با مرگ رسمی توافق هسته ای سال 2015 موسوم به برجام، ایران بار دیگر تحت تحریم های بین المللی قرار گرفت. قطعنامه های تحریمی که طی سال های 2006 تا 2010 در شورای امنیت علیه ایران صادر شده و به موجب قطعنامه 2231 ضمیمه برجام کنار رفته بود، بازگشت و کشور مجدد ذیل فصل هفتم منشور ملل قرار گرفت؛ فصلی که مربوط به موارد تهدید علیه صلح و امنیت بین الملل است.

به گزارش هم میهن، همانطور که رایزنی های تیم دیپلماتیک ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نتوانست جلوی این روند را بگیرد، قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید 2231 نیز همانطور که پیش بینی می شد رای نیاورد و در نهایت، ایران به وضعیت حقوقی سیاسی پیش از برجام و در جهاتی وخیم تر از آن شرایط بازگشت.

در حال حاضر بحث های مختلفی وجود دارد که این قطعنامه ها کارکرد قبلی را دارند یا با توجه به تغییر شرایط در نظام بین الملل، ممکن است آثار گذشته را نداشته باشند.

با توجه به اینکه تحریم های یکجانبه ایالات متحده علیه ایران بسیار سنگین تر از این قطعنامه هاست و آثار اقتصادی آن گسترده تر است اما یک نگاه دیگر نیز به این وضعیت وجود دارد و آن نیز این است که تحریم های شورای امنیت شاید آثار اقتصادی مانند تحریم های ایالات متحده را نداشته باشد اما با توجه به مشروعیت بین المللی و بنا شدن آن بر اساس منشور ملل متحد، تاثیرات حقوقی و سیاسی برای ایران به دنبال دارد. هرچند که طرف مقابل نشان داد برای اقدام منتظر مشروعیت حقوقی نمی ماند.

در حال حاضر سوال بزرگ این است که آیا روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، به رغم بازگشت قطعنامه های تحریمی ایران، همچنان ایستادگی می کنند یا رفتارشان از این به بعد تفاوت خواهد داشت؟

جمعه شب به وقت تهران و عصر به وقت نیویورک، جلسه ای برای رای گیری درباره پیش نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین برگزار شد. این پیش نویس با 4 رای موافق روسیه، چین، الجزایر و پاکستان، 9 رای مخالف آمریکا، انگلیس، فرانسه، سیرالئون، اسلونی، دانمارک، یونان، پاناما، سومالی و همچنین دو رای ممتنع گویان و کره جنوبی مواجه شد. صحبت های نماینده روسیه در این نشست خطاب به نماینده فرانسه مورد توجه رسانه ها قرار گرفت.

او پس از انتقاد نماینده فرانسه از عراقچی که او نیز در جلسه حضور داشت، گفت: ایران به دنبال این بود که مشکلات را حل کند اما برادر بزرگ تر شما یعنی آمریکا به شما اجازه نمی دهد تصمیم بگیرید. شما مثل اینکه قوانین بین المللی و شورای امنیت را یادتان رفته است. فراموش نکنید شما اصلاً هیچ استقلالی از خودتان ندارید.

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه در این نشست، در شورای امنیت سخنرانی کرد و پس از آن نیز یک کنفرانس خبری داشت که محورهای آن ها مشابه بود. عراقچی گفت: در سال 2018، ایالات متحده از توافق خارج شد و قطعنامه 2231 را نقض کرد؛ بدون مبنای حقوقی. بدون هیچ توجیهی! ایران به مدت یک سال کاملاً پایبند باقی ماند. تنها پس از آنکه سه کشور اروپایی به وعده های خود عمل نکردند، ایران اقدامات جبرانی مشروع و تدریجی اتخاذ کرد. بحران امروز نتیجه مستقیم خروج ایالات متحده و بی عملی اروپا است. ایالات متحده به دیپلماسی خیانت کرد. سه کشور اروپایی آن را به خاک سپردند. سال هاست که ایالات متحده و سه کشور اروپایی برنامه صلح آمیز ایران را تحریف کرده اند. آنان ادعاهای دروغین رژیم اسراییل را تکرار کردند، در حالی که این رژیم تنها دارنده زرادخانه هسته ای در منطقه، خارج از ان پی تی است. این استاندارد دوگانه آشکار و زننده است.

او ادامه داد: با وجود ترورها، تحریم ها و بمباران تأسیسات تحت نظارت آژانس، ایران نه برجام، نه ان پی تی و نه تعهدات پادمانی خود را نقض نکرده است. هنگامی که دولت پیشین ایالات متحده خواستار گفت وگو شد، ایران با حُسن نیت پاسخ داد. پنج دور گفت وگو برگزار شد. در آستانه دور ششم، رژیم اسراییل با پشتیبانی ایالات متحده، به تأسیسات هسته ای در ایران حمله کرد و دانشمندان ما، از جمله زنان و کودکان را به قتل رساند. این اقدام، تروریسم دولتی بود. هرگز از سوی سه کشور اروپایی محکوم نشد. به جای دیپلماسی، سه کشور اروپایی به دنبال پس گشت رفتند. ایران، در مقابل، در 9 سپتامبر در قاهره یادداشت تفاهمی با آژانس امضا کرد. این اقدام از سوی آژانس و جامعه بین المللی مورد استقبال قرار گرفت. اما در نیویورک، تمام پیشنهادهای سازنده ایران نادیده گرفته شد.

دیروز همچنین برشی از مصاحبه مسعود پزشکیان، رییس جمهور کشورمان با شبکه ان بی سی در مورد رایزنی ها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل مورد توجه رسانه های داخلی قرار گرفت. پزشکیان در بخشی از این گفت وگو، در پاسخ به سوال مجری مبنی بر این که آیا هیچ ارتباطی میان ایران و آمریکا در طول این مجمع عمومی وجود نداشته است؟ گفت: وزیر امور خارجه ما به صورت تلفنی با آقای ویتکاف ارتباط داشته است و ارتباطاتی که به صورت واسطه ای از طریق فرانسه وجود داشت.

سرگیی لاوروف، وزیر خارجه روسیه که شب گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی می کرد، در بخشی از صحبت های خود به موضوع ایران اشاره کرد و گفت: پیشنهاد دادیم که اسنپ بک عقب بیفتد اما ما شاهد این هستیم غربی ها به دنبال دیپلماسی نیستند. ما تحریم ها علیه ایران را غیرقانونی می دانیم.

سیدجلال ساداتیان، سفیر سابق ایران در انگلستان درباره شرایط پیش روی ایران پس از بازگشت تحریم ها گفت: این شرایط می توانست رخ ندهد. نه این که طی روزها و هفته های اخیر می شد کاری کرد. منظور این است که فرصت های زیادی برای جلوگیری از کشیدن کار به این نقطه وجود داشت. چقدر در زمان آقای روحانی، آقای ظریف گفت بگذارید این توافق انجام و برجام احیا شود. یا این که بعداً در دولت آقای رییسی هم تا پای احیای آن رفتند اما هر بار به وسیله ای جلوی آن گرفته شد که شاخص ترینش تئوری زمستان سخت بود. فرصت هایی بود که بشود با عزت این شرایط را مدیریت کرد. اما امروز که ترامپ با قلدری می گوید آنچه من می گویم در واقع آنچه اسراییل و لابی اسراییل می گوید همان است، من هم می گویم باید مقاومت کنیم.

او ادامه داد: در هر صورت این اتفاق رخ داد و به نظر من سه حالت و سناریو پیش روی ایران است. حالت اول که من خیلی اعتقاد ندارم اتفاق می افتد، این است که روسیه و چین همانطور که در جلسه جمعه شب موضع گرفتند، همان طور هم عمل کنند. موضع ایران هم مشخص است. اگر محکم بایستند و مقاومت کنند و بگویند این اقدام غیرقانونی ا ست، ممکن است که ایران بتواند فضای تنفسی داشته باشد و تحریم ها را دور بزند و با کشورهای بریکس کار کنند. در این شرایط وقتی برخی کشورهای همسایه ببینند چه وضعیتی حاکم است با ایران کار می کنند. حتی امارات هم ممکن است با ما کار کند. افغانستان، پاکستان و عراق هم می توانند در این شرایط با ایران کار کنند.

ساداتیان افزود: اما شرایط حالت دوم برای ایران سخت تر است. در این حالت، روسیه و چین می گویند ما تلاش خود را کردیم که این اتفاق رخ ندهد اما در نهایت قطعنامه ها بازگشت. بعد از آن هم به عنوان کشورهایی که روزی به این قطعنامه های تحریمی رای موافق دادند، خود را متعهد بدانند که آن ها را رعایت کنند. در این صورت شرایط دور زدن تحریم ها برای ایران سخت و انتخاب هایش محدود می شود. بسیاری از کشورها در این شرایط با ایران کار نمی کنند. در ادامه اگر تصویب قطعنامه ای ذیل ماده 42 فصل هفتم در دستور کار قرار بگیرد، فارغ از این که روسیه و چین آن را وتو کنند یا نه، زمینه را برای اقدامات نظامی فراهم می کنند. در صورتی که چنین قطعنامه هایی به تصویب برسد، دیگر ایران با آمریکا و اسراییل طرف نیست. با جامعه بین المللی طرف است و می توانند فشار را افزایش دهند. اگر این شرایط برای ایران رخ دهد، دیگر وضعیت مثل جنگ 12 روزه نیست که به کشور ما حمله کنند و ایران هم پایگاه های آمریکا در منطقه را بزند. شرایط پیچیده تر است.

این دیپلمات بازنشسته درباره حالت سوم نیز گفت: سومین وضعیت، از این قرار است که ایران به توافقی کامل با طرف مقابل برسد و شرایطش را در حوزه غنی سازی و موشکی قبول کند. این حالت خیلی دور از ذهن است. در هر کدام از این شرایط، وضعیت متفاوت است.

ساداتیان درباره مسیری که ایران در پیش خواهد گرفت نیز گفت: فارغ از این که طرف های دیگر چه می کنند، من فکر می کنم ایران این مسیر را انتخاب می کند که می گوید من از برجام خارج نشدم، از ان پی تی خارج نمی شوم و تعهدات خود را مثل وضعیت موجود ادامه می دهم. اگر تعرضی به کشورم صورت بگیرد دفاع می کنم. روسیه و چین هم تا حدی به ایران کمک کنند که تحریم ها را دور بزند. حتی اگر به صورت جدی خود را ملزم به رعایت آن ها نشان دهند. وضعیت فعلی ایران نیز کم وبیش سخت تر از گذشته ادامه پیدا می کند.

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مطالعات آمریکا نیز درباره شرایط پیش روی ایران پس از بازگشت تحریم ها گفت: از لحاظ حقوقی ایران بار دیگر ذیل ماده 41 فصل هفتم منشور قرار می گیرد و به عنوان کشور تهدید صلح و امنیت جهانی شناخته می شود. در واقع قطعنامه ها و تحریم هایی که 10 سال به موجب برجام لغو شده بود، باز می گردد. این به لحاظ حقوقی ا ست. اما دیروز نماینده روسیه در نشست شورای امنیت گفت ما اسنپ بک را قبول نداریم و قرار نیست اجرا شود. بحث کمیته نظارت بر تحریم ها هم در این جلسه مطرح شد. چون هر تحریمی که اعمال می شود، یک کمیته بر انجام آن نظارت می کند. اما روس ها می گویند به نظر ما اسنپ بک فعال نشده و این کمیته تشکیل نمی شود. این نظر آن هاست. حالا این موضوع باید از لحاظ حقوقی بررسی شود که آیا می توان در ماه اکتبر که ریاست شورای امنیت بر عهده روسیه است و قطعنامه 2231 منقضی می شود، این کمیته تشکیل شود یا نه. در مقابل هم نماینده انگلیس گفت تمام کشورها ملزم به رعایت این قطعنامه ها هستند.

او ادامه داد: اما به لحاظ عملی می توان گفت کشورهایی که تا امروز در کار با ایران، تحریم های آمریکا را نادیده گرفتند، از این به بعد هم نادیده می گیرند. آن هایی هم که تحریم های آمریکا را رعایت می کردند، این تحریم های شورای امنیت را رعایت می کنند. چون تحریم های شورای امنیت از لحاظ تاثیر، ذیل تحریم های آمریکا قرار می گیرد. به همین دلیل، از لحاظ عملیاتی و اقتصادی تاثیر زیادی نمی گذارد. اما از لحاظ سیاسی، ایران به عنوان کشور برهم زننده صلح و امنیت شناخته می شود و از نظر غرب منزوی تر خواهد شد. اما از لحاظ امنیتی، این قطعنامه به خودی خود خطری برای ایران ندارد. چراکه ایران ذیل ماده 41 فصل هفتم تحت تحریم قرار داشت و ماده 42 مربوط به مجوز اقدام نظامی ا ست. تصویب ماده 42 نیز نیازمند قطعنامه جدید است اما در هر صورت باید به این نکته توجه کرد که آمریکا و اسراییل اصلاً توجهی به قطعنامه های شورای امنیت ندارند و اگر بخواهند اقدام نظامی انجام بدهند، این کار را خواهند کرد. بنابراین، پیش و پس از چکانده شدن ماشه احتمال اقدام نظامی وجود داشته و دارد.

ابوالفتح در مورد اینکه روسیه و چین به عنوان اعضای دائم شورای امنیت تا چه حد به قطعنامه های این نهاد بی اعتنایی خواهند کرد، گفت: کشورهای بزرگ منافع شان را در نظر می گیرند و اگر نخواهند یعنی منافع شان اقتضا نکند قطعنامه های شورای امنیت را هم نادیده می گیرند. همانطور که آمریکا قطعنامه های شورای امنیت درباره اسراییل را نادیده می گیرد یا وتو می کند. همین امروز کره شمالی تحت تحریم شورای امنیت است. کیست که نداند کره شمالی از کمک های روسیه و چین و بهره مند است؟ راه برای دور زدن تحریم ها بسیار وجود دارد و این کشورها هم ممکن است که در موضع اعلامی خود، بگویند به قطعنامه ها احترام می گذاریم اما در عمل آن ها را اجرا نکنند.در حال حاضر موضوع نفت مطرح است و تحریم های نفتی در قطعنامه های شورای امنیت نیست.

او در پاسخ به این سوال که آیا فضای امروز با فضای دهه هشتاد که روسیه و چین نیز به قطعنامه های تحریمی ایران رای موافق می دادند، متفاوت شده است ، گفت: قبل از برجام، تحریم های سازمان ملل وسیع تر از تحریم های آمریکا بود و آمریکایی ها هم خیلی مصمم در اجرای آن ها نبودند. تحریم های سازمان ملل در مرتبه ای بالاتر قرار می گرفت و دردسرهای بیشتری برای ایران داشت. به مرور زمان تحریم های آمریکا از لحاظ کمی و کیفی به نسبت تحریم های شورای امنیت پیشی گرفت. مثلاً در قطعنامه ها، لیست افراد و نهادهای مرتبط با برنامه موشکی و هسته ای ایران که تحت تحریم قرار گرفتند، به مراتب از فهرست تحریم های آمریکا کوتاه تر است. بنابراین، تحریم های اصلی، تحریم های آمریکاست. دنیا از آمریکا می ترسد نه از سازمان ملل. سازمان ملل ابزاری ندارد. آمریکاست که دفتر کنترل دارایی های خارجی آن (اوفک) می تواند دسترسی یک شرکت یا بانک به شبکه بانکی آمریکا و دلار را قطع یا آن را جریمه کند. بنابراین، تصویری که از فروپاشی اقتصادی پس از بازگشت قطعنامه های سازمان ملل ارائه می شود، با واقعیت تطابق ندارد.