فرزاد نعمتی در روزنامه هم میهن نوشت: دوم اکتبر، زادروز مهاتما گاندی، رهبر استقلال هند است و به همین دلیل سازمان ملل متحد در سال 2007 این روز را روز جهانی بدون خشونت معرفی کرد.

در قرن بیستم در کشورهای فراوانی، جنبش های استقلال طلبانه علیه استعمارگران صورت گرفت اما آنچه تجربه گاندی و جنبش هند را به تجربه ای منحصربه فرد بدل کرد، ایده های خشونت پرهیز گاندی بود که بعدتر الهام بخش کنشگرانی مدنی و سیاسی همچون مارتین لوترکینگ، نلسون ماندلا، دزموند توتو، مادر ترزا، استیو بیکو، تنزین جیاتسو (دالایی لامای چهاردهم)، واتسلاو هاول و... شد.

بااین همه خود گاندی نیز تحت تاثیر سنت های دینی و اخلاقی شبه قاره هند و ادیان بزرگ شرقی از یک سو و نگرش های برخی متفکران غربی از سویی دیگر بود.

امروزه البته در جهانی نفس می کشیم که با جنگ، ترور و خشونت گره خورده است. چندین سال است روسیه و اوکراین درهم پیچیده اند و حاصل این نزاع چیزی نبوده است جز کشته شدن نیم میلیون انسان. در غزه و اسراییل نیز تاکنون بیش از 80 هزارنفر کشته شده اند.

تأسف بارتر اینکه هیچ دورنمایی از آتش بس و پایان جنگ نیز به چشم نمی خورد و همه وعده های شیرین سیاستمدارانی چون ترامپ نیز تاکنون به بارننشسته است.

در کنار این، نوعی ضعف و انفعال مفرط نیز در میان دولتمردان جهان در قبال این حوادث دیده می شود و کمتر سیاستمدار و رهبری در جهان کنونی از این وجاهت برخوردار است که دشمنان را دور یک میز جمع کند، دست آنها را در دست یکدیگر بگذارد و اندکی آرامش به مردم نوید بخشد یا هدیه کند.

شاید البته بگویید چه انتظاراتی داری از سیاستمدارجماعت. آنها خود بیشتر مسبب همین جنگ ها و نزاع ها هستند و بهتر است در قبال چنین صنفی بگویی؛ ما را به خیرِ شما امید نیست، شَر مرسان. متاسفانه کارنامه مردان سیاست دراین زمینه چندان قابل دفاع نیست و باید بیشتر حق را به همین منتقدان داد.

درعین حال نباید فراموش کرد خاطره سیاستمدارانی را که در آغاز این یادداشت از آنها نام بردم. به راستی کاش جهان امروز ما نیز انسانی چون گاندی داشت. کاش ماندلایی در میان مان بود.

در کنار این، نباید نکته ای را نیز فراموش کرد. نام دوم اکتبر را به درستی گذاشته اند روز جهانی بدون خشونت.

نکته مهمی در همین نام گذاری نهفته است. کوتاه بخواهم توضیح بدهم، اینکه ما یک صلح منفی داریم و یک صلح مثبت. صلح منفی به معنای فقدان مخاصمه است، اما صلح مثبت زمانی ایجاد می شود که علاوه بر نبود جنگ و مخاصمه، انواع خشونت در جامعه نیز وجود نداشته باشد.

در چنین جامعه ای موازین حقوق بشر و دموکراسی مراعات شده و بساط خشونت ساختاری و رویه ها و قوانین خشونت زا برچیده می شود.

ازاین منظر که به ماجرا بنگریم، با کمال تأسف باید بنویسیم، جهان ما جانی ندارد و درگیر انواع و اقسام خشونت های مزمن، دیرینه و ستم های سیستماتیک است. کافی است اخبار را از صبح تا شب مرور کنیم تا متوجه عمق این فاجعه شویم.

اخبار البته به جنگ ها، موشک ها و کشته ها اهمیت بیشتری می دهند. البته که جان آدمیان نیز عزیزتر از هرچیزی باید باشد، اما مبادا گمان کنیم نبود جنگ به معنای استقرار صلح است.

خیر. جهان عاری از خشونت نیازمند چیزی فراتر از اینهاست، اما بعید هم می دانم بدون وجود حکومت هایی صلح طلب و جوامعی دموکراتیک، بتوان به چنین جهانی امید داشت.

امانوئل کانت نیز بر همین عقیده بود و فرمولی نیز برای صلح پایدار، لااقل میان دولت ها نوشته بود که هنوز و همچنان جا دارد، ولو در مقام یک آرمان، بدان توجه داشت.

از نظر کانت اصول قطعی صلح پایدار شامل سه اصل می شود؛ یکم، ساختار مدنی همه کشورها می باید جمهوری باشد، دوم، قانون ملل باید بر فدرالیسم کشورهای آزاد بنا شود و سوم، حق شهروندی جهان باید پذیرش بیگانگان تلقی شود.

از نظر کانت، دموکراسی و جمهوری در درون کشورها، جهان را به صلح خواهد رساند. به بیانی ساده تر، نتیجه دموکراسی در داخل می شود صلح در خارج. کانت می گفت، دموکراسی ها با یکدیگر نمی جنگند زیرا مردمانی که بر امور داخلی کشورهای شان مسلط باشند، اجازه نخواهند داد کشورهای شان دست بزنند به جهانگشایی با پول مالیات مردم.

جهانی که کانت مدنظر داشت، آرمانی است؛ اما نمی شود گفت که اصلاً به آن سمت حرکت نکرده ایم. سازمان ملل، نمونه ای می توانست باشد از فدرالیسم کشورهای آزاد.

متاسفانه و البته این روزها بیش ازپیش به ضعف گراییده و دستخوش منافع دولت های قدرتمندی شده که معتقدند صلح را نیز باید با زور محقق کرد.