عباس عبدی، روزنامه نگار، در اعتماد نوشت: اغلب کارشناسان و به درستی خطر استهلاک زیرساخت های کشور را متذکر می شوند. در ادامه یادداشت پیشین به یکی از مهم ترین آن ها یعنی بهداشت و درمان کشور اشاره می کنم؛ زیرساختی که چند تفاوتی جدی با حوزه های دیگر دارد.

اول اینکه با تخریب آن، بازسازی و احیایش بسیار مشکل، سخت و زمانبر است. البته اگر اراده ای به احیا تعلق بگیرد. دوم اینکه برخلاف سایر موارد، به نظر می رسد که تخریب این زیرساخت آگاهانه و عامدانه صورت می گیرد.

نظام بهداشت و سلامت کشور در کنار نظام آموزشی و نظام تامین و بیمه اجتماعی سه زیرساخت مهم اجتماعی کشور هستند که در نیم قرن اخیر تحولات و ارتقای چشمگیری را شاهد بوده اند. ولی اکنون چند سال است که هر سه نظام و بیشتر از همه زیرساخت نظام بهداشت و سلامت از طریق بخش آموزش آن تحت فشار شدید قرار گرفته است.

یادداشت 5 مهر ماه من نیز در همین باره بود و اکنون با عدد و رقم و جزییات بیشتر به این مساله می پردازم. ابتدا بگویم مساله مهم تر از تخریب این زیرساخت، وجود نیروهایی است که دنبال چنین تخریبی هستند. این نیروهای تخریبی در حوزه های گوناگون حضور دارند و مشغول انجام وظیفه و ماموریت هستند.

این اقدام از سال 1400 آغاز شد که تندروهای مخالف علم، عهده دار امور شدند. هدف اصلی آن ها هم رشته های پزشکی و دندانپزشکی بود. بی اعتبار کردن نهاد پزشکی بزرگ ترین دستاورد برای شبه علم است. این کار را با رشته های مهندسی و علوم نمی توانند انجام بدهند.

با علوم اجتماعی و انسانی نیز نیاز ندارند چنین کنند، چون خودشان را علامه این علوم جا می زنند! ولی نه می توانند خود را پزشک غالب کنند و نه می توانند مردم را از مراجعه به پزشک منصرف کنند. لذا با تخریب نظام و آموزش پزشکی این هدف را محقق می کنند.

در سال 1400، کل پذیرفته شدگان سالانه رشته های پزشکی و دندانپزشکی در دانشگاه های دولتی و آزاد نزدیک به 10 هزار نفر بود. تغییر این ظرفیت تابع اصولی است. پیش از هر افزایشی در ظرفیت، باید تعداد مورد نیاز تخت آموزشی، اعضای هیات های علمی علوم پایه و بالینی، یونیت دندانپزشکی و کلاس های درس و فضای آموزشی، خوابگاه، ظرفیت سلف سرویس، همچنین تجهیزات پزشکی و… تامین شوند. انجام همه اینها نیازمند تامین بودجه است. البته در اغلب موارد بودجه نیز به تنهایی مشکل را حل نمی کند، ولی در هر صورت شرط ضروری آن است.

در سال 1400 تصویب کردند که سالانه 20 درصد بر ظرفیت رشته پزشکی و دندانپزشکی اضافه شود. اولین پرسش این بود که فرض کنیم اجرای این سیاست عملی بود، آیا چنین کاری با سایر سیاست ها و اهداف تطابق داشت؟ اسناد نشان می دهد که مطابق اهداف برنامه هفتم نیازی به این تعداد تربیت پزشک نیست و نبوده است، چون مطابق آن برنامه در پایان سال 1407، حدود 200 هزار پزشک باید داشته باشیم که الان بالای 170هزار هستند و ظرفیت قبلی با اندکی افزایش می توانست این هدف را محقق کند.

ضمنا فراموش نکنیم که هدف تعیین شده احتمالا تنها هدفی از برنامه است که به صورت کمّی محقق می شود و همه اهداف جدی دیگر مثل برنامه های قبلی محقق نخواهد شد. مثل این است که تعیین کنند تولید شیر در کشور دوبرابر شود، چون این کار را نمی توانند انجام بدهند، به جایش به همان میزان آب می ریزند داخل شیر و می گویند تولید شیر دوبرابر شد. تازه آب شور می ریزند! و کل شیر را خراب می کنند.

اگر از این مساله بگذریم، فرض کنیم که بودجه هم باشد، آیا ممکن است سالی 20 درصد به ظرفیت اضافه و امکانات لازم را نیز تامین کرد؟ قطعا خیر. در ایران شاید بتوان سالانه ظرفیت پذیرش را 5 تا 7 درصد اضافه و امکانات آن را هم فراهم کرد. این به شرطی است که بودجه و امکانات باشد، در حالی که اصلا چنین بودجه ای نیست.

طبق ادعای معاون آموزشی وزارت بهداشت فقط حدود 10 درصد بودجه مورد نیاز این برنامه تامین شده است. براساس این مصوبه پذیرش دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی در سال های گذشته چنین بوده است. (شامل دانشگاه های دولتی و آزاد)

حالا ببینیم که کمبودها برای چنین ظرفیتی چگونه است؟ 33167 تخت آموزشی؛ 3353 عضو هیات علمی علوم پایه؛ 3429 هیات علمی بالینی؛ 2823 هیات علمی دندانپزشکی؛ 3854 یونیت دندانپزشکی. جالب است که همه این کمبودها در سال 1404 خیلی بیشتر از کمبودهای سال 1403 است.

ظرفیت واقعی دانشگاه های پزشکی ایران برای پذیرش دانشجوی پزشکی عمومی و بر اساس استانداردهای کالبدی، اندکی بیش از 4 هزار دانشجو است. اکنون بیش از سه برابر این ظرفیت دانشجو پذیرفته می شود. البته این ظرفیت براساس معیارهای تعدیل شده مصوب ستاد انقلاب فرهنگی حدود 6900 دانشجو است و براساس معیارهای جدیدتر شورای عالی انقلاب فرهنگی حدود 7600 نفر است که باز هم تعداد پذیرش دانشجو دوبرابر این رقم است.

نتیجه دیگر این افزایش ظرفیت حضور دانشجویانی با رتبه بالای 60 هزار در میان قبول شدگان است. اینها قرار است که به مناطق محروم بروند! تا محروم ترین اقشار به وسیله کم سوادترین پزشکان درمان شوند.

در اجرای این مصوبه تمامی دانشگاه های علوم پزشکی کشور نیازهای خود در زمینه سطح زیربنا، امکانات، تجهیزات، نیروی انسانی را همراه با بودجه لازم نوشته اند که تامین اعتبارات مورد نیاز آنان در توان بودجه های موجود نیست، بنابراین کیفیت کم می شود. مثل ریختن آب شور داخل شیر است.

کلاس ها بسیار شلوغ است، به طوری که جا برای نشستن هم نیست. تصور کنید که یک دانشجو ایستاده و از لای در کلاس بخواهد درس استاد را دنبال کند. فقدان خوابگاه، فقدان تجهیزات، فقدان تخت آموزشی، تصور کنید که ده ها دانشجو دور یک تخت بیمار جمع می شوند!

حتی حضور و غیاب هم از کلاس ها رخت بربسته است. تصاویر و فیلم های تولید شده از این کلاس ها و محیط های آموزشی، جز تاسف برای نابخردی سیاستگذاری حس دیگری را ایجاد نمی کند، سقوط رتبه و کیفیت آموزشی پذیرفته شدگان، سقوط در شاخص های امکانات و تجهیزات و استاد و… به صورت تصاعدی موجب سقوط کیفیت نیروی آموزش دیده خواهد شد. عوارض پزشک آموزش ندیده و کم سواد و بی تجربه برای سلامت و درمان کشور بسیار بیشتر از نداشتن پزشک است.

حالا کافی است که ببینید کدام جناح و گروه محدودی هستند که از این سیاست های ضد منطق دفاع می کنند؟ سیاست هایی که موجب نابودی زیرساخت بهداشت و درمان کشور خواهد شد. این افراد در همه حوزه ها هستند در سیاست خارجی، در اقتصاد، در صنعت، در بخش آموزش، در فرهنگ و…اگرچه بسیار معدود و اندک هستند ولی با مهار نهادهای تصمیم ساز، مثل موریانه در حال پوک کردن تنه های تنومند این درخت هستند.

آیا کسی در دولت هست که برای این عملکردهای ویرانگر پاسخی شایسته ارائه کند؟