نیوشا طیبی گیلانی در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: از میانه قاجاریه بود که اصطلاح منورالفکر در آثار مکتوب پیدا شد. منورالفکرها یا به سیاق امروزی، روشنفکرها، چنانکه از نام شان برمی آید، افرادی بودند - و هستند - که پیش و بیش از دیگر افراد جامعه، تحولات پیشین و پسین را درمی یافتند و بر می رسیدند و بر حلقه های پیرامون شان تأثیر می گذاشتند.

آن منورالفکرهای اول که با پیشرفت های عصر صنعتی اروپا مواجه شده بودند، حیرت زده از راه آهن، کشتی بخار و محصولات صنعتی، در پی پاسخ دادن به پرسش هایی بودند با این موضوع که چرا ما عقب مانده ایم؟ و حالا چه باید بکنیم؟ .

بازیافتن ملیت، وطن خواهی، توجه به سرزمین مادری، زنده کردن افتخارات ملی، منسجم کردن ملت زیر یک پرچم و برقراری مشروطه هم کم وبیش برون داد همان اندیشه ورزی ها برای پیدا کردن راه حل و نقشه راهی جهت گام گذاشتن در مسیر پیشرفت بود.

بعد از آن روشنفکری چپ گرای توده ای برآمده از جذابیت های جنبش جهانی چپ، فراگیر شد و البته که این مکتب، خدمات فرهنگی غیرقابل انکاری به کشور کرد. اگر پیشینه پژوهشگران، نویسندگان و فعالان تأثیرگذار حوزه اندیشه و فرهنگ در دهه های 40 و 50 بررسی شود، سابقه توده ای و چپ در کارنامه بسیاری از آنها عیان است.

هرچه از آن سال ها دور شدیم، جریان های شبه روشنفکری بیشتر پا گرفتند. این جریان ها بیش از آنکه اصیل و بر پایه اندیشه ورزی باشند، به ظواهر روشنفکری اهمیت می دادند و آلوده به اغراض دیگری چون مرید و مرادبازی، کسب درآمد و حتی سوءاستفاده از زنان و دختران بودند و شوربختانه هستند.

سنت تشکیل محافل و بالانشینی مراد و حلقه زدن مریدان گرد او، شاید میراث هزاران سال تصوف در تاریخ ماست. همان شیوه به حلقه های شبه روشنفکری هم تسری پیدا کرد و شد آنچه امروز می بینیم. مثلاً عده ای در حیات و ممات فردی، مرید سینه چاک اویند و برای دفاع از او عنداللزوم دست به چوب و چماق هم می شوند.

آنها که خود را شیفته و شیدای شاملو، او را خدای روشنفکری و آرای اش را وحی منزل می دانند؛ نقد شاعر مرحوم را گناه نابخشودنی به حساب می آورند و به مثابه طرفداران فلان تیم فوتبال یا خواننده رپ و راک، با خشونت از او دفاع می کنند.

اگر گفته شود که آن مرحوم فرازونشیب در شعر فراوان داشته، خطای فرهنگی هم کم نداشته، در سواد و نثر و نظم هم چندان ستاره درخشانی نبوده و نظرات اش درباره فردوسی و موسیقی ایران و دیگر مظاهر فرهنگ ملی، حاکی از کم اطلاعی او بوده، در واقعیت و مجاز بر سر گوینده می ریزند و فحش باران اش می کنند.

این بساط امروز رونق دوچندانی گرفته. اینکه در هر محفل، کافه و رستورانی، فلسفه، تاریخ و ادبیات می گویند و این جمع ها تبدیل به مجامعی برای پرداختن به امر فرهنگ شده، البته پدیده مبارکی است، اما عده ای هستند که به صرف داشتن مدرک تحصیلی و البته ادا و اطوار روشنفکری و اراده معطوف به سلبریتی شدن پای در این وادی می گذارند و شهرت، پول و چیزهای دیگری به ابزار فرهنگ به دست می آورند.

مثلاً فارغ التحصیل جامعه شناسی را می شناسم - شما هم حتماً می شناسید - که ظاهری مانند بدنسازان حرفه ای دارد و مدعی است که بیش از 100 کتاب نوشته است. درِ هرجا را که باز کنید، مریدانش را می بینید که نشسته و چشم بر دهان جامعه شناس بدنساز دوخته اند. حضرت اش در تمام شئون عالم صاحبنظر است و از تاریخ، فلسفه علم و هر چیز دیگری که فکر کنید، سررشته دارد.

سلبریتی شبه روشنفکر ما، با ظاهری غیرمعمول، لابد در مدیریت زمان و کش دادن شبانه روز به بیش از 24 ساعت هم تبحری ویژه دارد که می تواند روزانه، هم ورزش سنگین کند، هم 100جلد کتاب بنویسد، هم بی وقفه کارگاه و کلاس برپا و البته در برنامه های یوتیوبی هم شرکت کند. مکمل همه اینها که اعتبار سلبریتی شدن را تضمین می کند، شرکت در برنامه های شبه فرهنگی در پلتفرم هاست.

یک دعوت به این برنامه و نشستن جلوی مجری خوش نام و موجه، تضمین و تثبیت حضور در عرصه شبه روشنفکری است. ارائه نظرات غیرمعمول و بی حساب ولی جنجالی، شگرد کار محسوب می شود و به مریدان حسی از ژرف اندیشی و طور دیگر دیدن می دهد.

بی تعارف بگویم: فاجعه اما به همین جا ختم نمی شود، دایرکت اینستاگرام بسیاری از این شبه روشنفکران مملو از پیام های ردوبدل شده شان با زنان و دختران جوانی است که حضرت استاد، قصد اغفال آنها را دارند. جنبش می تو هم کهنه شده و البته حضرات راه هایی هم آموخته اند که سندی از خود برجا نگذارند.

در پایان به عرض برسانم که درباره سواد رسانه ای و چگونگی تشخیص درست از نادرست در شبکه های مجازی فراوان گفته می شود، اما چنانکه رسم جامعه ماست و بر سر طرح موضوعاتی این چنین با هم تعارف داریم، کسی از راه های تشخیص آدم دانا از نادان حقه باز پرمدعا صحبت نمی کند. اگرچه فقط اندکی تأمل در حرکات و سکنات این قماش سوءاستفاده کنندگان از فرهنگ و اندیشه، تشت آنها را از بام به زیر خواهد انداخت و رسوایشان خواهد کرد.

در اینجا باید از علی دهباشی سخن گفت که عمری است یک تنه بیش از کل دستگاه فرهنگی کشور به حوزه های گوناگون فرهنگی خدمت کرده، کتاب و مجله منتشر کرده، یاد بزرگان را زنده نگه داشته و از هرکس که برای ایران خدمتی کرده، تجلیل کرده و خود به کناری ایستاده و نه دم و دستگاه و حلقه مریدانی برپا داشته و نه ژست و ادای روشنفکری و دگراندیشی گرفته، خدایش حافظ او و خدمتگزاران بی ادعای عرصه فرهنگ باشد و جامعه و جوانان ما را از بلای شبه روشنفکری به دور دارد.