یک تحلیل گر مسائل هسته ای ایران و سفیر پیشین ایران در انگلیس درباره مکانیسم ماشه و تبعات آن می گوید: نکته مهم این است که ایران در مسیر معقولانه خود باید از تحریکات و اظهاراتی که موجب افزایش تنش و به هم ریختن افکار عمومی می شود، پرهیز کند؛ از جمله پیشنهاداتی مبنی بر خروج از معاهده ان پی تی که فاقد توجیه است، زیرا ایران عضو این معاهده است و حقوق خود را در چارچوب آن محفوظ می دارد. همچنین مسئولین باید نسبت به هرگونه اظهار نظر تحریک آمیز و غیرمسئولانه که ممکن است به افزایش تنش ها و ایران هراسی کمک کند، واکنش سریع و قاطع نشان داده و اظهارات غیرواقعی را تکذیب نمایند. ایران موظف است موضع قانونی و حقوقی خود را به صورت مستمر و شفاف به افکار عمومی داخلی و بین المللی اعلام کند و ضمن حفظ حقانیت خود، آمادگی برای گفتگو و رفع سوءتفاهم ها را نشان دهد. این موضع گیری باید به طور مستمر در رسانه ها و در مجامع بین المللی مطرح گردد و به ویژه در بین کشورهای همسو و اعضای گروه بریکس و کشورهای منطقه خلیج فارس تبیین شود.

به گزارش شفقنا، سیدجلال ساداتیان در پاسخ به این سوال که با توجه به فعال سازی مکانیسم ماشه، آیا از لحاظ حقوقی امکان طرح دعوا، شکایت یا برگزاری مناقشه ای وجود دارد که این قانون و مکانیسم مذکور را مورد تردید قرار دهد و آیا ایران می تواند از نظر حقوقی اقداماتی در این زمینه انجام دهد یا خیر؟ اظهار داشت: پاسخ مثبت است. در این زمینه، وزیر امور خارجه ایران مدتی پیش نامه ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل و رییس دوره ای شورای امنیت ارسال نمود که در آن به عدم اجرای تعهدات طرف های اروپایی در برجام طی ده سال گذشته اشاره شده است.

در حالی که آمریکا از توافق خارج شده، کشورهای اروپایی نیز عملاً تعهدات خود را اجرا نکرده اند، لذا نمی توانند با استناد به بندهای برجام، مکانیسم ماشه را به اجرا گذارند. این موضوع در جلسات شورای امنیت، از جمله در نشست روز جمعه، مورد بحث قرار گرفت و نمایندگان روسیه و ایران نیز بر این نکته تأکید داشتند. آقای عراقچی نیز پس از جلسه در کنفرانس خبری تصریح کرد که نه شورای امنیت و نه سازمان ملل این درخواست اروپایی ها را قانونی نمی دانند و نباید آن را به جریان اندازند.

وی افزود: از منظر حقوقی، کارشناسان برجسته ای همچون دکتر سید محمود کاشانی نیز با ارائه استدلال های دقیق، غیرقانونی بودن اقدام تروییکای اروپایی را تبیین کرده اند. بر این اساس، ایران اعلام کرده است که پیش از هرگونه اجرای این مکانیسم توسط شورای امنیت که ممکن است تحت فشار آمریکا باشد، نامه ای به دبیرکل سازمان ملل ارسال شود تا این موضوع به صورت اداری ابلاغ نگردد. در صورت عدم ابلاغ، ایران گامی رو به جلو تلقی می کند و علاوه بر آن، امکان طرح شکایت در دیوان بین المللی دادگستری لاهه وجود دارد؛ شکایتی که می تواند بر اساس حقوق بین الملل مطرح شود و علیه اجرای ناصحیح مکانیسم ماشه پیگیری شود.

وی تصریح کرد: لازم به ذکر است که زمان بندی واکنش ایران اهمیت بالایی دارد تا از فرسایش موضوع جلوگیری شود و پیش از اینکه این مسأله به مرحله اجرای عملی برسد، اقدامات حقوقی لازم صورت پذیرد. هرچند ممکن است تحرکات نظامی یا سیاسی از سوی برخی کشورها ادامه یابد، اما اقدام سریع و هماهنگ ایران با بهره گیری از حقوقدانان بین المللی متخصص و استفاده از ابزارهای تبلیغاتی و اطلاع رسانی در سطح جهانی، می تواند موقعیت حقوقی ایران را تقویت کند.

در نهایت، لازم است اشاره شود که تروییکای اروپایی بر اساس تعهدات برجام، حقی برای فعال سازی این مکانیسم نداشته و به همین دلیل اقدام آن ها از نگاه حقوقی و سیاسی مردود است. این موضوع در مقالات تخصصی و نیز سخنان کارشناسان حقوق بین الملل به وضوح مطرح شده است.

وی در خصوص اینکه گزینه های فنی و دیپلماتیک کاهش تنش ها در گام های افزایش فعالیت هسته ای ایران، لازم است راهکارهایی اتخاذ شود که ضمن تضمین حقوق و منافع ایران، نگرانی های طرف های مقابل را نیز کاهش دهد، این مسیر می تواند شامل مذاکرات فنی، افزایش شفافیت، و استفاده از سازوکارهای دیپلماتیک برای ایجاد اعتماد متقابل باشد اظهار داشت: در وضعیت کنونی، طرف های مقابل به دو دلیل عمده در تقابل با ایران قرار گرفته اند. نخست آنکه رابطه میان ایران و این کشورها تحت تأثیر رخدادهایی مانند طرح زمستان سخت و اتهامات مرتبط با انتقال پهپاد به روسیه دچار تنش شده است.

این تحولات در مقابل حمایت اروپایی ها از اوکراین و تقابل آن ها با روسیه، شرایط خاصی را به وجود آورده است. به نظر می رسد برخی از مسئولان در گذشته نتوانسته اند تعامل مناسبی برقرار کنند که می توانست به جلوگیری از بروز این وضعیت کمک نماید، ولی این فرصت از دست رفته است. علاوه بر این، باید اذعان داشت که اروپایی ها نیز در عمل به تعهدات خود در چارچوب برجام کوتاهی کردند، هرچند که ایالات متحده تحریم های یک جانبه خود را تشدید نمود. وعده های اروپایی ها برای جبران این اقدامات نیز عملیاتی نشده است.

ساداتیان تصریح کرد: در پاسخ به این شرایط، ایران اقدامات متقابلی از جمله استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته تر، افزایش میزان غنی سازی، افزایش ذخایر اورانیوم، محدود کردن دسترسی بازرسان و تعلیق همکاری های قانونی بر اساس مصوبه مجلس اتخاذ کرده که تمامی این موارد باعث افزایش تنش ها شده است.

همچنین در زمانی که طرف های مقابل هشدار فعال سازی مکانیسم اسنپ بک را مطرح کردند، بی اعتنایی نسبت به این هشدارها صورت گرفت و مذاکرات با اروپایی ها ادامه نیافت که این امر نیز به تشدید وضعیت دامن زد اما در خصوص آینده، شرایط باید به گونه ای فراهم گردد که طرف های اروپایی آمادگی شنیدن و تعامل داشته باشند. به دلیل پیشینه تنش ها، آن ها به آمریکا نزدیک شده اند و از ابزاری که در دوره اول ریاست جمهوری آقای ترامپ برای ممانعت از استفاده آمریکا از برجام علیه ایران به کار گرفته شد، اکنون بهره برده اند.

در این میان نامه ها و قطعنامه های صادر شده از سوی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به سازمان ملل و شورای امنیت، که با امضای آمریکا و برخی کشورهای اروپایی همراه بوده، نشان دهنده استفاده از این ابزارهاست. پیشنهادهای روسیه و چین برای توقف این روند مورد پذیرش قرار نگرفته و در نهایت وضعیت کنونی به وجود آمده است.

وی با اشاره به اینکه نکته مهم این است که ایران در مسیر معقولانه خود باید از تحریکات و اظهاراتی که موجب افزایش تنش و به هم ریختن افکار عمومی می شود، پرهیز کند گفت: از جمله پیشنهاداتی مبنی بر خروج از معاهده ان پی تی که فاقد توجیه است، زیرا ایران عضو این معاهده است و حقوق خود را در چارچوب آن محفوظ می دارد. همچنین مسئولین باید نسبت به هرگونه اظهار نظر تحریک آمیز و غیرمسئولانه که ممکن است به افزایش تنش ها و ایران هراسی کمک کند، واکنش سریع و قاطع نشان داده و اظهارات غیرواقعی را تکذیب نمایند.

ایران موظف است موضع قانونی و حقوقی خود را به صورت مستمر و شفاف به افکار عمومی داخلی و بین المللی اعلام کند و ضمن حفظ حقانیت خود، آمادگی برای گفتگو و رفع سوءتفاهم ها را نشان دهد. این موضع گیری باید به طور مستمر در رسانه ها و در مجامع بین المللی مطرح گردد و به ویژه در بین کشورهای همسو و اعضای گروه بریکس و کشورهای منطقه خلیج فارس تبیین شود.

وی ادامه داد: در همین راستا، بر اهمیت تقابل با ایران هراسی، به ویژه تبلیغات نادرستی که از سوی رژیم اسراییل صورت می گیرد، تأکید می شود. اسراییل به عنوان رژیمی که اقدامات غیرقانونی و تروریستی متعددی انجام داده، هیچ حقی در اتهام زنی به ایران ندارد. ایران باید از ایجاد زمینه های مجازاتی که امکان تعرض به خود را فراهم کند، پرهیز نماید و اجازه ندهد که از رسانه ها یا لابی های بین المللی برای تحریک و توجیه اقدامات خصمانه علیه آن سوءاستفاده شود.

این کارشناس مسائل هسته ای ایران در پاسخ به پرسشی درباره احتمال بازگشت تحریم ها در صورت عدم موفقیت ایران در جلوگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه یا بازگشت تحریم های سازمان ملل اظهار داشت: برخی قطعنامه ها، از جمله قطعنامه 1929 شورای امنیت، اعمال محدودیت هایی از جمله ممنوعیت غنی سازی اورانیوم توسط ایران را پیش بینی کرده اند؛ در حالی که پیمان ان پی تی حق غنی سازی را برای ایران محفوظ می دارد. بازگشت این قطعنامه ها می تواند منجر به اعمال محدودیت های گسترده تر از جمله در حوزه مالی و تجاری شود. این امر نیازمند تصویب و پذیرش از سوی سازمان ملل و شورای امنیت است که ایران به صورت قاطع آن را رد کرده است و تلاش دارد تا این موضوع توسط جامعه بین المللی به رسمیت شناخته نشود.

از سوی دیگر، موضع گیری های گروه تروییکا و اقدامات آن مورد اعتراض ایران است و با استناد به استدلال های حقوقی، از جمله مقالات کارشناسان برجسته، اعلام شده که حتی رییس دوره ای شورای امنیت حق قرار دادن این موضوع در دستور کار را نداشته است. با این حال، با وجود فشارهای احتمالی آمریکا و همراهی برخی کشورها، این روند ادامه یافته و ایران آن را نمی پذیرد.

وی تاکید کرد: از منظر بین المللی، نقش روسیه و چین که اعضای دائم شورای امنیت هستند، همراه با حمایت کشورهای دیگر گروه بریکس، می تواند به ایجاد شکاف و کاهش مشروعیت اقدامات یکجانبه کمک کند. البته استمرار حمایت آن ها بستگی به منافع ژئوپلیتیکی و اقتصادی آن کشورها دارد. روسیه به دلیل تنش های منطقه ای و مخالفت با غرب ممکن است حمایت هایی ارائه دهد، اما تضاد منافع و ملاحظات متنوع وجود دارد. چین نیز به خاطر روابط گسترده اقتصادی با غرب و منافع خود، در موضعی پیچیده قرار دارد. به هر حال، این کشورها ممکن است به دلیل نقش ایران در منطقه و جلوگیری از افزایش نفوذ طرف های غربی، حمایت هایی از جمله کمک های نظامی برای تقویت موقعیت دفاعی ایران ارائه کنند.

مطالب مطرح شده همه از جنس احتمالات و سناریوهایی است که قابل بررسی و توجه می باشند، اما قضاوت قطعی درباره اینکه کدام یک از این احتمالات محقق خواهد شد، از عهده اینجانب خارج است. طرف های مقابل دارای محاسبات و تحلیل های خاص خود هستند که براساس آن ها میزان توانایی خود را در مواجهه و مقاومت در برابر آمریکا و کشورهای غربی ارزیابی می کنند و تصمیم می گیرند تا چه حد می توانند ایستادگی کنند یا اینکه ناچار به پذیرش خواسته ها و اراده های آنان شوند.

در صورتی که آن ها تسلیم شوند و شرایط تحمیلی را بپذیرند، طبیعتاً وضعیت برای ما بسیار دشوار خواهد شد. اما اگر به مقاومت ادامه دهند، امکان دارد که ما بتوانیم وضعیت موجود را تا حدودی حفظ کرده و از طریق تقویت مقاومت، زمینه ای فراهم سازیم که طرف های غربی در موضع بهتری به گفت وگو با ما تمایل نشان دهند. در غیر این صورت، اگر آن ها نیز همراهی و همکاری لازم را داشته باشند، ما در موضعی ضعیف قرار خواهیم گرفت و آن ها با این تحلیل که ایران به طور کامل ضعیف شده و از حمایت مؤثری برخوردار نیست، به ادامه فشارها و رفتارهای قهری و سیاسی خود خواهند پرداخت.