استان گیلان، با طبیعت بکر، تراکم بالای جمعیت و پذیرش میلیون ها گردشگر در سال، همواره با چالش مدیریت پسماند مواجه بوده است. حجم بالای زباله، تغییر الگوی مصرف و نبود زیرساخت های تفکیک و بازیافت، این معضل را به یک بحران زیست محیطی و اجتماعی تبدیل کرده است. در این میان، راه اندازی زباله سوزهای کوچک مقیاس و غیر استاندارد در برخی روستاهای استان، نه تنها کمکی به حل این بحران نکرده، بلکه ابعاد آن را پیچیده تر و خطرناک تر کرده است.

به گزارش مهر، با اینکه فناوری زباله سوز در برخی کشورهای توسعه یافته به عنوان یکی از ابزارهای مدیریت پسماند به کار می رود، اما استفاده از آن نیازمند استانداردهای سختگیرانه، پایش مستمر، و تجهیزات کنترلی پیشرفته است.

در مقابل، زباله سوزهایی که در مناطق روستایی گیلان مستقر شده اند، نه دارای مجوز رسمی بهره برداری محیط زیستی اند، نه تحت آزمایش های گازسنجی قرار گرفته اند و نه مشخص است چه فرآیندهای فنی و زیست محیطی برای کنترل پساب، خاکستر و گازهای سمی آن ها در نظر گرفته شده است.

نگرانی فعالان محیط زیست، کارشناسان و انجمن های محلی از آنجا ناشی می شود که این پروژه ها، بدون مطالعه علمی، بدون شفافیت در فرایند تصمیم گیری، و بدون ارزیابی دقیق اثرات محیط زیستی، در حال گسترش اند؛ آن هم در استانی که به واسطه اقلیم مرطوب و حساس، آلاینده ها به سرعت وارد چرخه های زیستی می شوند و خطرات آن دوچندان است.

علیرضا عسگری کارشناس حوزه مدیریت پسماند، با بیان نگرانی های جدی نسبت به راه اندازی زباله سوزهای کوچک و غیر استاندارد در دهستان های استان گیلان، تأکید کرد که اجرای این طرح بدون رعایت استانداردهای ملی و زیست محیطی، می تواند به معضل بزرگ تری برای سلامت مردم و محیط زیست منطقه تبدیل شود.

وی با اشاره به اینکه فناوری زباله سوز به خودی خود در دنیا کاربرد دارد اما در ابعاد و شرایطی خاص و با رعایت دقیق استانداردها قابل قبول است، گفت: مشکل اصلی این است که این زباله سوزها قرار است در ابعاد کوچک و پراکنده و بدون تجهیزات کنترلی مناسب در مناطق روستایی و دهستان ها نصب شوند که این مسئله منجر به انتشار آلاینده های زیان آور در هوا، خاک و آب خواهد شد.

این کارشناس با اشاره به اینکه سوزاندن پسماندها در فضای باز و بدون نظارت قانونی ممنوع است، اظهار داشت: متأسفانه ضعف ساختاری و کوتاهی نهادهای متولی مدیریت پسماند موجب شده مردم به ناچار پسماندهای خود را به صورت غیراصولی و در فضای باز بسوزانند که خود معضل بزرگی است.

عسگری افزود: در کشور ما استاندارد ملی شماره 22827 برای تاسیسات زباله سوز وجود دارد که باید با رعایت دقیق آن ها این فناوری اجرا شود؛ اما اکنون این استانداردها رعایت نمی شود و هیچ تضمینی وجود ندارد که آلاینده های ناشی از این زباله سوزها تحت کنترل باشد یا سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت آن ها را تأیید کرده باشند.

این کارشناس پسماند در پاسخ به پرسش درباره تأثیر نزدیکی زباله سوزها به محل سکونت مردم، گفت: فاصله استاندارد بسیار مهم است. در کشورهای پیشرفته اگر زباله سوزی در شهر مستقر باشد، استانداردهای خروجی بسیار سختگیرانه و پایش ها مداوم انجام می شود. اما اینجا چنین نظارتی وجود ندارد و نمی توان به سلامت مردم اطمینان داشت.

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت تفکیک پسماند از مبدا، گفت: بیشتر مشکل استان گیلان مربوط به پسماندتر است که حدود 70 تا 80 درصد حجم کل پسماند را تشکیل می دهد. این پسماندها باید به روش های نوین مانند خازن ها یا دایجسترها پردازش شوند تا بتوان هم انرژی تولید کرد و هم مواد قابل استفاده برای کشاورزی و صنایع دیگر به دست آورد.

وی در پایان به نبود نظارت قانونی و اجرایی اشاره کرد و گفت: تا کنون هیچ اقدام موثری در زمینه پایش و کنترل این زباله سوزها صورت نگرفته و سوال اساسی این است که برنامه مشخصی برای مدیریت بخش اصلی پسماند (تر) وجود دارد یا خیر؟ بدون پاسخ به این سوالات، اجرای چنین طرح هایی نه تنها راهگشا نیست بلکه مشکل آفرین خواهد بود.

یاسر شیخان مدیر عامل انجمن هم اندیشان و همیاران محیط زیست گیلان، با انتقاد شدید از راه اندازی این زباله سوز غیر استاندارد که در یکی از روستاهای استان گیلان قرار دارد، اعلام کرد که این موضوع تاکنون بدون پاسخ و اقدام جدی از سوی مسئولان مرتبط باقی مانده است.

شیخان با اشاره به نامه های ارسال شده از سوی انجمن های محیط زیستی به استانداری گیلان گفت: هیچ پاسخی به این نامه ها داده نشده و هیچ اقدام مؤثری برای بازبینی و پیگیری موضوع صورت نگرفته است.

وی همچنین خاطرنشان کرد: مطالعات علمی و ارزیابی های محیط زیستی لازم درباره تأثیر این زباله سوز بر خاک، هوا و سلامت مردم انجام نشده است.

مدیر عامل انجمن هم اندیشان و همیاران محیط زیست گیلان افزود: مشکل مدیریت پسماند در گیلان بسیار گسترده است و نیازمند تدوین طرح جامع، علمی و شفاف در سطح استان، شهرستان ها و حتی روستاهاست. این طرح باید تمامی ابعاد از جمله گردشگری، الگوی مصرف، مدیریت خشک وتر پسماند و نظارت بر فناوری های به کار گرفته شده را در بر بگیرد.

شیخان به نقش مهم شفافیت مالی، برنامه ای و نظارتی در موفقیت طرح های مدیریت پسماند اشاره کرد و گفت: عدم شفافیت و نبود یک سازماندهی جامع باعث شده تا اجرای این طرح ها به سلیقه ای و غیرکارآمد تبدیل شود. ضعف مدیریت، از استانداری گرفته تا سازمان محیط زیست و شهرداری ها، موجب شده که زباله سوزهای غیر استاندارد بدون نظارت و پایش کافی در مناطق روستایی مستقر شوند.

وی درباره وضعیت محیط زیستی استان گیلان نیز تأکید کرد: شرایط اقلیمی و بارندگی های زیاد باعث می شود آلاینده ها سریعاً وارد چرخه زیستی شده و آثار مخرب جدی بر خاک، آب و هوا داشته باشند. سوزاندن زباله های پلاستیکی و سایر مواد بدون فناوری های پیشرفته منجر به تولید گازهای سرطان زا و آلودگی های زیان آور می شود.

شیخان همچنین به نبود آزمایشگاه های مجهز برای پایش گازهای خروجی این زباله سوزها اشاره کرد و گفت: متأسفانه سازمان محیط زیست گیلان حتی ارزیابی محیط زیستی را برای این طرح های کوچک مقیاس لازم ندانسته و هیچ مستندات رسمی از بررسی ها و پایش ها منتشر نشده است.

وی افزود: نبود اطلاعات دقیق درباره میزان و نوع پسماندهای ورودی، فرآیند تفکیک، وضعیت خاکستر و پساب های تولید شده، نگرانی های جدی ایجاد کرده است. این در حالی است که استان گیلان به دلیل تغییر الگوی مصرف، افزایش جمعیت و ورود گردشگران، با چالش های پیچیده و رو به رشدی در مدیریت پسماند مواجه است.

یاسر شیخان در پایان هشدار داد که ادامه این روند می تواند پیامدهای اجتماعی گسترده ای به همراه داشته باشد، از جمله کاهش ارزش زمین ها، افزایش مشکلات بهداشتی و درگیری های اجتماعی در روستاها. وی خواستار تشکیل جلسات علمی و عملیاتی با حضور اساتید دانشگاه، متخصصان محیط زیست و مسئولان استان شد تا وضعیت زباله سوزهای روستایی به طور دقیق بررسی و راهکارهای مؤثر ارائه شود.

محبوبه امین پور کارشناس حقوق و عضو انجمن هم اندیشان و همیاران محیط زیست گیلان نیز با انتقاد از راه اندازی زباله سوزهای کوچک مقیاس غیر استاندارد در برخی روستاهای استان، تاکید کرد که هیچ یک از این دستگاه ها مجوز بهره برداری محیط زیستی ندارند و حتی استانداردهای فنی لازم برای کنترل آلاینده های خروجی آن ها رعایت نمی شود.

وی گفت: در استان گیلان هیچ دستگاه مجهزی برای سنجش گازها و سموم منتشر شده از این زباله سوزها وجود ندارد و این دستگاه ها به اشتباه به عنوان زباله سوزهای کوچک مقیاس معرفی شده اند که نیازی به ارزیابی محیط زیستی ندارند؛ در حالی که هر نوع زباله سوزی نیازمند ارزیابی دقیق و پایش مستمر است.

محبوبه امین پور با اشاره به اینکه این زباله سوزها بیشتر توسط افراد غیر متخصص و بدون رعایت استانداردهای لازم ساخته و نصب شده اند، گفت: یکی از مشکلات اساسی این است که مجوزهای بهره برداری به درستی صادر نمی شود و مسئولان استانی، علی رغم اطلاع از نقص های این دستگاه ها، اجازه راه اندازی آن ها را داده اند.

این فعال محیط زیست افزود: گازهای سمی و سرطان زای ناشی از سوختن پسماندهای غیر تفکیک شده، مانند دی اکسین ها، به محیط زیست وارد شده و به دلیل نبود تجهیزات لازم برای پایش و مدیریت خاکستر و شیرابه تولید شده، خطرات جدی برای سلامت مردم و محیط زیست استان گیلان ایجاد می کنند.

امین پور به جایگزینی فناوری های به روز و پاک تر در مدیریت پسماند اشاره کرد و گفت: تفکیک از مبدا و بازیافت، بهترین روش های مدیریت زباله در دنیا هستند و فناوری هایی مانند فشرده سازی زباله یا استفاده از آر. اف (RF) برای استفاده در کارخانه های سیمان، جایگزین های مطمئن تر و کم خطرتری نسبت به زباله سوزهای غیر استاندارد محسوب می شوند.

وی در پایان گفت: تا کنون هیچ مطالعه و پایش علمی مستقلی برای بررسی اثرات زیست محیطی و سلامت این زباله سوزها انجام نشده و این موضوع نگرانی های جدی را برای ساکنان روستاهای محل نصب دستگاه ها به وجود آورده است.

گفتنی است؛ ادامه فعالیت زباله سوزهای غیر استاندارد در روستاهای گیلان، بدون نظارت قانونی و نبود تجهیزات لازم برای پایش آلودگی های منتشره، می تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای سلامت مردم، کیفیت منابع طبیعی، و حتی توسعه گردشگری در استان به همراه داشته باشد.

در غیاب یک طرح جامع و علمی مدیریت پسماند، تصمیم گیری های سلیقه ای، اجرای پروژه های پر ریسک، و نبود شفافیت در عملکرد و تخصیص منابع، تنها باعث تشدید بحران خواهد شد.

گیلان بیش از هر زمان دیگری نیازمند رویکردی نو، شفاف و مشارکتی در مدیریت پسماند است. این مسیر باید با تفکیک پسماند از مبدأ آغاز شود، با استفاده از فناوری های کم خطر و نوین ادامه یابد و با نظارت شفاف و مشارکت واقعی مردم، دانشگاهیان و سازمان های مدنی تکمیل گردد.

بی توجهی به این موضوع، نه تنها سلامت انسان ها را تهدید می کند، بلکه سرمایه طبیعی استان را در معرض نابودی قرار می دهد. اکنون زمان آن فرا رسیده که به جای پاک کردن صورت مسئله با سوزاندن زباله ها، به دنبال راه حل های پایدار، علمی و قابل نظارت برای این چالش اساسی باشیم.