آلودگی هوا به تنهایی به عنوان عامل اصلی ابتلا به سرطان شناخته می‎شود. مدت‎هاست هوای ناسالم به یکی از چالش های جدی سلامت در کلان شهرها و مناطق صنعتی کشور تبدیل شده است. براساس آمارها سهم مهمی از مرگ های زودرس و بار بیماری ها به آلودگی هوا منتسب شده است.

به گزارش ایران، طبق آمارهای رسمی، هرساله آلودگی هوا جان بیش از 700 هزار کودک زیر 5 سال را در جهان می‎گیرد. به همین دلیل اتخاذ رویکردهای علمی، بین بخشی و مشارکت محور برای کاهش انتشار آلاینده های هوا، کاهش میزان مواجهه افراد با آلاینده ها و توسعه انرژی های پاک، ضرورتی انکارناپذیر است.

به گفته مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی سال گذشته به طور میانگین 35 هزار و540 مرگ‎ منتسب به مواجهه ذرات معلق در کشور به ثبت رسیده است.

بهداشت محیط، سنگ بنای سلامت جامعه است. محمد رفیعی مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه سه چهارم از بار بیماری‎های منتقله به انسان از عوامل محیطی ناشی می‎شود؛ به مناسبت روز جهانی بهداشت محیط می‎گوید: بحث محیط زیست و دستیابی به اجزای محیط زیست سالم، بنیاد سلامت جامعه را تشکیل می‎دهد. بخش درمان و سلامت دو بال پرواز به سمت سلامتی در جامعه هستند. در کشور ما باور قلبی این است که بهداشت و پیشگیری مقدم بر درمان بوده و هست اما در اجرا و سیاست گذاری این مسأله طور دیگری رقم می‎خورد. نتیجه این اقدامات نادرست افزایش بار بیماری‎های منتقله از محیط به انسان است. براساس مطالعات بین المللی، 15 تا 30 درصد از بیماری‎های مزمن در کشورها ریشه در محیط زیست ناسالم و عوامل محیطی دارد.

عوامل محیطی مثل تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا، آب، مواد غذایی و خاک همچنین پرتوها تأثیر مستقیم بر سلامت دارند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است، آلودگی هوا به تنهایی به عنوان عامل اصلی ابتلا به سرطان شناخته می‎شود.

رفیعی با بیان این موضوع توضیح می‎دهد: آنچه در محیط بیشتر باعث ایجاد بیماری‎های مزمنی مثل بیماری‎های قلبی عروقی، دیابت، فشارخون، ناراحتی‎های تنفسی و سرطان‎ها می‎شود، هوای ناسالم است که صدرنشین خطرات محیطی محسوب می‎شود.

براساس مطالعات انجام شده و آمارهای رسمی هرساله آلودگی هوا باعث مرگ بیش از 700 هزار کودک زیر 5 سال در جهان می‎شود. در سال 2024 بیش از 15 درصد از کل مرگ و میرکودکان کمتر از 5 سال به آلودگی هوا نسبت داده شده است. این عدد قابل توجه است.

به گفته او، در ایران هم آلودگی هوا یکی از مباحث جدی در محیط زیست محسوب می‎شود.

در سال گذشته 9 درصد از تعداد روزهای سال هوای سالم داشتیم و 69 درصد هوای قابل قبول و مابقی آن هوای ناسالم خطرناک بوده است. تعداد مرگ‎های منتسب به مواجهه ذرات معلق در کشور به طور میانگین 35 هزارو540 نفر در 83 شهر کشور با جمعیت 57 میلیون در سال 1403 به ثبت رسیده است. به غیر از تأثیر مستقیم آلودگی هوا بر سلامت مردم این پدیده ناخوشایند تأثیر غیرمستقیمی هم بر جامعه دارد که نمونه آن، تعطیلی مکرر دانش‎آموزان و بازماندن از آموزش صحیح است.

قوانین لازم برای محافظت از محیط زیست به اندازه کافی نوشته شده است، اما به طور کامل اجرا نمی شود. مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این موضوع می‎گوید: از معدود کشورهایی در دنیا هستیم که اصل مشخص و اختصاصی برای حق حیات مردم و محافظت از محیط زیست داریم، به نام اصل 50. قانون هوای پاک و پسماندها را داریم، اما در بسیاری از موارد ضمانت اجرایی پشت این قوانین وجود ندارد که تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.

همیشه بحث فرهنگ سازی برای مردم وجود دارد تا مطالبه گری کنند. اینکه مردم بدانند چقدر در آلودگی هوا و انتشار پسماند سهم دارند، صنایع چقدر در آلایندگی نقش دارند یا اینکه صنایع خودروسازی چقدر باعث آلودگی هوا می شود. همه اینها باید با فرهنگ سازی و مطالبه گری همراه شود.

رفیعی با بیان اینکه دربخش تغذیه آب و مواد غذایی علی‎رغم اقدامات مثبتی که در دانشگاه‎ها، پژوهشکده‎ها و وزارتخانه انجام شده است، جا برای کار بسیار دیده می‎شود، توضیح می‎دهد: خوشبختانه از نظر کیفیت آب آشامیدنی، وضعیت رضایت بخشی داریم، اما بحث خشکسالی و بارش کم طی سال‎های گذشته، بحث دسترسی به آب را مطرح می‎کند. در کلان شهرها سعی کردیم مشکلات حاد نباشد اما در شهرهای کوچک قطعی مکرر آب وعدم دسترسی مکفی به آب وجود دارد که به مشکلات بهداشتی مردم دامن می زند.

سواد بهداشت محیط را باید تقویت کنیم

بهداشت مواد غذایی ایران بسیار فعال است اما استانداردهای پایش، متناظر با پیشرفت‎های صنعت تغذیه دنیا رخ نداده است.

او با بیان این موضوع می‎گوید: بحث سموم مبارزه با آفات که به کرات بدون نظارت کافی استفاده می‎شود و بحث باقی مانده فلزات سنگین درمحصولات وجود دارد که متأسفانه به دلیل محدودیت وعدم دسترسی به داده‎ها، نمی‎توانیم به درستی سلامت محصولات را پایش کنیم و شرایط به خوبی پیش نمی‎رود.

اگر دسترسی وجود داشته باشد، حتماً وضعیت ما بهتر از الان خواهد بود. علی‎رغم نظارت‎هایی که انجام می‎شود، بازگشت برخی از محصولات را از سایر کشورها داریم که به دلیل مشکلات ناشی از دسترسی نداشتن به آب گاهی استانداردها به خوبی رعایت نمی‎شود و سلامت مردم را تحت تأثیر قرار می‎دهد. عدم شفاف سازی و دسترسی به محدودیت هایی که ایجاد می شود باعث دل نگرانی های مردم برای استفاده از محصولات و میوه ها می‎شود. تا زمانی که اطلاعات مستند نداشته باشیم نمی‎توانیم عادلانه قضاوت کنیم.

تابستان امسال دل نگرانی‎های متعددی در عموم مردم برای مصرف هنداونه، فلفل دلمه، سیب زمینی، سبزیجاتی که به کشورهای همسایه صادر می‎شود و برگشت داده می‎شد، شکل گرفت.

تا زمانی که شفافیت لازم وجود نداشته باشد، نمی‎توانیم قضاوت درستی داشته باشیم. نکته کلیدی در پیام وزیر بهداشت برای روزجهانی بهداشت محیط وجود داشت و آن کلمه مطالبه گری است. مطالبه‎ گری باید از سمت مردم ایجاد شود و زمانی اتفاق می‎افتد که آگاهی و شناخت درست وجود داشته باشد.

آگاهی را می‎توانیم با سواد بهداشت محیط در مردم تقویت کنیم.