طلاق در ایران دیگر فقط یک بحران خانوادگی نیست؛ به یک پدیده اجتماعی-اقتصادی بدل شده است. آماری که روزبه روز افزایش می یابد، نشان می دهد پشت هر جدایی، مجموعه ای از عوامل ایستاده اند.

به گزارش اقتصادنیوز، شهلا کاظمی پور، جامعه شناس و استاد دانشگاه، معتقد است که بحران اقتصادی ظاهر ماجراست؛ ریشه اصلی طلاق را باید در معامله ای شدن ازدواج و زندگی های تجمل گرایانه یافت. او حتی مهریه های سنگین و عددهای بزرگ را بی معنا می داند و هشدار می دهد که وقتی ازدواج بر پایه چانه زنی و نمایش توان مالی آغاز شود، سرانجامش چیزی جز فروپاشی نخواهد بود.

کاظمی پور در این گفتگو از لایه های پنهان اقتصاد در طلاق، و پیامدهای روانی و اجتماعی این بحران سخن می گوید.

مشروح گفتگو با شهلا کاظمی پور، جامعه شناس و استاد دانشگاه را بخوانید:

برخی بر این باورند که مشکلات اقتصادی و تورم نقش پررنگی در افزایش آمار طلاق دارند. شما چه قدر این مسئله را مؤثر می دانید؟

بله، اقتصاد تأثیرگذار است، اما باید دو بُعد آن را دید. بُعد آشکار همان جایی است که خانواده به طور مستقیم از پس هزینه ها برنمی آید؛ اختلافات شکل می گیرد و به جدایی می انجامد.

اما بعد پنهان، به نظر من، بسیار مهم تر است. این جا نقطه ای است که خانواده ها و دختران از ابتدا توقعات بالایی دارند: خانه، ماشین، موقعیت مالی. پسر هم برای اینکه بتواند ازدواج کند، گاهی بزرگ نمایی یا حتی تظاهر می کند که این امکانات را دارد. بعد از ازدواج که واقعیت روشن می شود، مشاجرات آغاز می شود و کار به طلاق می کشد. در ظاهر همه می گویند دلیل اقتصادی است، اما ریشه اصلی، مادی گرایی و تجمل گرایی است.

شما جایی گفته اید ازدواجی که با چانه زنی شروع شود، به طلاق ختم خواهد شد. منظورتان چیست؟

وقتی ازدواج با چانه زنی و معامله آغاز شود، آینده ای ندارد. سؤال می کنند: خانه دارد؟ ماشین چه؟ مهریه چند سکه باشد؟ جهیزیه چقدر است؟ خرج سالن و مراسم چطور؟ این نگاه، ازدواج را به معامله تبدیل می کند. در بسیاری از کشورهای دنیا چنین موضوعاتی اساساً اهمیت ندارد، اما در جامعه ما این چانه زنی هنوز معیار اصلی ازدواج است. نتیجه اش هم روشن است: معامله ای که روزی به هم می خورد.

یعنی شما اقتصاد را فقط ظاهر ماجرا می دانید و ریشه را در فرهنگ و اجتماع می بینید؟

اقتصاد، فرهنگ و اجتماع درهم تنیده اند. توقعات بالا و چشم وهم چشمی به شدت در طلاق مؤثرند. طرف می گوید: دخترخاله ام چنین مهریه ای داشته، من هم باید داشته باشم. فلانی جهیزیه سنگین آورده، من هم باید بیاورم. همسایه سالی یک بار مبلمان عوض می کند، من هم باید عوض کنم. وقتی این توقعات برآورده نشود، به اختلاف و جدایی می انجامد. این همان اقتصاد پنهان است؛ یعنی فرهنگی که بر نمایش استوار است.

یک نکته دیگر هم وجود دارد. شما ببینید توسعه دانشگاه ها باعث شده جوانانی از طبقات پایین تر وارد آموزش عالی شوند. همین افراد وقتی مدرک گرفتند، توقعشان بالا می رود: می گویند من که لیسانس یا فوق لیسانس دارم، باید با پزشک یا مهندس ازدواج کنم. در صورتی که بارها در کلاس هایم گفته ام ازدواج 20 درصدش تحصیل است، 80 درصدش هماهنگی خانواده ها است.

وقتی فرد خودش را بالاتر از جایگاه واقعی خانواده اش می بیند، یا با کسی ازدواج می کند که هم کفو نیست یا با کسی که تظاهر به ثروت می کند. در هر دو حالت، اختلاف و طلاق در پیش است.

شما پیش از این هم بارها مهریه را بی معنا دانسته اید. چرا؟

مهریه در شرایط امروز هیچ معنایی ندارد. اسلام گفته عندالمطالبه و همان لحظه باید پرداخت شود. اگر کسی باغ یا ملکی دارد، همان موقع به همسرش بدهد، نه اینکه یک عدد خیالی بگذارند که فردا جوانی به زندان بیفتد. در گذشته که زنان شاغل نبودند، مهریه نوعی پشتوانه بود. امروز که بسیاری از زنان شاغل اند و درآمد دارند، چه نیازی هست؟ اگر زنی شاغل نیست، همسر می ‎تواند موظف باشد تا او را بیمه کند تا در آینده حمایت مالی داشته باشد. مهریه های سنگین فقط ازدواج را به بحران تبدیل می کند.

به نقش افزایش تورم و افزایشی شدن طلاق ها نیز اشاره کردید از نگاه شما تورم چه نقشی در این میان دارد؟

تورم شوک شدیدی به زندگی ها وارد می کند. کسی که امروز با درآمدی متوسط زندگی می کند، فردا می بیند قدرت خریدش نصف شده است. نمی تواند قسط خانه بدهد یا شهریه مدرسه بچه را بپردازد. مجبور است به محله پایین تر نقل مکان کند. این فشارها موجب مشاجره و در نهایت جدایی می شود.

طبقه متوسط بیش از همه آسیب می بیند. طبقات ضعیف تر شاید به دلیل سنتی بودن کمتر به طلاق برسند، اما در طبقه متوسط، طلاق زودتر و بیشتر رخ می دهد، چون نگاه حیثیتی و اجتماعی پررنگ است.

در آمار رسمی، فقط طلاق های ثبت شده دیده می شود. اما شما از افزایش طلاق عاطفی نیز یاد کردید.

طلاق فقط همان جدایی ثبت شده در دفاتر نیست. بخش بزرگی از خانواده ها سال ها بدون هیچ تفاهمی در کنار هم زندگی می کنند. زن یا مرد به دلیل فرزند، مشکلات مالی یا حفظ آبرو مجبورند بسوزند و بسازند . در این زندگی ها هیچ عاطفه ای باقی نمانده است. این همان طلاق عاطفی است که در آمارها کمتر دیده می شود، اما در جامعه ما بسیار گسترده شده است.

مشکل اصلی جامعه ما این است که هیچ فرهنگ سازی جدی برای ازدواج و خانواده وجود ندارد. همه چیز رها شده است. در گذشته، جوامع کوچک تر بودند، شناخت خانوادگی بیشتر بود و انتخاب ها با دقت انجام می شد. امروز شهرها بزرگ شده اند، طرف در یک شهر دیگر ازدواج می کند، حتی نمی داند خانواده مقابل چه پایگاهی دارند. نتیجه همین وضعیت است که می بینیم: ازدواجی که به معامله بدل شده و دولتی که هیچ نقشی در مدیریت فرهنگی آن ندارد.

اگر جامعه ایران با این شتاب به سمت مادی گرایی و تجمل گرایی پیش برود، بحران طلاق شدیدتر خواهد شد. سیاست گذاران باید به جای پشت گرمی به مهریه یا رسم های منسوخ، روی فرهنگ سازی کار کنند. ازدواج معامله نیست.