مهسا طاعتی در هم میهن نوشت: رمان گیلدا ششمین اثر از مرجان شیرمحمدی است که نشر چشمه به تازگی آن را منتشر و روانه بازار کرده است.

این کتاب که تقریباً دوسال در وزارت ارشاد معطل مجوز انتشار بوده، سرگذشت زنی جسور و بی پرواست که به دنبال بازپس گیری حق و حقوق اش از ارث ومیراث خانوادگی است. اما سرنوشت او چه در کودکی و چه در بزرگسالی ناکامی است. ناکامی در دریافت عشق و محبت امن از والد، رسیدن به معشوق و احیای خانواده ازهم پاشیده.

روند نگارش کتاب گیلدا به اندازه زندگی شخصیت اصلی داستانش پرفرازونشیب بوده است. مرجان شیرمحمدی، نوشتن رمان را از سال 1399 شروع کرد، اما اتمام آن به دلیل بیماری فرزندش و گسترش ویروس کرونا، با وفقه دوساله مواجه شد. در ادامه و پس از دو سال، در هشت ماه نوشتن رمان را به پایان رساند، اما این اثرش باز هم با وفقه تقریباً دوساله روبه رو شد. به استناد صحبت های نویسنده در پاییز سال گذشته، گیلدا یک سال در وزارت ارشاد معطل اخذ مجوز بوده و حالا پس از تقریباً دوسال، نشر چشمه این رمان را منتشر کرده است.

گیلدا ، داستان زنی ساختارشکن به همین نام است که زنی محافظه کار به نام مهرشید، زندگی او را روایت می کند. گره اصلی داستان، تلاش گیلدا برای بازپس گیری زمین های موروثی خانواده پدری اش است که یکی از عموهای او با سندسازی به نام خود کرده است. راوی و شخصیت اصلی داستان در یک میهمانی دوستانه با یکدیگر آشنا می شوند و تفاوت های شخصیتی این دو، آن ها را جذب هم می کند.

این کتاب دو بخش دارد که بخش اول آن در شلوغی میهمانی ها، شخصیت ها و اسم های متعدد و مختلف در تهران و رشت سپری می شود. نقطه مشترک همه دورهمی ها، بازنمایی شخصیت های فرعی رمان به عنوان نماینده طبقه های مختلف جامعه به خصوص تقابل زن های سنتی و مدرن است. در هر موقعیتی از داستان، مقابل گیلدا زنی کاملاً محافظه کار و محتاط برخلاف شخصیت مرموز و جسور او قرار دارد؛ از راوی رمان گرفته تا دوستان و اقوام گیلدا.

با خواندن بخش اول داستان به احتمال زیاد، یاد داستان های ادبیات روس خواهید افتاد که از اسم ها و شخصیت های متعدد پُر است. بااین حال گیلدا در معرفی شخصیت های فرعی و اصلی چندان عمق روانشناختی و فلسفی ندارد و خواندن بخش اول کتاب ممکن است برای شما آزاردهنده باشد. به این علت که نویسنده در چندین صفحه صرفاً شلوغی میهمانی ها، دیالوگ های متعدد و اسم های مختلف را در بستر جامعه تهران و رشت روایت می کند، اما مخاطب هنوز نمی داند که علت نوشتن و خواندن زندگی گیلدا چیست.

البته به نظر می رسد که مرجان شیرمحمدی در این اثرش از این فضاهای اجتماعی، نه صرفاً برای پُرکردن صفحات؛ بلکه برای بازتاب تضادها و پیچیدگی های فرهنگی، طبقاتی و زنانه استفاده کرده است. حتی اصلیت نویسنده که ترکیبی از گیلکی، روسی و تهرانی است، در تنوع فرهنگی رمان بی تأثیر نبوده. این درحالی است که روایت پیچیدگی های فرهنگی جوامع و درونیات انسان های مختلف، حواس خواننده را پراکنده و آن را از اصل داستان دور کرده است. جدای از این، داستان زندگی گیلدا چندان بی شباهت به زندگی مرجان شیرمحمدی نیست.

پدر او هم مانند گیلدا دوتابعیتی بوده؛ پدر، نویسنده روس و مادرش، گیلکی بوده است. گیلدا هم پدرش گیلکی و مادرش فرانسوی است. همه این ها تصویری پیچیده، جذاب، مرموز و پُرزرق وبرق از شخصیت گیلدا در بخش اول رمان نشان می دهد. البته هرازگاهی گیلدا جزییات سرگذشت تلخ خود را برای راوی بازگو می کند که نشان دهنده شبکه ای پیچیده از دشمنی ها، رقابت ها و رازهای پنهان است.

درنهایت مخاطب پس از خواندن 130 صفحه و در بخش دوم رمان که کمتر از 40 درصد حجم کتاب را دربرمی گیرد، می تواند با گیلدا همذات پنداری کند. برخلاف بخش اول که سرخوشی ها و بی پروایی های شخصیت اصلی داستان، می تواند برای خواننده عجیب و غیرقابل درک باشد؛ مخاطب در بخش دوم تازه متوجه می شود که منشأ شور زندگی در گیلدا چیست.

تلاش و مقاومتی است برای بازپس گیری عدالت و جایگاه زنان در جامعه ی سنتی مدرن ایران. گیلدا می خواهد در برابر فشارهای اطرافیانش چه در برابر خانواده و سنت، چه در برابر ساختارهای قانونی و اجتماعی بایستد. او زنی است که نه تنها در کودکی مهر امن مادر را تجربه نکرده؛ بلکه تصویر سیاه و تلخ پایان زندگی مادرش، همواره کابوس روزهای اوست. ناکامی او در دریافت عشق و محبت امن از والد در برهه های دیگری از زندگی هم ادامه پیدا می کند.

در رسیدن به عشق متعهدانه و پایدار هم ناموفق است که به همین دلیل در روابط اش دنبال منفعت، خوشگذرانی و عشق وحال کوتاه مدت است؛ چون در زندگی تجربه ثبات و پایداری نداشته است. کودک که بود به دلیل اعتیاد مادرش فرد دیگری از او نگهداری می کرد و هیچ وقت معنای واقعی و گرمای خانواده را تجربه نکرد. در بزرگسالی هم زورش به قدرت و ثروت مردسالارانه نرسید و نتوانست حق وحقوق اش را از عموی متقلب خود بگیرد.

گیلدا این بار هم نتوانست خانواده پدری ازهم پاشیده خود را احیا کند. درمجموع رمان گیلدا سعی می کند تا با زبانی گاه شاعرانه و گاه روزمره، تصویر زنی سرکش و معترض را در جامعه ای پیچیده ترسیم کند. هرچند در روایت و شخصیت پردازی دچار ضعف هایی شده و نوآوری خاصی نسبت به آثار مشابه ندارد، اما در کلیت خود می تواند خواننده را درگیر کند.

اگر به رمان های اجتماعی و شخصیت محور به خصوص آثار متمرکز بر دنیای زنانه علاقه دارید و از پیچ وتاب های روایت هم خسته نشوید، خواندن گیلدا می تواند گزینه مناسبی برای شما باشد. نشر چشمه این رمان را در 215 صفحه و به قیمت 295 هزار تومان منتشر کرده است.