فرارو- مهدی دهقان؛ با فرارسیدن جشن مهرگان، پربیراه نخواهد بود اگر نگاهی داشته باشیم به اساطیر ایران باستان. اسطوره در ایران هم مانند بسیاری از ملل دیگر، نقش بسیار مهمی در شکل گیری فرهنگ ایفا می کند. اساطیر ایرانی اگر چه که امروزه چندان مورد بررسی قرار نمی گیرند، اما همچنان از تاثیر بسزایی در ناخودآگاه جمعی ایرانیان دارند.

به گزارش فرارو، اسطوره ها را باید آیینه هایی دانست که از پس هزاره های متفاوت، نمایانگر آمال و آرزوهای ملل مختلف هستند. از دل این افسانه ها می توان به بسیاری از لایه های پنهانی روان یک جامعه در دوره های مشخص نقب زد. ایران به سبب پیشینه طولانی مدت و مهمی که در تاریخ تمدن بشری دارد، از اساطیر بسیار بااهمیتی نیز برخوردار است که مطالعه این اساطیر می تواند بسیاری از گره های فرهنگی را باز کند.

در وهله اول باید گفت که نکته بسیار جالبی که در مورد اساطیر ایران وجود دارد این است که این اساطیر بیشتر در قالب آرمان هایی مانند نامیرایی و راستی و... نمایان می شوند. به عنوان مثال اهورامزدا که خدای خدایان ایرانی است و در فرهنگی ایران معادلی برای زئوس در یونان به حساب می رود، دارای هفت فرزند است که هرکدام از این فرزندها مبین آرمان هایی اخلاقی و زیستی به شمار می روند. فرزندان اهورامزدا را امشاسپندان می نامند. خصوصیات آن ها با توجه به اسامی آن ها مشخص می شود. این اسامی عبارتند از: روح مقدس، اندیشه نیک، راستی، اخلاص، شهریاری، کمال و نامیرایی. در بین این صفات، فقط روح مقدس است که صرفا و مطلقا متعلق به اهورامزدا است. شش صفت دیگر، اصفاتی هستند که انسان ها با رسیدن به اَشه یا پارسایی می توانند در داشتن آن ها با اهورامزدا مشترک باشند.

نیروی مخالف اهورامزدا، خداگونه ای به نام انگره مینو یا همان اهریمن بوده که در اساطیر ایرانی نمادی از شر است. ایرانیان باستان جهان را گرد و هموار، مانند یک بشقاب می دانستند. آسمان در باور ایرانیان باستان، فضایی سنگی و سخت بود که جهان را در بر گرفته بود. همچنین زمین در نظر ایرانیان باستان سطحی صاف بود که هیچ برآمدگی یا تورفتگی ای نداشت. با ورود اهریمن به زمین، کوه ها و دره ها به وجود آمدند و آب ها در سطح زمین جریان پیدا کردند.

خدای باران در اساطیر ایران، تیشتریه نام دارد که قطرات باران را ساخته و هدایت می کند. نام ماه تیر از این اسطوره گرفته شده است. تیشتریه باران را ساخت و باد آن را به سویی برد و در اثر بارش باران، دریای گیهانی یا وروکشه در آن سوی کوه البرز به وجود آمد. این دریا، هزاران دریاچه را شامل می شود که چشمه ایزدبانوی ایران، آناهیتا، نیز در آن قرار دارد. در این دریا دو درخت وجود دارد؛ درخت دربردارنده همه تخم ها که همه درختان از آن منشعب شده اند و درخت هوم سفید که اکسیر جاودانگی را در خود می پروراند (جالب است بدانید که ایرانیان باستان در جشن مهرگان، شیره این درخت را به نشان پیمان و عهد دوستی می نوشیدند). شر یا اهریمن کوشید تا درخت زندگی بخش را از بین ببرد و برای این کار سوسماری را آفرید تا به آن حمله کند. اما دو ماهی بزرگ، همیشه از درخت محافظت کرده و از حمله سوسمار به آن جلوگیری می کنند.

بنا به اساطیر ایران، با بارش نخستین قطرات باران، زمین به هفت بخش تقسیم می شود. بخش مرکزی آن را خونیرث و شش بخش دیگر را کشور می نامیدند. انسان های نمی توانستند از ناحیه ای به ناحیه دیگر بروند، مگر زمانی که سوار بر پشت گاوی آسمانی به نام سریشوک می شدند که نیمی از او انسان و نیم دیگرش گاو بود. این گاو در نهایت در روزی که همه انسان ها به جاودانگی برسند قربانی می شود.

در دین زرتشتی و اساطیر ایرانی نیز مانند بسیاری دیگر از ادیان، وعده ظهور منجیانی داده می شود. در اساطیر ایرن این منجیان افراد پاک دامنی هستند که دین بِهی یا زرتشتی را اشاعه می دهند. همچنین در اساطیر ایران سخن از پلی به نام چینوَت یا چینود در میان است که روان انسان ها پس از مرگ برای رفتن به دوزخ یا بهشت، باید از آن عبور کند.

خدایان و ایزدبانوهای ایرانی نیز مانند خدایان و ایزدبانویان کوه المپ تعداد زیادی دارند و هرکدام وظیفه ای را به عهده دارند. از معروف ترین خدایان ایران باستان باید به مهر، آناهیتا، ویو یا وای، تیشتریه، بهرام و... اشاره کرد.

به جرئت می توان گفت که اساطیر ایرانی از جمله زیباترین و مهم ترین اساطیر جهان به شمار می روند. دامنه بحث در مورد اساطیر ایرانی آنقدر گسترده است که در نهایت در چندین جلد کتاب نیز نمی توان به تمامی آن ها اشاره کرد. با این وجود شاید این مطلب مدخلی باشد برای علاقه مندان به اساطیر ایرانی. از مهم ترین اسطوره شناسان ایران می توان به مهرداد بهار و ژاله آموزگار اشاره کرد. کتاب های بهار و آموزگار و دیگر اسطوره شناسان ایرانی، می توانند کمک شایانی به درک بهتر اساطیر ایرانی بکنند.