فرارو- از دوران باستان تا پژوهش های نوین عصب شناسی، انسان همواره کوشیده است معنای رویاهای خود را دریابد؛ تجربه ای رازآلود که هم در سنت های معنوی و هم در علم مدرن به عنوان پلی میان ناخودآگاه و واقعیت بیداری شناخته می شود.

به نقل از سایکولوژی تودی، انسان ها حدود یک سوم عمر خود را در خواب می گذرانند و نزدیک به 20 درصد این ساعات در حال رویا دیدن هستند. از نوزادان گرفته تا سالمندان، همه ما در طول زندگی رویا می بینیم. همین پدیده رازآلود از دیرباز ذهن انسان ها را به خود مشغول کرده و الهام بخش مذاهب، علوم انسانی و هنر بوده است.

از آغاز تاریخ مکتوب، رویاها موضوعی شگفت انگیز و پررمز و راز به شمار آمده اند. در جهان باستان، بسیاری باور داشتند رویاها راهی برای پیش بینی آینده اند؛ پیش گویی بیماری ها، قحطی ها یا جنگ ها از خلال رویا امری متداول بود. سومری ها، بابلی ها، آشوری ها و یونانیان بر این باور بودند که رویاها پیام هایی مستقیم از خدایان هستند.

حتی در حماسه گیلگمش (حدود 2100 پیش از میلاد)، مادر گیلگمش رویای او را چنین تعبیر می کند که ستاره ای در حال سقوط، نشانه ملاقاتش با همراهی نیرومند (انکیدو) است. گرچه امروزه نام زیگموند فروید و روان کاوی مدرن با تعبیر رویا گره خورده است، اما نخستین متون موجود در زمینه تفسیر رویا بسیار قدیمی تر از زمان موسی و کتاب های دینی اند.

در بین النهرین، خواب های افراد مهم بر لوح های گِلی به خط میخی ثبت می شد. این سنت نشان می دهد که انسان ها همواره تلاش کرده اند رویاها را بفهمند و معنای آن ها را با زندگی روزمره خود پیوند بزنند.

هنگام خواب و رویا، ما کجا هستیم؟ رویاها از کجا می آیند؟ این پرسش ها هنوز پاسخی قطعی نیافته اند. تجربه های رویایی غالباً به اندازه واقعیت بیداری ملموس و واقعی به نظر می رسند، اما در عین حال می دانیم بخشی از جهان بیداری ما نیستند. همین تضاد باعث شده همواره از خود بپرسیم چگونه باید با این تصاویر و داستان های شگفت انگیز برخورد کنیم.

رویاها می توانند گذشته، حال و آینده ما را بازتاب دهند. خاطرات فراموش شده، دوستان دوران کودکی، حیوانات خانگی از دست رفته یا حتی فرزندان آینده در خواب به سراغمان می آیند. گاهی تصویر یک کودک در خواب می تواند اشاره ای به رویدادی واقعی در کودکی ما باشد، یا نمادی از معصومیت، تولدی تازه، فرصتی جدید یا نگرشی متفاوت در زندگی. به همین شکل، خواب دیدن مادر می تواند به معنای حضور مادر واقعی، تصویر مادری درون ما، نگرشی مراقبتی نسبت به دیگران یا حتی نیازی درونی به پرستاری و محبت باشد.

ادوارد سی. ویت مونت و سیلویا برینتون پررا، دو روان کاو یونگی، در کتاب مشهور خود رویاها: دروازه ای به سرچشمه نوشته اند: حل یک مشکل تنها در رویا کافی نیست. باید فعالیتی متناظر در زندگی بیداری نیز رخ دهد. ما موظفیم با تصاویر و پیام های رویا زندگی کنیم و آن ها را به شکلی مسئولانه و واقع بینانه در زندگی روزمره به کار بگیریم.

در بیداری، جهان را با حواس پنج گانه درک می کنیم. اما هنگام خواب، ذهن ما فعال است ولی از حواس جدا می شود. در رویا می توانیم بر فراز درختان پرواز کنیم یا کنار خویشاوندی که سال ها پیش درگذشته، پنکیک بخوریم. این تجربه ها واقعی به نظر می رسند، اما در دنیای غیرمادی رویا رخ می دهند؛ جایی که قوانین فیزیک بی اثر است. در رویا می توان از دیوار عبور کرد، دمی حیوانی داشت یا به زبانی صحبت کرد که هرگز آن را نیاموخته ایم.

در سنت های بومی و بسیاری از مکاتب معنوی، رویا وسیله ای برای خودشناسی و تعالی روحی دانسته شده است. کارل یونگ نیز در روان شناسی تحلیلی خود، رویا را پلی به سوی ناخودآگاه و ابزاری برای کشف بخش های پنهان روان معرفی کرد. بسیاری از فرهنگ های بومی، رویا را نه تنها بازتابی از ضمیر فردی، بلکه پیوندی با جهان ارواح و نیاکان می دانند.

امروزه نیز بسیاری از افراد پیش از خواب از خالق رویا درونی خود می خواهند تا پاسخی به پرسشی مهم بدهد. برای نمونه، شخصی ممکن است بپرسد: اکنون در زندگی ام کجا ایستاده ام؟ و امیدوار باشد که رویا پاسخی روشن یا نمادین ارائه دهد.

علم عصب شناسی توضیحی متفاوت ارائه می دهد. پژوهش های مداوم نشان داده اند که هر مرحله خواب، به ویژه مرحله REM که بیشترین رویاها در آن رخ می دهد، برای عملکرد بهینه مغز ضروری است. سه نظریه علمی اصلی درباره علت رویا دیدن مطرح است:

رویاها به تثبیت حافظه کمک می کنند.

رویاها مزیتی تکاملی برای بقا فراهم می سازند.

رویاها ابزاری برای پردازش هیجانات اند.

برخی دانشمندان معتقدند مغز در خواب، خاطرات را مرتب، ذخیره یا حذف می کند تا ذهن سبک تر شود. نظریه ای دیگر بر این باور است که رویاها به انسان و سایر پستانداران کمک کرده اند در زندگی واقعی برای موقعیت های دشوار یا تهدیدکننده آماده شوند. همچنین خواب REM نقش مهمی در تنظیم احساسات، بازیابی از فشار روانی، تقویت تاب آوری و حل مسائل عاطفی در روابط نزدیک دارد.

در سال های اخیر، کشف های قابل توجهی درباره رویای شفاف (Lucid Dreaming) صورت گرفته که توجه بسیاری را جلب کرده است. رویای شفاف وضعیتی است که فرد در خواب متوجه می شود در حال خواب دیدن است. برخلاف رویاهای معمولی، در این حالت فرد می تواند برخی جنبه های خواب را کنترل کند، کابوس ها را متوقف سازد یا تصاویر ترسناک را با صحنه های مثبت جایگزین کند.

درمان با رویای شفاف اکنون برای کمک به بیماران مبتلا به اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) به کار می رود. فرد در این روش می تواند کابوس را آگاهانه متوقف و تهدید را به شکلی دوباره تصور کند که اثر آسیب زا را از بین ببرد. این نوع درمان نوین نشان می دهد رویاها نه تنها بازتاب روان، بلکه می توانند ابزاری درمانی و مفید برای سلامت روانی باشند.

پرداختن به رویاها و درک پیام هایشان می تواند نیرویی تازه به زندگی ببخشد و حس یکپارچگی بیشتری ایجاد کند. جهان مدام ما را با تغییرات سریع، چالش های جسمی، تناقض ها و اندوه ها مواجه می سازد. در چنین شرایطی، رویاها می توانند به مثابه راهنمایانی دوستانه عمل کنند؛ آن ها از فعالیت های پنهان ذهن ناخودآگاه آگاه می سازند و نشانه هایی الهام بخش درباره مسیر پیش رو ارائه می دهند.

بسیاری از روان شناسان پیشنهاد می کنند دفترچه ای برای نوشتن رویاها داشته باشیم. یادداشت دقیق خواب ها پس از بیداری به ما کمک می کند الگوها، نمادها و پیام های تکرارشونده را تشخیص دهیم. شاید زمان آن فرا رسیده که شما هم دفترچه رویا آغاز کنید.