فرارو کارن دی یانگ، خبرنگار بخش بین الملل روزنامه واشنگتن پست

به نقل از روزنامه واشنگتن پست، روز جمعه، ایران و متحدانش آخرین تلاش خود را انجام دادند تا جلوی بازگشت تحریم های بین المللی را بگیرند؛ تحریم هایی که بر پایه توافق هسته ای سال 2015 موسوم به برجام تعلیق شده بودند. این تحریم ها در شرایطی باز می گردند که شورای امنیت سازمان ملل متحد، قطعنامهٔ پیشنهادی برای تمدید مهلت تعلیق را رد کرد. به این ترتیب، از پایان هفته جاری سازوکار موسوم به ماشه فعال خواهد شد و مجموعه ای از محدودیت های گسترده از تحریم تسلیحات متعارف و ممنوعیت هرگونه غنی سازی اورانیوم گرفته تا محدودیت های جدی بر برنامهٔ موشک های بالستیک کشور را دوباره بر ایران تحمیل می کند. علاوه بر این، ممنوعیت های سفر و مسدود شدن دارایی های مرتبط نیز در فهرست جدید این اقدامات قرار دارد

روسیه و چین در صف حامیان اصلی این قطعنامه قرار داشتند و در میان 15 عضو شورای امنیت، تنها الجزایر و پاکستان به آن ها پیوستند. در مقابل، بریتانیا و فرانسه با همراهی آمریکا این ابتکار را وتو کردند؛ کشورهایی که ماه گذشته در کنار آلمان، عدم پایبندی قابل توجه ایران به مفاد توافق هسته ای اولیه را اعلام و مهلت 30روزه ای برای بازگشت تهران به تعهداتش تعیین کرده بودند. به گفته ناظران، فعال شدن سازوکار ماشه نه تنها یکی از آخرین نشانه های باقی مانده از توافق هسته ای 2015 را از میان برداشته، بلکه بستر تازه ای برای افزایش تنش در فضای از پیش ملتهب روابط ایران و غرب ایجاد می کند. این تحولات در حالی رخ می دهد که طبق مفاد قطعنامهٔ شورای امنیت، امکان بازگرداندن تحریم ها قرار بود در 18 اکتبر به پایان برسد.

بریتانیا، فرانسه و آلمان به عنوان سه کشور اروپایی، در کنار ایالات متحده، اتحادیهٔ اروپا، روسیه و چین از امضاکنندگان توافق هسته ای 2015 بودند؛ توافقی که قرار بود برنامهٔ هسته ای ایران را در چارچوبی شفاف و قابل راستی آزمایی محدود کند. با این حال، در نخستین دورهٔ ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده به طور یک جانبه از این توافق خارج شد و سیاست موسوم به فشار حداکثری را علیه جمهوری اسلامی در پیش گرفت؛ سیاستی که تحریم های گستردهٔ اقتصادی، مالی و صنعتی را شامل می شد. در ادامه، تنش ها میان تهران و واشنگتن بالا گرفت و در ماه ژوئن همان سال، پس از حملات اسراییل به تأسیسات و دانشمندان هسته ای ایران، دولت ترامپ کارزاری از بمباران های گسترده را آغاز کرد؛ کارزاری که هدف آن دو مرکز کلیدی برنامهٔ هسته ای ایران بود.

تلاش های دیپلماتیک در آخرین دقایق، هم زمان با نشست سالانهٔ رهبران جهان در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، بی نتیجه ماند و هر دو طرف ماجرا یکدیگر را مسئول شکست مذاکرات معرفی کردند. دیمیتری پولیانسکی، نمایندهٔ روسیه در سازمان ملل، پس از رأی گیری با لحنی تند گفت: ما امید داشتیم همکاران اروپایی و آمریکایی دوباره بیندیشند و به جای این شیوهٔ اخاذی ناشیانه، راه دیپلماسی و گفت وگو را برگزینند.

عباس عراقچی، وزیر خارجهٔ ایران، نیز در همان نشست شورای امنیت اعلام کرد: اروپایی ها و ایالات متحده مسئولیت کامل پیامدهای جدی تصمیم امروز را بر عهده دارند؛ تصمیمی که اندک اعتماد باقی ماندهٔ مردم ایران به وعده های غرب را به کلی نابود کرده است. این فضای پرتنش در جلسه با واکنش ژروم بونافون، سفیر فرانسه در سازمان ملل همراه شد. او در پاسخ به اظهارات عراقچی گفت: هیئت من مایل است به هیئت ایرانی یادآور شود که واقعیت ها سرسخت اند... ایران به تعهدات خود در توافق پایبند نیست.

ژروم بونافون، سفیر فرانسه در سازمان ملل، در ادامهٔ سخنان خود توضیح داد که چرا مذاکرات فشردهٔ چند روز گذشته به شکست انجامید. به گفتهٔ او، این گفت وگوها به این دلیل به نتیجه نرسید که ایران نخواست سه مطالبهٔ اصلی کشورهای اروپایی را بپذیرد : نخست، ازسرگیری کامل و بدون محدودیت بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته ای ایران؛ بازرسی هایی که پس از حملات اسراییل و آمریکا در ماه ژوئن متوقف شده بود؛ دوم، ارائهٔ گزارشی جامع و دقیق از همهٔ اورانیوم غنی شدهٔ انباشته شده تا آن زمان؛ و سوم، آغاز دوبارهٔ مذاکرات مستقیم با ایالات متحده.

البته هفتهٔ گذشته ایران توافقی جدید با آژانس بین المللی انرژی اتمی امضا کرده بود تا بازرسی از آنچه پس از بمباران ها از برنامهٔ هسته ای اش باقی مانده از سر گرفته شود، اما هنوز مشخص نیست این بازرسی ها دقیقاً چه زمانی آغاز خواهد شد و تا چه حد گسترده خواهد بود. علاوه بر این، مذاکرات میان واشنگتن و تهران که در اوایل سال جاری میلادی جریان داشت و ترامپ از آن با عنوان تلاش برای دستیابی به توافقی بهتر برای مهار غنی سازی اورانیوم ایران تا سطح تسلیحاتی یاد می کرد، پس از حملات ماه ژوئن متوقف شد و فضای بی اعتمادی دو طرف را بیش از پیش عمیق کرد.

در همین حال، روسیه روز جمعه در نشست شورای امنیت اعلام کرد که ایالات متحده پیشنهاد ایران برای گفت وگو در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل را رد کرده است. با این حال، استیو ویتکاف این هفته در پاسخ به خبرنگاران گفت: ما داریم با آن ها حرف می زنیم. چرا نباید حرف بزنیم؟ ما با همه گفت وگو می کنیم؛ همان طور که باید؛ این شغل ماست. او در ادامه تاکید کرد: ایران در موقعیت دشواری قرار گرفته است. حالا تحریم های ماشه ای ظرف دو تا سه روز آینده اجرا خواهند شد... این همان داروی درست برای اتفاقی است که می افتد.

در سوی دیگر، مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، روز جمعه در نشستی با خبرنگاران و اساتید دانشگاه در نیویورک، سبک مذاکرهٔ استیو ویتکاف را به تندی نقد کرد. به گفتهٔ او، این سرمایه دار حوزهٔ املاک که به عنوان دیپلمات وارد میدان شده، در هر نشست مواضعی متفاوت اتخاذ می کند و این بی ثباتی فضای گفت وگو را از میان برده است. مسعود پزشکیان تاکید کرد: گفت وگوها با استیو ویتکاف به مجموعه ای از توافق ها و تفاهم ها ختم می شد، اما در نشست بعد همهٔ آن ها از روی میز برداشته می شد... امروز یک چیز می گویند و فردا 180 درجه متفاوت. او در ادامه تاکید کرد که در جریان همین مذاکرات، دولت ترامپ موضع خود را به طور محسوس سخت تر کرده و از پذیرش حدی از غنی سازی اورانیوم توسط ایران به سمت مطالبهٔ ممنوعیت کامل آن حرکت کرده است.

ایران همچنان اعلام می کند که درِ گفت وگو و دستیابی به یک راه حل دیپلماتیک برای برنامهٔ هسته ای خود را نبسته است، اما لحن مقامات این کشور نشان می دهد امید چندانی به موفقیت این مسیر باقی نمانده است. مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، در سخنانی در نیویورک با لحنی تردیدآمیز گفت: دیوار بی اعتمادی میان ما و آمریکایی ها بسیار ضخیم و بسیار بلند است او توضیح داد که در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل با امانوئل مکرون، رییس جمهور فرانسه و شماری از دیگر رهبران اروپایی دیدار و گفت وگو کرده است، اما عدم حضور ایالات متحده در نشست چندجانبه ای که می توانست به گفتهٔ او ثمربخش باشد را نشانهٔ مسئولیت واشنگتن در بن بست کنونی دانست.