کوروش احمدی در یادداشتی در روزنامه هم میهن با توجه به موضوع واکنش ایران به بازگشت تحریم های سازمان ملل نوشت: با توجه به بازگشت قطعنامه های شش گانه شورای امنیت علیه ایران، اکنون سوال این است که پاسخ ایران چه می تواند باشد. هر پاسخی باید با هدف پیشبرد منافع ملی و تقویت امنیت ملی باشد و جنبه واکنشی محض نداشته باشد.

یکی از پاسخ های مورد بحث خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) است که طی روزها و هفته های اخیر از سوی برخی مقامات و اصولگرایان در مجلس و فضای رسانه ای مطرح است.

این اقدام اگر چه مطابق ماده 10 معاهده حق حاکمیتی اعضا است، اما در شرایط بحرانی و توسط کشوری که ادعای عدم پایبندی به موافقتنامه پادمان در موردش مطرح است، می تواند عواقب حادی داشته باشد.

در این مورد مقامات ما باید دو بار فکر کنند و کاملاً با آگاهی از عواقب کار دست به اقدام بزنند. برخی ملاحظات در این رابطه به شرح زیر است:

1- در ماده 10 ان پی تی تصریح شده که هر کشوری با اعمال حق حاکمیت ملی و با استناد به وقایع فوق العاده که مصالح عالیه اش را مخاطره انداخته ، می تواند با یک اطلاع قبلی 90 روزه و ارائه یک بیانیه توضیحی از معاهده خارج شود. با اعلام خروج کره شمالی از معاهده در 1993 که بعد از 89 روز پس گرفته شد و خروج قطعی همین کشور از معاهده در 2003، سلسله بحث هایی در شورای امنیت و در کنفرانس های بازنگری ان پی تی انجام شد که گویای حساسیت موضوع است. در جریان این بحث ها، بلوک غرب نشان داد که درصدد ایجاد موانعی در برابر خروج آسان از معاهده است.

در این رابطه، برای اولین بار ایده هایی در سند کنفرانس بازنگری ان پی تی در 1995 مطرح شد و ازجمله از سخت تر کردن کار ناقضان موافقتنامه پادمان برای استفاده از ماده 10 با هدف فرار از پاسخگویی در قبال عدم پایبندی قبلی و... سخن رفت، اما اجماعی در مورد آن حاصل نشد. پس از بن بست های مکرر در کنفرانس های بازنگری، نهایتاً در کنفرانس 2010 اجماعی حاصل و در سند نهایی منعکس شد به این مضمون که یک کشور بعد از خروج از ان پی تی باید مطابق حقوق بین الملل پاسخگوی تخلفات خود قبل از خروج باشد.

مواضع بلوک غرب در این مورد همیشه بسیار سخت گیرانه بوده و ازجمله خواستار سخت کردن خروج از ان پی تی، بررسی اتوماتیک خروج هر کشور در شورای امنیت و لزوم محدود کردن حق خروج کشورهای ناقض پادمان است. در نقطه مقابل، بلوک عدم تعهد با بخش عمده مواضع غرب مخالف است. چین و روسیه مواضعی میانه دارند. آنها همیشه با تفسیر مجدد و بازنویسی ماده 10 مخالفت کرده و برخلاف مواضع بلوک غرب معتقدند که هر خروجی از ان پی تی نباید به صورت اتوماتیک تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی تلقی شود. روسیه در موافقت با متن سند 2010، با اصل تداوم الزامات پادمانی بعد از خروج موافق است. موضع چین نیز تقریباً مشابه موضع روسیه است.

تقابل بین این سه بلوک در جریان خروج کره شمالی از ان پی تی در 2003 بروز بیرونی یافت. درحالی که غرب با استناد به پرونده باز کره شمالی در آژانس و قرار داشتن آن در دستورکار شورای امنیت، خواستار نامعتبر دانستن و محکوم کردن خروج و اعمال تحریم هایی علیه کره شمالی بود، چین و روسیه با توجه به مواضع عمومی شان، شرایط منطقه و رابطه خاص با کره شمالی از 2003 تا نخستین آزمایش هسته ای کره در 2006 مانع اقدامات غرب شدند. در آن سه سال، حداکثر کاری که شورا توانست انجام دهد، صدور چند بیانیه بی اثر بود. از 2006 تا 2022، چین و روسیه در شورای امنیت با غرب علیه کره شمالی همکاری کردند که حاصل آن تحریم هایی علیه کره شمالی بود.

نکته مهم دیگر این است که خروج از ان پی تی به همراه خروج از موافقتنامه پادمان و اخراج بازرسان در نظر گرفته شود یا همکاری با آژانس ادامه یابد. به لحاظ حقوقی، خروج تعهد به ماده 3 ان پی تی (نظارت آژانس) را هم منتفی می کند و به الزام به همکاری با آژانس خاتمه می دهد.

2- تجارب فوق نشان می دهد که خروج از ان پی تی برای کشوری که پرونده باز در آژانس و شورای امنیت دارد، کار آسانی نیست. در ارتباط با بحث خروج ایران از ان پی تی، طبعاً نقش روسیه و چین تعیین کننده است. سوال این است که آیا این دو کشور به همان ترتیب که در سه سال اول از کره شمالی در شورا حمایت کردند، از ما نیز حمایت خواهند کرد؟ این سوالی است که مشکل می توان به آن پاسخ داد. نکته مثبت سرشاخ بودن روسیه و چین با غرب در این دوره است که ممکن است برای ایران مفید واقع شود.

اما شرایط ایران و منطقه ای که ایران در آن واقع است و سیاست خارجی ایران از هر نظر با کره شمالی متفاوت است. به دلیل همین تفاوت ها در دهه 2000، روسیه و چین دو سیاست کاملاً متفاوت در قبال ایران و کره شمالی داشتند. این دو کشور که تا قبل از آزمایش اتمی کره شمالی در 2006 مانع محکومیت و تحریم آن کشور شده بودند، از 2005 تا 2010 به همه قطعنامه های ضدایرانی در شورای حکام آژانس و شورای امنیت رای مثبت دادند. این در حالی بود که کره شمالی از ان پی تی خارج شده بود، اما ایران همچنان عضو ان پی تی و مقید به پادمان بود.

اهمیت ایران و حضورش در یک منطقه حیاتی مهمترین وجه تمایز ایران با کره شمالی است که هم خود یک کشور حاشیه ای است و هم در یک منطقه حاشیه ای قرار دارد. این دلیل اصلی تفاوت سیاست چین و روسیه در قبال ایران و کره شمالی است. چین و روسیه نشان داده اند که برای رابطه شان با اسراییل و دیگر کشورهای منطقه اولویت قائل اند. حمایت آنها از امارات در قضیه جزایر سه گانه را نباید از یاد برد. چین روابط گسترده ای با اعراب خلیج فارس دارد و روسیه نیز رابطه ویژه ای با اسراییل و عربستان دارد و در ضمن مایل نیست یک ایران هسته ای در جوارش باشد. ایران برای کشورهای غربی نیز بسیار متفاوت با کره شمالی است و سخت گیری آنها در قبال ایران بسیار بیشتر است.

فاکتور اسراییل و نفت در منطقه ما و اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه در مقایسه با موقعیت حاشیه ای آسیای شمال شرقی فاکتور بسیار مهمی است. بعلاوه، ایران کشوری برون گرا فرض می شود، درحالی که کره شمالی تحرک چندانی در خارج از مرزهایش ندارد. در این رابطه، تلقی از برنامه هسته ای ایران و ربط دادن آن به اسراییل و مسائل منطقه نیز با تلقی از برنامه هسته ای کره شمالی و ربط دادن آن به حفظ بقاء رژیم کاملاً متفاوت است.

نگرانی دیگر از ناحیه واکنش کشورهای منطقه به خروج ایران از ان پی تی است. تصور این است که کشورهای منطقه مثل عربستان و ترکیه نیز ممکن است در صورت خروج ایران از ان پی تی تحولی در سیاست هسته ای شان بدهند و این فاکتوری است که در محاسبات شرق و غرب بسیار مهم است. در صورتی که در منطقه کره شمالی چنین مشکلی وجود ندارد.

3- کسانی که خواستار خروج ایران از ان پی تی هستند باید روشن کنند که هدف شان چیست. آیا خروج را به عنوان مقدمه ساخت بمب می خواهند یا آن را تنها به عنوان اقدامی بر روی کاغذ توصیه می کنند؟ در چنین صورتی، اگر کشورهای متخاصم مدعی یافتن شواهدی مبنی بر تلاش برای ساخت بمب شوند، در آن صورت جنگ دیگری که اکنون محتمل است، قطعی خواهد شد. طبعاً در این رابطه اشراف اطلاعاتی و حفاظت اطلاعات نیز بسیار مهم است. همه کشورهایی که بمب ساخته اند، توان مخفی کاری بالایی داشته و جهان را بعد از آزمایش هسته ای غافلگیر کرده اند. اما اگر توصیه تنها به خروج از ان پی تی به عنوان یک واکنش و نه برای ساخت بمب باشد، حاصل کار تنها تشدید مشکلات و فشارها بدون دستاوردی در این رهگذر خواهد بود.

صرف نظر از اینکه هدف چه باشد، مسئله این است که خروج از ان پی تی به همراه ادعاها و اتهامات دیگری که اسراییل و غرب متوجه ایران کرده اند، ترکیب خطرناکی را ایجاد خواهد کرد. رژیم اسراییل که در پی توسعه طلبی و اعمال هژمونی بر کل منطقه است، خروج ایران از ان پی تی را به بهانه جدیدی برای جنگ افروزی بیشتر تبدیل خواهد کرد.

این رژیم خواهد کوشید تا این تحول جدید را به یک ابزار اجماع ساز دیگر برای پیشبرد سیاست های تجاوزکارانه تبدیل کند و ازجمله آمریکا را که مایل به اجتناب از بی ثباتی در کل منطقه از طریق بی ثبات سازی ایران است، برای تجاوز بیشتر با خود همراه کند. لذا، نباید شک داشت که خروج ایران از ان پی تی شرایط را در جهت منافع افراطیون اسراییل متحول خواهد کرد و اروپا و آمریکا را در جهت فشار اقتصادی و نظامی بیشتر به ایران و روسیه چین را در جهت انفعال بیشتر سوق خواهد داد.