جهانبخش ایزدی استاد روابط بین الملل در هم میهن نوشت: سیاست یک وضعیت ژلاتینی دارد؛ در سیاست نباید قائل به بن بست بود. در سیاست قابلیت سازش وجود دارد، قابلیت ستیز، جنگ و صلح وجود دارد. به باور من راهکار دیپلماتیک برای وضعیت فعلی کشور وجود دارد، اما در شرایط خاص فعلی نباید انتظارهای حداکثری از دیپلماسی داشت. بعضی وقت ها در دیپلماسی ممکن است که در مقطع خاصی یک طرف کوتاه بیاید و پاره ای از عناصر را واگذار کنید تا در شرایط دیگری بتوانید مجدداً آن ها را به دست بیاورید، اما از شرایط بد فعلی رها شوید. سعدی می گوید: با بدان آن به که کم گیری ستیز / چون نداری ناخن درنده تیز . وقتی شرایط شما مساعد نیست، طبعاً باید رفتار، دیپلماسی و مذاکره هم تعدیل شود.

در شرایط فعلی باید چند اقدام اساسی در سیاست خارجی در پیش گرفته شود یا از اقدام هایی اجتناب شود. نخست اینکه ایران نباید بر طبل تقابل بکوبد و باید همچنان اهل تعامل باشد و در روایت افکار عمومی و رسانه ها ایران به عنوان کشوری اهل تعامل تصویر شود. دوم اینکه ایران نباید به پر و پای آژانس بین المللی انرژی اتمی بپیچد.

آژانس یک نهاد فنی و تخصصی است؛ هرچند که ممکن است از آن به عنوان یک ابزار سیاسی هم استفاده شود، ولی تقابل با آژانس هیچ اعتبار بین المللی برای جمهوری اسلامی نمی آورد. باید در رفتار با آژانس به عواقب و پیامدهای هر تصمیمی توجه کرد. در شرایطی که ایران عضو پیمان عدم اشاعه (NPT) است، نباید نظارت آژانس را بر اساس توافقنامه جامع پادمان به هیچ بهانه ای قطع کند.

حتی اگر کشورهایی به تاسیسات هسته ای ایران حمله کرده باشند، باز هم نظارت و بازرسی آژانس از جمله تعهدات ایران در پیمان عدم اشاعه است. سوم اینکه تکیه به حمایت چین و روسیه در شرایط فعلی خیلی راهگشا نیست؛ چراکه آن ها هم ابزارهای لازم را برای مقابله با تحریم های گسترده و تهدیدهای غرب جمعی ندارند. به نظر من اینکه یک کشور فقط یک سمت عالم را بگیرد و طرف دیگر را رها کند، خروج از توازن در سیاست خارجی است و به هیچ عنوان به نفع کشور نیست. این تشدید تنش در فضای سیاسی، مقوله ای است که به هیچ عنوان قابل قبول نیست.

نکته چهارم اینکه در مورد مذاکره باید توجه داشت که دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا شخصیتی خاص دارد، در کلامش نوسان بسیار وجود دارد، اما پیش بینی ناپذیری یک فرد از لحاظ منطق صوری خودش نوعی پیش بینی پذیری است. کشورهای دیگر نمونه های بسیار خوبی در تعامل با دونالد ترامپ هستند. برای مثال ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین را ببینید که چگونه در کاخ سفید مورد استقبال تند و توهین آمیز رییس جمهور و معاون رییس جمهور آمریکا قرار گرفت و حالا بعد از گذشت چند ماه چقدر وضعیتش تغییر کرده است و توانسته است حمایت آمریکا را جلب کند.

ما نباید مسائل و رویدادهای نظام بین الملل را مطلق و ایستا فرض کنیم. پویایی های نظام بین الملل بسیار هستند و می توان از فرصت هایی برای تغییر وضعیت بهره برد. توصیه من این است که نخست اجازه ندهیم فضا متشنج تر شود، دوم اینکه به سمت تقابل تمام عیار نرویم، سوم باب مذاکره را نبندیم، چهارم با آژانس بین المللی انرژی اتمی تقابل نداشته باشیم و البته از همه مهم تر؛ اینکه اینقدر هم ادعا نکنیم که تحریم ها بی تاثیر است.

همین که عده ای می گویند تحریم ها چندان اثرگذاری میدانی ندارد و فقط اثر آن روانی است، باید بدانند که تاثیر روانی خودش بزرگ ترین عامل برای ایجاد ناامنی روانی در کشور و تشدید تورم و فشار معیشتی مردم است. حتی اگر فرض کنیم که تحریم ها اثر میدانی هم نداشته باشد و اثر آن ها صرفاً روانی باشد، همین تاثیر روانی هم به سادگی قابل بازگشت به قبل نیست.

ایران سال 1394 با انعقاد برجام توانست قطعنامه های شورای امنیت را تعلیق کند و تحریم های بین المللی را عملاً در یک چارچوب زمانی مشخص لغو کرد. اما شرایط امروز ایران با شرایط دوران برجام بسیار متفاوت است. تفاوت ها محرز و بیّن است. در آن دوران ایران در منطقه دست برتر را داشت، گروه های مقاومت فعال بودند و هنوز قبح حمله اسراییل به خاک ایران شکسته نشده بود، حماس، حزب الله و گروه های مقاومت عراقی در وضعیت امروز قرار نداشتند و نظام سوریه بشار اسد همچنان حاکم بود اما امروز یکی از راهبردهای بازدارنده جمهوری اسلامی برای ابراز قدرت در منطقه، در حالت بسیار ضعیفی قرار گرفته است. نکته دیگر این است که امروز تاسیسات هسته ای ایران بمباران شده است و بر اساس همه گزارش ها و شواهد غنی سازی تعطیل شده است.

به همین دلیل ابهام استراتژیکی که می توانست بازدارنده باشد، از بین رفته است. در حال حاضر اگر توجهی به برنامه هسته ای ایران وجود داشته باشد مربوط به چهارصد و خرده ای کیلوگرم اورانیوم غنی شده 60 درصدی و 9 تن اورانیوم غنی شده سطح پایین است. اما در شرایط فعلی امکان مانور دادن روی این ذخایر هم زیاد نیست. نکته سوم مربوط به برنامه موشکی ایران است.

اما بعد از عملیات های موشکی ایران علیه اسراییل، تصویری که دشمن از تهدید این موشک ها داشت، تقریباً از بین رفته است. در کنار اینها انزوای سیاسی، فشار داخلی و وضعیت معیشت شهروندان نیز شرایط چندان مساعد نیست. همه اینها ما را به این نتیجه می رساند که جمهوری اسلامی حتی اگر به سمت دیپلماسی برود و وارد مذاکره شود، دستش پر نیست و نمی تواند بر اساس موازنه قوا با طرف مقابل مواجه شود.

نکته مهمی که وجود دارد این است که در پرونده هسته ای، هیچگاه به اندازه امروز، اروپا و آمریکا به یکدیگر نزدیک نبودند. این نزدیکی مواضع ناشی از جنگ اوکراین، تحولات امنیتی منتسب به ایران در اروپا و مسائلی از این قبیل است. در نتیجه وقتی سخن از این می رود که آیا ممکن است بار دیگر مانند دوران برجام بازگشت و قطعنامه ها را تعلیق کرد؟ جواب این است که باید به عناصر اساسی اثرگذار بر دیپلماسی در شرایط فعلی توجه کرد. دیپلماسی هم خودش نوعی جنگ است. بنابراین در مذاکره هم مثل جنگ باید عوامل و عناصر بازدارنده داشته باشید. امروز ایران دیگر نمی تواند در مذاکره مشابه شرایط سال 2015 که برجام منعقد شد عمل کند.