزشکان برای حقوق بشر و شورای حقوق بشر سازمان ملل اسراییل را به ارتکاب جنایت علیه بشریت و نسل کشی متهم کرده اند. با این همه، طرح ترامپ دربارهٔ پاسخگویی و عدالت سکوت کرده و درعوض وعدهٔ بازسازی و توسعهٔ دوباره می دهد، بی آنکه مسئول ویرانی ها را مشخص کند. منتقدان هشدار می دهند بازسازی بدون عدالت، نه صلح بلکه تثبیت کنترل را به همراه خواهد داشت؛ مسیری که می تواند چرخهٔ خشونت و بی اعتمادی را طولانی تر کند و هرگونه ابتکار سیاسی را از درون تهی سازد.

بر اساس گزارش میدل ایست مانیتور، از همین زاویه، طرح غزه دیگر یک ابتکار صلح نیست، بلکه پروژه ای ژئوپلیتیک است که سه مخاطب را یک جا راضی می کند:

الف - برای ترامپ، صحنه ای برای نمایش رهبری و بازگشت نفوذ از دست رفتهٔ آمریکا؛

ب - برای نتانیاهو، حذف آخرین نیروی بازدارندهٔ غزه و مهار کامل آن؛

ج - و برای قطر، فرصتی برای بهبود وجههٔ بین المللی اش حتی اگر بهایش فروکاستن غزه به یک قلمرو مطیع باشد.

در نهایت گزارش میدل ایست مانیتور تاکید می کند: بی پرده، این طرح نسخهٔ تازه ای از اشغال است. غزه را آزاد نمی کند، بلکه آخرین نماد دفاع از خود را می زداید. فلسطینیان را توانمند نمی سازد، بلکه خلع سلاح کرده و سرنوشت شان را به ناظران آمریکایی اسراییلی می سپارد. صلح نمی آفریند، وابستگی می سازد. در پایان، غزه شاید جاده و ساختمان داشته باشد، اما فاقد حاکمیت، فاقد بازدارندگی و بدون حق تعیین سرنوشت است. آن چه ترامپ پیشنهاد می کند آزادی نیست، بلکه آزمایشگاه حکمرانیِ پس از مقاومت است؛ جایی که سکوت به صلح تعبیر می شود و اشغال در پوشش بازسازی ادامه می یابد.