سعید مختاریان زواره در اعتماد نوشت: آماده می شوم که به رختخواب بروم ساعت را نگاه می کنم از دوازده شب چند دقیقه ای گذشته و وارد جمعه یازدهم مهر 1404 شده ایم. در عمارت چهارصفه ای خودم در مرکز شهر تاریخی زواره، موبایل به دست، دارم طبق عادت سال های گذشته خبرهای ایران و جهان را مرور می کنم که ناگهان دو تکان نسبتا شدید پشت سر هم، مرا به خود می آورد، با خودم می گویم زلزله! واقعا زلزله است؟ چه واژه دلهره آوری، بی اختیار بلند می شوم و خودم را سریعا می اندازم توی حیاط.

سابقه زلزله بم پنجم دی ماه 1383، رودبار و منجیل سی و یکم خرداد 1369 و هاییتی بیست و دوم دی ماه 1388 که این سومی را در آن حضور مستقیم داشتم از ذهنم می گذرد بلافاصله به دوستی زنگ می زنم و می گویم: زلزله رو حس کردی؟ با دلهره میگه: آره! برمی گردم به داخل چهارصفه، همه جای دیوارها و سقف را نظر می اندازم و همزمان منتظر پس لرزه ها هستم، چند تلفن از اصفهان، کاشان، تهران و اردستان را جواب می دهم که همگی دنبال تاییدیه گرفتن درباره احساس زلزله و اعلام خسارات جانی و مالی هستند.

نخستین خبر را در شبکه های اجتماعی ارسال می کنم و می روم سراغ برخی گزارش های دیگر از جمله مرکز زلزله نگاری دانشگاه تهران که اعلام کرده زلزله پنج و سه دهم ریشتری در حدود 70 کیلومتری شمال شرق زواره روی داده. با این اوصاف زلزله در دل کویر دق سرخ با فاصله حدود 70 کیلومتری شهر زواره بوده است.

یکی از دوستان از روستاییان بخش ریگستان بخش زواره تماس می گیرد و می گوید زلزله را حس کرده و چند دقیقه قبل از وقوع، پرندگان و به ویژه کلاغ های توی درختان روستا به تکاپو افتاده بودند. سگ ها یک دم صدا می کردند و مردم از این وضعیت متعجب شده بودند. با صادقی، شهردار زواره تماس می گیرم و با کسب اطلاع از مرکز مدیریت بحران و آتش نشانی می گوید: تا این لحظه، خوشبختانه خسارت جانی نداشتیم و 12تیم از ستاد بحران استان و شهرستان آماده باش هستند. ساعت دو و نیم نیمه شب است.

بافت تاریخی زواره خشتی گلی و آجری با خانه های چهارصفه ای است که در مقابل زلزله های شدید، مقاومت چندانی ندارد، همانند بافت شهری بم کرمان. خوشبختانه در دوران معاصر زلزله مخربی در شهرستان اردستان و شهر زواره به وقوع نپیوسته است.

بعد از دو زلزله اولیه، مرکز زلزله نگاری دانشگاه تهران چهار پس لرزه را ثبت کرد که بزرگ ترین پس لرزه 3/3 ریشتر بوده که البته در شهر زواره حس نشد. اما چرا این زلزله ای که تا قم، تهران، کاشان، نایین، اصفهان و گرمسار، سمنان و یزد یعنی چهار جهت مرکز وقوع زلزله با فواصل بعضا 350 کیلومتر حس شده در شهر زواره خسارت به بار نیاورد؟ موضوع را بررسی می کنم؛

امواج P (طولی): سریع ترین موج است، بیشتر مثل یک تک لرزش یا ضربه حس می شه. خیلی وقتا مردم همون رو لحظه ای برداشت می کنن.

امواج S (برشی): کندتره و لرزش پهلو به پهلو ایجاد می کنه. معمولا باعث می شه زلزله چند ثانیه ادامه پیدا کنه.

امواج سطحی (Love و Rayleigh): روی سطح زمین حرکت می کنن و باعث تکان های طولانی تر و موج دار می شن.

موضوع دیگری که در زلزله ها باید مورد توجه قرار داد، عمق کانون زلزله است.

در زلزله های کم عمق (مثلا کمتر از 10 کیلومتر) لرزش را خیلی تیز و کوتاه حس می کنید، مثل یک ضربه.

همچنان مشغول بالا و پایین کردن صفحه موبایل می شوم، همچنان که دارم به خواب می روم به مناره و مسجد جامع هزارساله و دیگر اماکن تاریخی شهر فکر می کنم، شهر ما چقدر در برابر زلزله ناتوان و رها شده است؛ این هم از معایب زندگی پیرامونی و حاشیه ای است.

بلافاصله روز جمعه جلسه مدیریت بحران با حضور مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، فرماندار شهرستان اردستان، بخشدار زواره و شهردار شهرهای زواره، اردستان و مهاباد در محل بخشداری زواره تشکیل شده که نتیجه نهایی جلسه، تاییدعدم خسارات بود. فرصت برای پرداختن به موضوع فرونشست احتمالی زمین در محدوده کویر و نواحی روستایی پیش نیامد. در جلسه از شهرداران شهرهای شهرستان اردستان خواسته شد چنانچه گزارشی مبنی بر خسارت به دست شان رسید به مراجع ذی ربط تعیین خسارت اعلام کنند.

در این بین برخی شایعات فرصت بیان پیدا می کنند؛ جوانی زنگ زده و اصرار دارد این تکان ها، ناشی از آزمایش بمب اتم در کویر مرکزی ایران یا همین کویر دق سرخ بوده است! مردم جای کارشناسان ژئوفیزیک را می گیرند. این در حالی است که کارشناسان ژئوفیزیک بین آزمایش های اتمی و زلزله تفاوت زیادی قائل می شوند، نسبت انرژی امواج P به امواج S تفاوت است، اگر یک رویداد لرزه ای موج P قوی ولی موج S ضعیفی داشته باشد، به احتمال بسیار زیاد یک انفجار است. اگر هر دو موج قوی باشند، یک زلزله طبیعی است.

عمق کانون رویداد هم نکته دیگری است؛ زلزله ها در اعماق بالاتر از دو، سه کیلومتر تا 700 کیلومتر صورت می گیرد در حالی که آزمایش های اتمی در اعماق بسیار کمتر قابلیت انجام دارد. از ساعت وقوع زلزله تا لحظه تهیه این گزارش، شهر کوچک زواره که بر حسب اتفاق در محدوده جغرافیایی سایت هسته ای نظنز، سایت فردو و مرکز هسته ای UCF اصفهان قرار دارد در کانون توجه رسانه های داخلی و خارجی قرار می گیرد. بله این هم یک نوع کسب شهرت است برای شهرهای فراموش شده.