طلاق امروز در ایران دیگر صرفاً یک اتفاق شخصی یا خانوادگی نیست، بلکه به نشانه ای از گسست های عمیق اجتماعی بدل شده است؛ پدیده ای که بنا بر هشدار مسئولان و جامعه شناسان، می تواند آینده جمعیتی کشور را به شدت تهدید کند.

به گزارش اقتصادنیوز، سیدمحمد بطحایی، رییس سازمان امور اجتماعی کشور، طلاق را یکی از مهم ترین شاخص های گسیختگی اجتماعی می داند و هشدار می دهد که نرخ طلاق در ایران به میانگین جهانی نزدیک شده است؛ موضوعی که نه فقط یک آسیب اجتماعی، بلکه تهدیدی برای آینده جمعیت کشور است.

سعید معیدفر، جامعه شناس، ضمن بررسی نسبت اقتصاد و طلاق، بر این نکته تأکید می کند که ریشه های اصلی جدایی را باید در تحولات فرهنگی و اجتماعی جست وجو کرد؛ عوامل اقتصادی هرچند مهم اند اما جایی که خانواده دیگر تکیه گاه سنتی گذشته را ندارد و ارزش ها و هنجارهای قدیم جای خود را به فردگرایی و سبک زندگی مدرن داده اند هم جای بحث و گفتگو دارد.

مشروح گفتگوی سعید معیدفر، جامعه شناس را بخوانید:

آقای معیدفر! آیا شما طلاق را در ایران را محصول فشارهای اقتصادی می دانید یا معتقدید در بستر فرهنگی و اجتماعی خاصی معنا پیدا می کند؟ مثلاً بیکاری، مسکن و معیشت چقدر با تحولات فرهنگی گره می خورند و زمینه ساز جدایی می شوند؟

طلاق یک پدیده اجتماعی است و باید در چارچوب پارامترهای اجتماعی تحلیل شود. به هر حال طلاق گسستن یک ارتباط در درون خانواده و میان یک زوج است. بنابراین باید نوعی اختلال در این روابط ایجاد شده باشد تا نهایتاً زمینه طلاق فراهم شود. بله، یک پیوند اقتصادی هم وجود دارد، اما باید توجه داشت که اقتصاد امروز آدم ها را فردمحور کرده است.

خیلی ها می پرسند ما چرا از خانواده های بزرگ گذشته، به سمت فردمحور شدن حرکت کردیم. این تغییر را باید در تحولات دنیای مدرن دید، نه صرفاً اقتصاد.

دنیای مدرن و تحولات فکری و اندیشه ای باعث تغییر سبک زندگی شده و نهایتاً نوعی فردگرایی یا فردمحوری ایجاد کرده است. ساختارهای اجتماعی هم تغییر کرده اند؛ قبلاً ساختارهای بزرگی مثل قوم، قبیله و طایفه وجود داشتند و خانواده در آن ها ادغام می شد. این پیوندها باعث می شدند خانواده کوچک (زن و شوهر و فرزندان) به شبکه ای بزرگ از خویشاوندی وصل باشند.

اما امروز خانواده هسته ای مستقل شده است و دیگر آن حمایت ها و پیوندهای گسترده وجود ندارند. این تحولات می توانند اقتصادی باشند اما الزاماً اقتصادی نیستند، بیشتر اجتماعی و فرهنگی اند.

یعنی از نگاه شما طلاق حاصل یک گذار اجتماعی است نه یک آسیب اقتصادی؟

بله. طلاق یک پدیده اجتماعی است و باید از این زاویه بررسی شود. حتی در کشورهای پیشرفته و مرفه هم آمار طلاق بالاتر است. در ایران هم می بینیم در استان های محروم که وضعیت اقتصادی ضعیف تر است، طلاق کمتر است، اما در کلان شهرهایی مثل تهران با شرایط اقتصادی بهتر، آمار طلاق بالاتر است.

این نشان می دهد ریشه اصلی ماجرا اجتماعی است. البته که ما انکار نمی کنیم معیشت خانواده و اقتصاد بی تأثیر نیست؛ ممکن است بیکاری یا درآمد پایین در کنار بالا رفتن سطح توقعات، جدایی را تسریع کند. اما شما نگاه کنید، در مناطق محروم، ارزش های اجتماعی حامی خانواده مانع طلاق می شوند، حتی اگر فقر شدیدی هم وجود داشته باشد.

بنابراین می توان گفت بخشی از جامعه بیشتر تحت تأثیر اقتصاد است و بخشی دیگر تحت تأثیر فرهنگ؟

می توان گفت اقتصاد پارامتر اصلی نیست، بیشتر نقش کاتالیزور دارد. ریشه های اصلی طلاق در تغییرات اجتماعی و فرهنگی است. در جوامع سنتی خانواده هسته ای تحت حمایت شبکه های خویشاوندی بود، اما در دنیای مدرن این حمایت ها از بین رفته است.

همین باعث می شود زن و شوهر راحت تر درباره جدایی تصمیم بگیرند. در جوامع سنتی، خانواده گسترده، طایفه، همسایه و حتی ضرب المثل هایی مثل با لباس سفید آمده ای و باید با لباس سفید بروی مانع جدایی می شدند و هنوز ممکن است شاهد چنین چیزهایی باشیم. اما در خانواده مدرن این موانع از بین رفته و افراد سریع تر به این نتیجه می رسند که نمی توانند ادامه دهند پس جدا شویم.

من طلاق را قضاوت ارزشی نمی کنم. می گویم این یک تغییر اجتماعی است. در جامعه مدرن امروز افراد خیلی راحت تر از گذشته می توانند تصمیم به جدایی بگیرند. در حالی که در گذشته حتی در سخت ترین شرایط، فشار اجتماعی مانع طلاق می شد.

با روندهای فرهنگی و اجتماعی کنونی، فکر می کنید در دهه آینده طلاق چه سمت وسویی خواهد گرفت؟

پیش بینی ها نشان می دهند در آینده طلاق بیشتر هم خواهد شد. در غرب از قرن نوزدهم این روند آغاز شد. چون خانواده دیگر مرکز همه امور اجتماعی نیست. امروز بسیاری از کارکردهای خانواده به نهادهای بیرونی مثل مدرسه و مهدکودک واگذار شده است. بنابراین همانطور که اشاره کردیم تصمیم به جدایی ساده تر می شود. خودم 24.25 سال پیش که در لندن بودم، می گفتند میانگین دوام زندگی یک زوج هفت سال است. یعنی خیلی ها پس از چند سال جدا می شوند.

در حال حاضر آمارهایی مطرح می شود که در تهران میزان طلاق به حدود 52 درصد رسیده است؛ یعنی از هر دو ازدواج، یکی به جدایی ختم می شود. در کلان شهرهای دیگر هم این نسبت بالاتر از مناطق کوچک تر است.

باز هم تاکید می کنم شرایط بد اقتصادی می تواند این روند را تشدید کند، چون سطح انتظارات بالا رفته است. مثلاً اگر اقتصاد تهران کمی بهتر بود شاید این عدد به جای 52 درصد، 48 درصد می شد. اما در هر حال رقم بالاست و روند جهانی هم همین را نشان می دهد.